Η εξαγγελία του κόμματος «Άμεση Δημοκρατία» από τον ευρωβουλευτή κ. Φειδία Παναγιώτου συνιστά μια πραγματικά επαναστατική ιδέα για τη διαδικασία παραγωγής πολιτικής. Οι βουλευτές που θα πλαισιώσουν το ψηφοδέλτιο του κόμματος για τις επερχόμενες βουλευτικές θα επιλέγονται, μας λέει ο κ. Παναγιώτου, από τους πολίτες, και προσθέτει: «Με τον τρόπο που δουλεύει σήμερα η Δημοκρατία, οι αποφάσεις λαμβάνονται από κάποιους που ψηφίζουμε μια φορά κάθε 5 χρόνια… αυτό που κάνουμε δεν έχει ξαναγίνει και ούτε εγώ έχω μια καθαρή εικόνα για το πώς θα δουλεύει αυτός ο μηχανισμός… Πάντως, οι αποφάσεις θα είναι συλλογικές και θα λαμβάνονται από όλους μέσω ενός application (!) από τα κινητά μας τηλέφωνα».
Το όραμα του έντιμου κύριου ευρωβουλευτή θυμίζει την αρχαία Αθήνα που προσφέρει το καλύτερο παράδειγμα άμεσης δημοκρατίας. Αν και απέκλειε πολλές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών, των σκλάβων και των μεταναστών από την ψηφοφορία, η αθηναϊκή άμεση δημοκρατία απαιτούσε από τους άνδρες άνω των 20 ετών να ψηφίζουν για όλα τα σημαντικά θέματα της κυβέρνησης. Ακόμη και η απόφαση κάθε δικαστικής υπόθεσης καθοριζόταν με ψηφοφορία όλων των πολιτών. Στη σύγχρονης κοινωνία, η Ελβετία εφαρμόζει μια τροποποιημένη μορφή άμεσης δημοκρατίας, σύμφωνα με την οποία κάθε νόμος που ψηφίζεται από το εκλεγμένο νομοθετικό σώμα της χώρας μπορεί να απορριφθεί με ψηφοφορία του γενικού κοινού μέσω δημοψηφίσματος. Ίσως αυτό να έχει υπόψη ο κ. Παναγιώτου. Για παράδειγμα, ο ελβετικός λαός αποφάσισε μέσω δημοψηφίσματος το 2009, να απαγορεύονται να χτίζονται μιναρέδες στα τζαμιά της χώρας. Επιπλέον, οι Ελβετοί πολίτες μπορούν να ψηφίσουν για να ζητήσουν από το εθνικό νομοθετικό σώμα να εξετάσει τροποποιήσεις του ελβετικού Συντάγματος.
Το αν οι Κύπριοι θεωρούν ότι η άμεση δημοκρατία είναι καλή ιδέα εξαρτάται από το αν πιστεύουν ότι το κοινό είναι ικανό να διαμορφώνει πολιτικές και να συμμετέχει άμεσα στη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Αυτό μας φέρνει πίσω σε μια μακροχρόνια συζήτηση σχετικά με το αν οι μάζες είναι σοφές ή παρορμητικές. Δυστυχώς, οι εμπειρίες της Ελλάδας και της Κύπρου μάς προειδοποιούν ότι για τη λήψη μαζικών αποφάσεων, οι πολίτες απλώς ακολουθούν αυτό που κάνουν όλοι γύρω τους και αποφασίζουν με βάση τα συναισθήματά τους και όχι τη λογική τους ή τις συνέπειες των αποφάσεών τους. Στο δημοψήφισμα του 1920 στην Ελλάδα εγκρίθηκε πανηγυρικά (με 99%) η επάνοδος του γερμανόφιλου βασιλιά Κωνσταντίνου, κάτι που προκάλεσε την οργή και απογοήτευση στους συμμάχους. Το προεκλογικό σύνθημα που επικρατούσε ήταν «Ψωμί, ελιά και Κώτσο Βασιλιά!» και οι ελάχιστοι που δεν το υιοθετούσαν θεωρούνταν «προδότες» ή «ανθέλληνες». Ως αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, οι σύμμαχοι παύουν να υποστηρίζουν την Ελλάδα και νομοτελειακά ακολούθησε η Μικρασιατική Καταστροφή το 1922. Ο συνολικός αριθμός των νεκρών ήταν 600.000, ενώ 1.500.000 αθώοι Έλληνες ξεριζώθηκαν από τις προγονικές τους εστίες που είχαν μια Ιστορία 30 αιώνων. Στη Κύπρο, το μόνο δημοψήφισμα που διεξήχθη ήταν το 2004 και αφορούσε την έγκριση ή μη του Σχεδίου Ανάν. Δυστυχώς τότε οι μάζες χειραγωγήθηκαν από χαρισματικούς, επικίνδυνους ηγέτες και μαρτυρήσαμε την απίστευτη στάση των Βαρωσιωτών και Μορφιτών οι οποίοι, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, ψήφισαν εναντίον της επιστροφής στις πατρογονικές τους εστίες! Οι πολιτικοί των οποίων οι καριέρες κινδυνεύουν από τη λύση του Κυπριακού συμμάχησαν με εκείνους που έχουν οικονομικά οφέλη και με την Εκκλησία για να παραμείνει η Κύπρος ντε φάκτο διχοτομημένη. Έτσι διέδιδαν ότι με το Σχέδιο Ανάν θα παραδίδαμε δήθεν την Κύπρο στην Τουρκία για να περάσει το «Όχι».
Ένα άλλο συμπέρασμα από την εμπειρία του 2004, είναι ότι τα δημοψηφίσματα μπορούν να έχουν πολωτικό αποτέλεσμα στην κοινωνία, να εμβαθύνουν αντί να ξεπεράσουν τις διαιρέσεις και να προωθήσουν τον εξτρεμισμό.
Υπάρχουν όμως κι άλλες επιφυλάξεις, είτε υιοθετήσουμε το αθηναϊκό είτε το ελβετικό μοντέλο. Η άμεση δημοκρατία θα επιτύχει ακριβώς το αντίθετο που επιδιώκει- θα μειωθεί η συμμετοχή του κοινού στις αποφάσεις της Πολιτείας. Η άμεση δημοκρατία εξυπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντα του λαού όταν οι περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν σε αυτήν. Καθώς αυξάνεται σημαντικά ο χρόνος που απαιτείται για τη συζήτηση και την ψηφοφορία, το ενδιαφέρον και η συμμετοχή του κοινού στη διαδικασία θα μειωθούν γρήγορα, οδηγώντας σε αποφάσεις που δεν αντανακλούν πραγματικά τη βούληση της πλειοψηφίας. Τελικά, μικρές ομάδες πολιτών θα μπορούσαν να ελέγχουν την κυβέρνηση. Με άλλα λόγια, ίσως να μην αποφασίζαμε ποτέ για τίποτε. Αν κάθε Κύπριος πολίτης έπρεπε να ψηφίζει για κάθε θέμα που εξετάζεται σε κάθε επίπεδο της κυβέρνησης, μάλλον θα αδρανούσαμε τελείως. Μεταξύ όλων των θεμάτων που εξετάζονται από τις πολιτειακές και δημοτικές κυβερνήσεις, οι πολίτες θα μπορούσαν κυριολεκτικά να περάσουν όλη την ημέρα, κάθε μέρα, ψηφίζοντας!
Η έμμεση δημοκρατία, γνωστή και ως αντιπροσωπευτική δημοκρατία, είναι ένα πολίτευμα όπου οι πολίτες εκλέγουν αντιπροσώπους για να ασκούν την εξουσία εκ μέρους τους. Είναι το πολίτευμα που υπάρχει τώρα σε όλες τις χώρες της ΕΕ. Θα συνεχίσει να υπάρχει επειδή η άμεση δημοκρατία θα απαιτούσε όλοι να είναι πολιτικοί πλήρους απασχόλησης, για να μην αναφερθώ στη χαμηλή ποιότητα αποφάσεων των δημοψηφισμάτων. Στη σύγχρονη εποχή, κάθε εργασία απαιτεί εξειδίκευση, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής. Γι' αυτό εκλέγουμε άτομα με τα οποία μοιραζόμαστε κοινές αξίες για να μας εκπροσωπούν. Με την ελπίδα, βέβαια, να ανταποκριθούν στις προσδοκίες μας.
*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας
