Του Φίλιππου Σαββίδη
Οκτώβριος 2017, Πορτογαλία. Καταστροφικές πυρκαγιές, 50 νεκροί. Προηγήθηκε τον Ιούνιο του 2017 μια άλλη μεγάλη πυρκαγιά στην Πορτογαλία με πάνω από 60 νεκρούς. Ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και ο Ευρωπαίος επίτροπος Ανθρωπιστικής Βοήθειας & Διαχείρισης Κρίσεων Χρήστος Στυλιανίδης αναγνώρισαν αμέσως τις ελλείψεις στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας και δεσμεύτηκαν ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δρομολογήσει άμεσα σχέδιο ενίσχυσης και επέκτασης της ευρωπαϊκής πολιτικής προστασίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, δήλωσαν χαρακτηριστικά, δεν πρέπει να μένει μόνο στα συλλυπητήρια και στα λόγια, αλλά οφείλει να μετουσιώσει την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη σε πράξη.
Η πορεία προς το rescEU
Η εμπειρία της Πορτογαλίας κατέδειξε με τον πιο σκληρό τρόπο ότι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας, που θεσπίστηκε το 2001, ναι μεν προσέφερε πολλά αλλά είχε φτάσει στα όριά του. Η κλιματική κρίση και οι αυξανόμενες σε αριθμό και ένταση φυσικές καταστροφές τον είχαν ξεπεράσει. Χρειαζόταν ουσιαστική αναβάθμιση, αναδιάρθρωση, επέκταση και ενίσχυση.
Ο αρμόδιος επίτροπος Στυλιανίδης ανέλαβε την πρωτοβουλία και τον Νοέμβριο του 2017 κατέθεσε στο Κολλέγιο των Επιτρόπων ολοκληρωμένη πρόταση, η οποία έγινε ομόφωνα αποδεκτή. Έτσι γεννήθηκε το rescEU.
Στόχος να υλοποιηθεί το συντομότερο, χωρίς καθυστέρηση και γραφειοκρατικά προσκόμματα. Άρχισε ένας αγώνας δρόμου για να εγκριθεί η πρόταση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωκοινοβούλιο. Αυτό δεν ήταν μια εύκολη υπόθεση. Έπρεπε να συγκεραστούν διαφορετικές αντιλήψεις και να γίνει σωστή διαχείριση συγκρουόμενων συμφερόντων μεταξύ των κρατών μελών, καθώς και των διαφορών του ευρωπαϊκού Βορρά με τον Νότο και των πλουσίων κρατών, που συνεισφέρουν περισσότερο, με τα πιο αδύναμα κράτη, που επωφελούνται περισσότερο.
Με σκληρή δουλειά, επιμονή και αξιοπιστία, η δέσμευση Γιούνκερ-Στυλιανίδη έγινε πράξη. Επιτεύχθηκε το ακατόρθωτο για ευρωπαϊκά δεδομένα. Σε χρόνο - ρεκόρ, τον Δεκέμβριο του 2018, το rescEU έγινε πραγματικότητα. Λίγους μήνες μετά, τον Μάρτιο του 2019, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωκοινοβούλιο το ενέκριναν επίσημα. Το rescEU τέθηκε πλέον σε εφαρμογή.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις στήριξαν το rescEU. Ειδικότερα, ο νυν Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο οποίος είχε ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας με τον επίτροπο Στυλιανίδη και ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης στήριξε ενεργητικά την υλοποίησή του και η Ελλάδα συμμετέχει από την πρώτη στιγμή στην εφαρμογή του.
Από την άλλη, η κυπριακή κυβέρνηση, παρά τις επίμονες παροτρύνσεις του επιτρόπου Στυλιανίδη, τήρησε στάση αδιαφορίας και αποστασιοποίησης και έμεινε εκτός rescEU. Εύλογα τα ερωτήματα: γιατί η κυπριακή κυβέρνηση ήταν απούσα από το 2017 στις διαπραγματεύσεις; Γιατί δεν αξιοποίησε την παρουσία Στυλιανίδη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να μπορέσει να επωφεληθεί από το rescEU; Δεν αντιλήφθηκε, άραγε, τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης στην Κύπρο που βρισκόταν στην άκρη της Ανατολικής Μεσογείου ή άλλοι ήταν οι λόγοι της μη συμμετοχής;
Κύρια χαρακτηριστικά του rescEU
Ποια είναι, όμως, τα κύρια χαρακτηριστικά του rescEU;
- Είναι η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη στην πράξη και αποτελεί άξονα της ευρωπαϊκής απάντησης στην κλιματική κρίση και την αντιμετώπισή της.
- Αναβάθμισε και επέκτεινε τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας. Λειτουργεί συμπληρωματικά και ενισχυτικά των μηχανισμών πολιτικής προστασίας των κρατών μελών.
- Είναι ένα επιπλέον «δίχτυ προστασίας» και πολλαπλασιαστής των εθνικών δυνατοτήτων.
- Έχει δύο κύριους πυλώνες: (α) την αντιμετώπιση κρίσεων και (β) την πρόληψη-ετοιμότητα. Έχει δημιουργηθεί εφεδρεία μέσων και δυνατοτήτων (στόλος πυροσβεστικών μέσων, κυρίως ελικοπτέρων και αεροπλάνων, υλικά πρώτης ανάγκης, υγειονομικός εξοπλισμός, ειδικές ιατρικές μονάδες, κ.λπ.) η οποία κατανέμεται σε διάφορα κράτη μέλη κοντά στις πιθανές εστίες καταστροφών. Το rescEU είναι, έτσι, πιο αυτόνομο και ευέλικτο.
- Καλλιέργεια κουλτούρας πρόληψης-ετοιμότητας και συνεχής επιμόρφωση στελεχών και κοινωνίας των πολιτών. Γι’ αυτό δημιουργήθηκε το «Civil Protection Knowledge Network» που αποτελεί ένα δίκτυο ανταλλαγής γνώσεων και πληροφοριών μεταξύ ΕΕ και εθνικών φορέων πολιτικής προστασίας.
- Η χρηματοδότηση του rescEU γίνεται κυρίως από ευρωπαϊκά κονδύλια και με τη συνεισφορά των κρατών μελών. Είναι μια επένδυση στην ασφάλεια και την προστασία των Ευρωπαίων πολιτών.
Το rescEU σήμερα
Από το 2019 μέχρι σήμερα το rescEU έχει επεκταθεί και ενισχυθεί. Δύο καίριες καινοτομίες είναι οι εξής:
- Πρόγραμμα προεγκατάστασης μέσων και προσωπικού (pre-positioning): το 2022, με πρόταση του Χρήστου Στυλιανίδη που υπηρετούσε ως υπουργός Κλιματικής Κρίσης & Πολιτικής Προστασίας της Ελλάδας, τέθηκε σε εφαρμογή το πρόγραμμα προεγκατάστασης. Η υλοποίησή του έγινε μετά από συστηματική διαβούλευση με τους Ευρωπαίους εταίρους, στην οποία ο Χρήστος Στυλιανίδης, λόγω και της θητείας του ως Ευρωπαίος επίτροπος, είχε αποφασιστικό ρόλο.
Τα κράτη μέλη συμμετέχουν εθελοντικά στο πρόγραμμα, το οποίο περιλαμβάνει την τοποθέτηση Ευρωπαίων πυροσβεστών και μέσων την κρίσιμη αντιπυρική περίοδο και οι οποίοι επιχειρούν από κοινού για την κατάσβεση πυρκαγιών. Το πρόγραμμα κρίθηκε από το Συμβούλιο Υπουργών ως ιδιαίτερα επιτυχημένο και έχει πλέον θεσμοθετηθεί.
- Αγορά από τα κράτη μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προηγμένου τύπου Canadair, τα οποία θα ενισχύσουν την αεροπορική πυροσβεστική ικανότητα του rescEU. Σε πρώτη φάση θα σταθμεύουν σε 6 κράτη μέλη: Ελλάδα, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία και Κροατία.
Η πρόταση Στυλιανίδη για κοινή ευρωπαϊκή διαπραγμάτευση προμήθειας Canadair, η οποία βασίστηκε σε επιστημονική και τεχνοκρατική υποστήριξη, οδήγησε σε μια παραγγελία που μπορεί να φτάσει τα 40 Canadair. Ένας σημαντικός αριθμός από αυτά θα αγοραστούν με ευρωπαϊκά κονδύλια και θα δοθούν δωρεάν στα κράτη μέλη που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Τα πρώτα Canadair αναμένεται να παραδοθούν μέχρι το 2027.
Η ολοκλήρωση της αγοράς από τα κράτη μέλη και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αναβαθμίσει δραστικά το rescEU και θα το καταστήσει ως τον μόνο αξιόπιστο μηχανισμό με δυνατότητες άμεσης και αποτελεσματικής ανταπόκρισης την ώρα της κρίσης.
Σημειώνεται ότι με εντολή του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, η Ελλάδα είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαπραγμάτευση, εξασφαλίζοντας ότι θα παραλάβει 2 Canadair δωρεάν και 5 που θα αγοράσει η ίδια. Η Κύπρος, δυστυχώς, επέλεξε να μη συμμετάσχει και σε αυτή την κρίσιμη διαπραγμάτευση και έτσι έμεινε εκτός προγράμματος.
Το rescEU αποτελεί εργαλείο-κλειδί της ΕΕ και των κρατών μελών στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και των καταστροφικών συνεπειών της. Κάθε κράτος μέλος μπορεί να συμμετάσχει εθελοντικά και να επωφεληθεί. Φτάνει να το διεκδικήσει με αξιοπιστία, δηλώνοντας, παράλληλα, ετοιμότητα να συνεισφέρει στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Η Κύπρος, λοιπόν, «δεν κείται μακράν». Εναπόκειται στην κυπριακή κυβέρνηση να αλλάξει τη μέχρι σήμερα στάση της, να συμμετάσχει στο rescEU και να αξιοποιήσει τις μεγάλες δυνατότητες που το rescEU και η ευρωπαϊκή πολιτική προστασία προσφέρουν.
