ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΕΛΛΗΝΑ
Η παγκόσμια Σύνοδος Κορυφής για το κλίμα COP30 που πραγματοποιήθηκε στη Βραζιλία τον Νοέμβριο, δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες. Δεν είναι ότι ο κόσμος δεν ανησυχεί για την κλιματική αλλαγή ή ότι η ενεργειακή μετάβαση δεν προχωρά, αλλά περισσότερο το αποτέλεσμα της αναδυόμενης παγκόσμιας ενεργειακής επαναφοράς.
Ο κόσμος βιώνει μια «μετατόπιση από πολιτικές που επικεντρώνονται αποκλειστικά στο κλίμα σε μια πιο «ρεαλιστική» προσέγγιση που δίνει προτεραιότητα στην αξιόπιστη, οικονομικά προσιτή και ασφαλή ενέργεια. Αναγνωρίζει τη συνεχιζόμενη εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, ενώ ενσωματώνει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και την πυρηνική ενέργεια, αναγνωρίζοντας ότι η πρόσβαση στην ενέργεια είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη και τη σταθερότητα, θέτοντας κλιματικούς στόχους με βάση την πρακτική πραγματικότητα και όχι τις ακραίες προβλέψεις». Αυτό είναι που έχει πλέον γίνει γνωστό ως «Ενεργειακός Πραγματισμός».
Αυτό ήταν σαφές από τις ενημερωμένες «εθνικά καθορισμένες συνεισφορές» (NDCs) και τα σχέδια προσαρμογής έως το 2035 που υπέβαλαν οι χώρες ενόψει της COP30. Με βάση αυτά, ο κόσμος παραμένει στον δρόμο για αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,3-2,5°C έως το 2100.
Για πρώτη φορά, στην COP30 αναγνωρίστηκε ότι είναι πιθανό να υπάρξει «υπέρβαση» του στόχου του 1,5°C της Συμφωνίας του Παρισιού που τέθηκε πριν από 10 χρόνια.
Υπάρχει ένα σημαντικό χάσμα μεταξύ των δεσμεύσεων και της πραγματικότητας, καθώς οι χώρες προσπαθούν να παρέχουν οικονομικά προσιτή ενέργεια στους καταναλωτές, να καλύψουν τη ζήτηση και να αποφύγουν τις ενεργειακές κρίσεις. Οι κύριες ανησυχίες τους είναι ο αξιόπιστος ενεργειακός εφοδιασμός και το χαμηλό κόστος. Δεν επιδιώκουν πλέον μειώσεις εκπομπών με οποιοδήποτε κόστος - αν το έκαναν ποτέ.
Ειλικρινής συζήτηση
Γράφοντας στους Financial Times στα τέλη Οκτωβρίου, ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης χτύπησε το καρφί στην κεφαλή όταν είπε: «Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Οι υψηλές τιμές ενέργειας αφήνουν λίγα περιθώρια να επιβαρύνουμε τις οικονομίες μας με πρόσθετο κόστος». Πρόσθεσε ότι η ενεργειακή μετάβαση της ΕΕ πρέπει να ενισχύσει ένα ευρύτερο στρατηγικό πλαίσιο για το πού θέλει να βρίσκεται η Ευρώπη στον κόσμο. «Για πολύ καιρό συμπεριφερόμασταν σαν η ενεργειακή μετάβαση να είναι ένα παιχνίδι ηθικής». Με αυτόν τον τρόπο, το σύστημα και οι επιπτώσεις του στο κοινό και στην ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης έχουν καταστεί πολιτικά αβάσιμα. «Ήρθε η ώρα να βγούμε από αυτό».
Ο Μητσοτάκης τόνισε με σθένος ότι η πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός. «Για πολλά χρόνια, η Ευρώπη ανέβαζε την απαλλαγή από τον άνθρακα πάνω από οτιδήποτε άλλο. Άλλοι στόχοι - απασχόληση, βιομηχανική παραγωγή, στρατηγική αυτονομία - έχασαν όταν αντιτάχθηκαν στην απαλλαγή από τον άνθρακα. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να μείνουμε σε αυτόν τον δρόμο».
Υποστήριξε ότι: «Η απαλλαγή από τον άνθρακα είναι ζωτικής σημασίας, αλλά δεν είναι ο μόνος στόχος. Αν πρέπει να δεχτούμε ορισμένες εκπομπές για λίγο περισσότερο χρόνο για να σώσουμε τις βιομηχανίες μας ή να διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή, ας γίνει. Πρέπει να κάνουμε αυτές τις συζητήσεις με ειλικρίνεια. Δεν μπορούμε να ξεκινήσουμε με την κλιματική ουδετερότητα και να ελπίζουμε ότι όλα τα άλλα θα μπουν στη θέση τους».
Η Ευρώπη φαίνεται να λαμβάνει υπόψη αυτή τη συμβουλή. Μετά την αποδυνάμωση των στόχων εκπομπών για το 2040 και σε απάντηση στις αντιδράσεις κατά της περιβαλλοντικής ρύθμισης, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα χαλάρωσης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας -συμπεριλαμβανομένων των νόμων για τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων- για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας.
Το 2025 η ΕΕ πέρασε από την Πράσινη Συμφωνία στον ρεαλισμό. Και δεν είναι μόνο σαν απάντηση στον Τραμπ. Το αυξανόμενο κόστος της πράσινης μετάβασης επηρέασε την ευρωπαϊκή οικονομία και ανάγκασε την ηγεσία της ΕΕ να συμβιβάσει τις κλιματικές φιλοδοξίες της δίνοντας προτεραιότητα στην ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας της.
Σε πρόσφατη συνέντευξή του, ο διευθύνων σύμβουλος της RWE, Markus Krebber, έδωσε ένα σαφές μήνυμα: «Η ενεργειακή μετάβαση είναι απαραίτητη αλλά ακριβή, απαιτεί ρεαλισμό και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Και κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η βιομηχανία πρέπει να παραμείνει βιώσιμη χωρίς να απειλεί την ανταγωνιστικότητά της στην παγκόσμια αγορά». Είπε ότι «αν πιέσουμε πολύ, οι άνθρωποι θα ψηφίσουν κόμματα που κανένας μας δεν θέλει – και τότε δεν θα πετύχουμε καν τους στόχους».
Ο διευθύνων σύμβουλος της JPMorgan, Jamie Dimon, λέει ότι η Ευρώπη έχει ένα πραγματικό πρόβλημα: «Έχουν διώξει τις επιχειρήσεις, έχουν διώξει τις επενδύσεις, έχουν διώξει την καινοτομία». Αποδεικνύεται ότι έχει δίκιο.
Ρεαλιστικές πολιτικές για το κλίμα
Η ΕΕ δεν είναι η μόνη που χαλαρώνει τις πολιτικές της για το κλίμα. Μια παγκόσμια ενεργειακή επαναφορά συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Δεν πρόκειται για εγκατάλειψη της ενεργειακής μετάβασης, αλλά περισσότερο για εξισορρόπηση με τις σκληρές πραγματικότητες.
Η Κίνα επιδιώκει αυτήν την ισορροπία, ακολουθώντας τη συμβουλή του Προέδρου Xi Jinping ότι θα πρέπει «να δημιουργήσει το νέο πριν καταστρέψει το παλιό». Παρά το γεγονός ότι αναπτύσσει τεχνολογία χαμηλών εκπομπών άνθρακα ταχύτερα από οποιονδήποτε άλλον, δεν εγκαταλείπει τα ορυκτά καύσιμα. Αυτή η πολιτική διατυπώθηκε με σαφήνεια στην COP30 από τον Liu Zhenmin, απεσταλμένο της Κίνας για το κλίμα, ο οποίος δήλωσε: «Ορισμένα έθνη προτείνουν οδικούς χάρτες που επικεντρώνονται αποκλειστικά στην 'σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων' χωρίς ταυτόχρονα να λαμβάνουν υπόψη την ανάπτυξη ΑΠΕ. Αυτή η προσέγγιση είναι ανέφικτη και θα υπονόμευε σοβαρά την εθνική ενεργειακή ασφάλεια, την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική σταθερότητα».
Ακόμη και ο Καναδός Πρωθυπουργός, Mark Carney, ο οποίος πριν από 10 χρόνια, ως διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, διέδωσε τη φράση «αδέσποτα περιουσιακά στοιχεία» - αναφερόμενος σε κοιτάσματα που θα παραμείνουν αχρησιμοποίητα λόγω κλιματικής αλλαγής - φέτος επιτάχυνε την έγκριση ενός νέου τερματικού σταθμού εξαγωγής ΥΦΑ, υποσχόμενος να «μετατρέψει τη χώρα του σε ενεργειακή υπερδύναμη». Έχει επίσης αναιρέσει ορισμένες από τις πολιτικές του Καναδά για το κλίμα και έχει προωθήσει νέα έργα ορυκτών καυσίμων για την ενίσχυση των επενδύσεων.
Αυτό που εκτυλίσσεται παγκοσμίως δεν είναι τόσο μια «ενεργειακή μετάβαση» όσο μια «ενεργειακή προσθήκη».
Η κλιματική αλλαγή δεν θα εξαφανιστεί και «η απαλλαγή της οικονομίας από τον άνθρακα έχει σημασία». Αλλά οι πολιτικές για το κλίμα πρέπει να είναι ρεαλιστικές και ανθεκτικές, ενισχύοντας την ενεργειακή ασφάλεια και προσιτές τιμές, οδηγώντας σε βελτιώσεις στο βιοτικό επίπεδο, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Ενεργειακή επαναφορά
Ενώ η επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης παραμένει σημαντική, η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας αυξάνεται ταχύτερα από τις ΑΠΕ. Το 2024 η συνολική ενέργεια αυξήθηκε κατά 11,9 Exajoules, ενώ οι ΑΠΕ αυξήθηκαν κατά 2,8 Exajoules και παρείχαν το 5,5% του συνόλου. Το μεγαλύτερο μέρος της διαφοράς προήλθε από τα ορυκτά καύσιμα. Επιπλέον, η συνολική ενεργειακή ανάπτυξη αυξάνεται σε ετήσια βάση. Η αύξηση ήταν 9,2 Exajoules το 2023 και 7,8 Exajoules το 2022, επιβεβαιώνοντας ότι ο κόσμος βρίσκεται σε μια κατάσταση «προσθήκης ενέργειας». Το χάσμα μεταξύ της συνολικής ενέργειας και της ανάπτυξης των ΑΠΕ έχει στην πραγματικότητα διευρυνθεί.
Συχνά, όταν οι άνθρωποι μιλούν για ενέργεια, στην πραγματικότητα εννοούν την ηλεκτρική ενέργεια, όπου οι ΑΠΕ τα πάνε καλύτερα. Αλλά η ενεργειακή μετάβαση περιλαμβάνει τη συνολική ενέργεια. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα πριν η ανάπτυξη των ΑΠΕ μπορέσει να γεφυρώσει το χάσμα. Και ενώ αυτό συμβαίνει, υπάρχει ανάγκη για μια ενεργειακή επαναφορά.
Ο Michael Liebreich, ανώτερος συνεργάτης του BloombergNEF, το έθεσε αρκετά συνοπτικά: «Οι υποστηρικτές του κλίματος και της καθαρής ενέργειας αντιμετωπίζουν μια επιλογή. Μπορεί να παραμείνουν αντιδραστικοί, επιμένοντας σε παλιές αφηγήσεις, βασιζόμενοι στις υπάρχουσες πολιτικές, κηρύττοντας στους προσηλυτισμένους. Ή μπορεί να προβούν σε μια ρεαλιστική επαναφορά: Να αναιρέσουν τις ιστορικές υπερβολές, να αποδεχτούν τις σκληρές πραγματικότητες, να αντιμετωπίσουν τις εύλογες ανησυχίες, να ανανεώσουν τις θέσεις τους και να βρουν νέους τρόπους επικοινωνίας με ένα συγχυσμένο κοινό». Και θα πρέπει να σταματήσουν να προσπαθούν να τους κάνουν να νιώθουν ένοχοι, χρησιμοποιώντας απίθανα σενάρια για να τους τρομάξουν. Οι καταναλωτές αντιστέκονται στο να πληρώνουν υψηλό κόστος τώρα για οφέλη στο βαθύ μέλλον. Οι οικονομικές τους προτεραιότητες είναι βραχυπρόθεσμες.
Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι μια ρεαλιστική επαναφορά των πολιτικών για το κλίμα, των κλιματικών στόχων και των ενεργειακών προτεραιοτήτων. Η ενεργειακή μετάβαση μόλις έχει ξεκινήσει. Θα είναι μια μακρά διαδικασία.
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου
