[Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Μαζί με τη Χρύσω Στυλιανού στο Λύκειο Στροβόλου].
Το πρωί της Πέμπτης 5 Δεκεμβρίου 2024, παρουσιάσαμε σε μαθητές στον Στρόβολο τις ανείπωτες ιστορίες της Κύπρου με φωτογραφίες. Είναι μαθητές ηλικίας 15-17 χρονών που φοιτούν στο Λύκειο Εθνομάρτυρα Κυπριανού και τους διηγούμαστε τις ιστορίες των «αγνοούμενων» Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων, το πώς οι αναγνώστες μας και από τις δύο πλευρές του νησιού μας βοηθούν να βρεθούν οι τόποι ταφής τους και προσπαθούν να αποτυπώσουν αυτά που δεν μπορούν να βρουν στα σχολικά τους βιβλία. Και η Χρύσω Στυλιανού της οποίας ο πατέρας και ο αδελφός της είχαν «εξαφανιστεί» από τις Γούφες διηγείται τη θλιβερή της ιστορία στους μαθητές - ο γιος της που είναι καθηγητής στο σχολείο αυτό ακούει εκεί πολλά πράγματα για πρώτη φορά από τη μητέρα του. Δεν έχει ξαναμιλήσει με αυτόν τον τρόπο, λέγοντάς μας την τραγωδία που πέρασε η οικογένειά της, πως η μητέρα της προσπαθούσε να κρύψει από τις κόρες της τη βαθιά της θλίψη και πως έκλαιγε κρυφά τα βράδια, το πρωί η μαξιλαροθήκη της ήταν υγρή από τα δάκρυά της. Μιλούσε για το πώς τέσσερις Τουρκοκύπριοι πήραν τον πατέρα της και τον αδελφό της και τους σκότωσαν - τρεις από αυτούς πέθαναν από καρκίνο και μόνο ένας παρέμενε ζωντανός. Μας είπε: «Είχαν διαταχθεί να σκοτώσουν» - η διαταγή είχε έρθει μετά την ανακάλυψη της σφαγής από την ΕΟΚΑ Β όλων των γυναικόπαιδων στα τρία χωριά, Μαράθα-Σανταλάρη-Αλόα. «Τους συγχώρεσα γιατί είχαν διαταχθεί να το κάνουν» μας είπε. Ένα κακό δεν μπορεί να εξαλειφθεί με ένα άλλο κακό και μας εξηγεί ότι «αυτό πρέπει να σταματήσει. Αν συνεχίσουμε, τι θα συμβεί στο τέλος;».
Ούτε τα παιδιά, ούτε οι καθηγητές δεν έχουν ακούσει ποτέ τέτοιες ιστορίες από το στόμα αυτών που υπέφεραν και έτσι κάθονται ήσυχα, προσπαθώντας να καταλάβουν τι πραγματικά σημαίνει. Δεν χάνουν το ενδιαφέρον τους γιατί όλα όσα λέγονται και όλες οι φωτογραφίες που δείχνουμε από διάφορες ιστορίες από ολόκληρο το νησί μας είναι σαν ένας καθρέφτης που αντανακλά την αλήθεια - ούτε ψέματα, ούτε προπαγάνδα, μόνο ειλικρινής, οδυνηρή αλήθεια για το τι έκαναν κάποιοι συμπολίτες μας ο ένας στον άλλο. Τώρα είναι η ώρα να σκεφτούμε πώς ζούμε με όλα αυτά, πώς θέλουμε να τα χειριστούμε στο μέλλον και τι είδους χώρα θέλουμε να χτίσουμε παρά την οδυνηρή αυτή αλήθεια. Όχι, δεν είναι αστείο γιατί άνθρωποι έχουν σκοτωθεί, έχουν θαφτεί σε μαζικούς τάφους, σε πηγάδια, σε χωράφια και μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί τα οστά μόνο των μισών περίπου. Δεν είναι αστείο: Είναι η θλιβερή πραγματικότητα για το ποιοι είναι κάποιοι Κύπριοι και τι επέτρεψαν να συμβεί και τι μπορούν να επιτρέψουν στο μέλλον, εκτός αν οι περισσότεροι από εμάς σηκωθούμε και πούμε «σταματήστε!» όπως μας λέει η Χρύσω Στυλιανού. Να σταματήσουμε.
Όσα συνέβησαν
Η Χρύσω Στυλιανού μιλάει για το πώς πήραν τον 15χρονο αδελφό της Λοΐζο και τον πατέρα της Μιχάλη Λοΐζου από το σπίτι τους στις Γούφες και «εξαφανίστηκαν». Αυτά που μας λέει είναι πολύ τραγικά και αυτή η τραγωδία έχει αποτυπωθεί σε όλες τις ιστορίες των συγγενών των «αγνοουμένων» και από τις δύο πλευρές.
Μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων το 2003, πήγε στο σπίτι της στις Γούφες - είχε την αίσθηση ότι θα έβρισκε τον αδελφό της και τον πατέρα της στο σπίτι τους αλλά δεν τους βρήκε. Ο Τουρκοκύπριος μουχτάρης εκείνης της εποχής στις Γούφες τους είπε: «Μην τους ψάχνετε, μην τους περιμένετε» και εκείνη του είπε: «Τουλάχιστον ας τους βρούμε για να τους θάψουμε σωστά», όμως ο μουχτάρης δεν τους είπε τίποτα άλλο. Ένας άλλος Τουρκοκύπριος από τη Γούφες προσπαθούσε να βοηθήσει και έδειξε το μέρος στην Κυπριακή Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων. Η ΔΕΑ έσκαψε αλλά δεν βρήκε τίποτε εκεί. Η Χρύσω Στυλιανού είπε ότι «μετά που έγραψα την ιστορία, ένας άλλος μάρτυρας έδειξε το μέρος στη ΔΕΑ και όταν έσκαψαν, βρήκαν τα οστά του αδελφού και του πατέρα της». «Η Sevgul εργάζεται για όλη την Κύπρο. Αν δεν ήταν αυτή, πολλοί συγγενείς δεν θα έβρισκαν τα οστά των αγαπημένων τους προσώπων. Ανακάλυψε επίσης και έγραψε τον λόγο που ο πατέρας και ο αδελφός μας είχαν σκοτωθεί. Με τη βοήθεια των αναγνωστών της, βρέθηκε ο τόπος ταφής του πατέρα και του αδελφού μας» λέει.
Συνεχίζει και μιλά για τη σφαγή της ΕΟΚΑ Β στα χωριά Μαράθα-Σανταλάρη-Αλόα και αναρωτιέται «Τι είδους χριστιανοί ήταν αυτοί που μπορούσαν να κάνουν μια τέτοια σφαγή;». Εξηγεί ότι μετά την ανακάλυψη αυτής της σφαγής δόθηκε «διαταγή» να «σκοτωθούν όλοι οι αιχμάλωτοι πολέμου» και έτσι με αυτή τη διαταγή ο πατέρας της και ο αδελφός της σκοτώθηκαν από τέσσερις Τουρκοκύπριους, τρεις από αυτούς πέθαναν πριν από καιρό από καρκίνο και ένας από αυτούς είναι ζωντανός. Μας είπε ότι τον είχε συγχωρέσει γιατί είχε σκοτώσει λόγω της «διαταγής». Λέει στα παιδιά:
«Αν συνεχίσουμε να μισούμε, αυτό δεν θα έχει τελειωμό. Πρέπει να σταματήσουμε. Όλα αυτά πρέπει να σταματήσουν. Μαζί μπορούμε να σταματήσουμε αυτούς που δίνουν τέτοιες εντολές από ψηλά. Δεν πρέπει να ενθαρρύνουμε το μίσος. Όταν σκοτώθηκαν ο πατέρας μου και ο αδελφός μου, όλοι οι άλλοι Τουρκοκύπριοι στο χωριό καταράστηκαν αυτούς που σκότωσαν τον πατέρα και τον αδελφό μου. Ευχαριστώ τη Sevgul Uludag αφού χάρη σε αυτήν και τους αναγνώστες της, βρέθηκε ο τόπος ταφής του πατέρα και του αδελφού μου. Δεν μισώ αυτούς που σκότωσαν τον αδελφό και τον πατέρα μου επειδή είχαν διαταχθεί να σκοτώσουν. Αλλά αν συνεχιστούν αυτές οι δολοφονίες, πού θα οδηγήσουν; Οι Γούφες ήταν ένα μικρό χωριό και χάσαμε 5 άτομα. Γιατί να ενθαρρύνω το μίσος; Αυτό πρέπει να σταματήσει. Αν μπορέσουμε να είμαστε ενωμένοι, μπορούμε να σταματήσουμε τα παραπάνω. Δεν πρέπει να ενθαρρύνουμε το μίσος».
Οι μαθητές μαγεύτηκαν με αυτά που τους είπε η Χρύσω Στυλιανού και ο ίδιος της ο γιος, ο Νίκος, που είναι καθηγητής σε αυτό το σχολείο, μας είπε ότι ήταν η πρώτη φορά που άκουγε αυτά που τους είπε η μητέρα του.
Με πρόσχημα την «εκδίκησης»
Μετά την αποκάλυψη της σφαγής από την ΕΟΚΑ Β 126 Τουρκοκυπρίων γυναικών, παιδιών και ηλικιωμένων στα τρία χωριά Μάραθα-Σανταλάρης-Αλόα, κάποιοι Τουρκοκύπριοι, με το πρόσχημα της «εκδίκησης», άρχισαν να σκοτώνουν αθώους Ελληνοκύπριους που δεν είχαν καμία σχέση με τη σφαγή της ΕΟΚΑ Β.
Κάποτε, οι Γούφες ήταν ένα μεικτό χωριό, αλλά επειδή είχαν σκοτωθεί κάποιοι Ελληνοκύπριοι από τις Γούφες, οι άλλοι Ε/Κ του χωριού Γούφες έφυγαν από το χωριό και παρέμειναν εκεί μόνο ο Μιχάλης Λοΐζου και η οικογένειά του. Είχε πολύ καλές σχέσεις με τους Τουρκοκύπριους του χωριού. Μετά την ανακάλυψη των μαζικών τάφων που δημιούργησε η ΕΟΚΑ Β στα χωριά Μαράθα-Σανταλάρη και στην Αλόα, πήραν τον ίδιο και τον γιο του Λοΐζο και τους έβγαλαν από το χωριό, τους σκότωσαν και τους έθαψαν κάπου. Με αυτό τον τρόπο σκοτώνονταν αθώοι άνθρωποι και από τις δύο κοινότητες και «εξαφανίζονταν». Οι αναγνώστες μας και από τις δύο πλευρές της διαχωριστικής γραμμής βοηθούν για να βρεθούν τα οστά πολλών «αγνοουμένων», υποδεικνύοντας μεταξύ άλλων τον τόπο ταφής του πατέρα και του αδελφού της Χρύσως. Η ΔΕΑ έσκαψε και βρήκε τα οστά τους, ταυτοποιήθηκαν και επιστράφηκαν στην οικογένεια για ταφή. Πολλοί Τουρκοκύπριοι από τις Γούφες θα παρευρέθηκαν στην κηδεία του Λοΐζου και του Μιχάλη Λοΐζου για να αποδώσουν την αγάπη και τον σεβασμό τους στην οικογένεια.
Οι άλλοι «αγνοούμενοι»
Μιλήσαμε επίσης για δύο άλλους Τουρκοκύπριους από τις Γούφες που είχαν «εξαφανιστεί» το 1964. Πρόκειται για τον Kemal Mehmet Emin και τον πεθερό του Ahmet Karadja, τους οποίους είχαν πάρει κάποιοι Ελληνοκύπριοι από τον χώρο εργασίας τους στη NAAFI, τους σκότωσαν και «εξαφανίστηκαν». Τα οστά του Kemal Mehmet Emin βρέθηκαν σε ένα πηγάδι που μου είχε δείξει ένας Ελληνοκύπριος αναγνώστης μου στο Παραλίμνι, το οποίο έδειξα στη ΔΕΑ. Όταν έγινε η εκσκαφή βρέθηκαν σε εκείνο το πηγάδι που μας είχε δείξει ο αναγνώστης μου τα οστά τριών Τουρκοκυπρίων.
Ο δρ Λοΐζος Λοΐζου, ξάδελφος της Χρύσως Στυλιανού επισκέφτηκε τον τάφο του Kemal Mehmet Emin και συνάντησε τον γιο του Mehmet με τη βοήθεια των Τουρκοκυπρίων φίλων του. Έδειξα και φωτογραφίες από αυτή την επίσκεψη και τη συνάντηση για να αναφέρω πως δίνεται ένα μήνυμα ειρήνης από τον δρα Λοΐζου δείχνοντας ενσυναίσθηση στον πόνο και την οδύνη ενός Τουρκοκύπριου «αγνοούμενου» από τις Γούφες. Για να αναλογιστούμε πως ο πόνος και η δυστυχία των «αγνοουμένων» δεν είναι «ελληνικός πόνος», δεν είναι «τουρκικός πόνος» αλλά ανθρώπινος πόνος. Ότι υπάρχει ελπίδα αρκεί να το καταλάβουμε αυτό και να προχωρήσουμε μαζί.
Ευχαριστώ τον διευθυντή Σωτήρη Χαραλάμπους για τα καλά του λόγια στην εκδήλωση και ευχαριστώ επίσης την Έλενα Χατζηπέτρου, την Ντανιέλα Δανιήλ για τη διοργάνωση αυτής της εκδήλωσης, καθώς και όλους τους καθηγητές και τους μαθητές που ήρθαν για να μας ακούσουν.
Sevgul Uludag
Τηλ: 99966518
