Sevgul Uludag
Τηλ: 99 966518
Στην έκθεση τέχνης «Από τον πόνο στην ελπίδα», το μήνυμά μου είναι πολύ σαφές. Θέλω να μοιραστώ αυτά που είπα στα εγκαίνια στις 27 Ιανουαρίου 2025. Συνοπτικά, είπα: «Είμαστε εδώ απόψε λόγω του πόνου και της ανθρωπιάς… Είμαστε εδώ λόγω της καλοσύνης και της κακίας… Είμαστε εδώ λόγω του σκότους, του μίσους αλλά και της αγάπης… Είμαστε εδώ γιατί πιστεύουμε στο μέλλον και πιστεύουμε ότι μπορούμε να είμαστε καλύτεροι από το παρελθόν, ότι μπορούμε να επιτύχουμε την ενσυναίσθηση και την κατανόηση που είναι το κλειδί για το μέλλον μας… Η διοργάνωση αυτής της έκθεσης πραγματοποιήθηκε μετά από αίτημα συγγενή ενός «αγνοούμενου»: Η Yildan Sedef Gulakdeniz, που έχασε δύο αδέλφια στη σφαγή της ΕΟΚΑ Β που πήραν δύο λεωφορεία γεμάτα με Τουρκοκύπριους από την Τόχνη και το Ζύγι, θέλησε να πραγματοποιήσει μια έκθεση μαζί με έναν Ελληνοκύπριο κεραμίστα. Τα οστά ενός από τους δύο «αγνοούμενους» αδελφούς της βρέθηκαν σε έναν μαζικό τάφο. Ο άλλος αδελφός της, ο Yuksel Hamza, δεν μπόρεσε να βρεθεί και «αγνοείται» από το 1974…»
Αναγνωρίζοντας ότι είναι ανθρώπινος πόνος
«Ο πόνος των «αγνοουμένων» δεν είναι πόνος μόνο μιας κοινότητας –είναι πόνος που μοιράζονται και οι δύο κοινότητες στο νησί μας… Τόσο οι Τουρκοκύπριοι όσο και οι Ελληνοκύπριοι υπέφεραν πολύ και έζησαν μεγάλη οδύνη στις συγκρούσεις του 1963-64 και στον πόλεμο του 1974… Ο πόνος των συγγενών των αγνοουμένων όπως της Yildan δεν είναι «πόνος τουρκικός», ούτε ο πόνος ενός Ελληνοκύπριου συγγενή του αγνοούμενου «πόνος ελληνοκυπριακός» – αυτός ο πόνος είναι ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΠΟΝΟΣ και ο ίδιος πόνος υπάρχει σε όλο τον κόσμο. Μπορούμε να μοιραστούμε αυτόν τον πόνο και να βρούμε τρόπους για να αποτρέψουμε την εμφάνιση τέτοιου πόνου στο μέλλον… Μπορούμε να μετατρέψουμε αυτόν τον πόνο σε ελπίδα, όπως έκαναν οι καλλιτέχνες μας σε αυτήν την έκθεση…
Είμαστε εδώ γιατί σε αυτή την έκθεση υπάρχει η ανθρωπιά των απλών Κυπρίων, όπως του Σταύρου Ποϊράζη, του Djengiz Ratip, του Alpay Topuz και του δρα Κώστα Χατζηκάκου…
Εκείνοι μας έδειξαν ότι ακόμα και στον πόλεμο, ακόμα και σε συγκρούσεις, ακόμα και σε συνθήκες πολύ σκληρές, μπορείς να παραμείνεις άνθρωπος, μπορείς να προστατέψεις «άλλους», ανθρώπους από την «άλλη» κοινότητα, όχι απαραίτητα από τη δική σου κοινότητα… Ο δρ Dervish Ozer δημιούργησε αυτά τα γλυπτά στην Κύπρο ως φόρο τιμής στην ανθρωπότητα, φόρο τιμής στην ελπίδα, φόρο τιμής στην ειρήνη και τη συμφιλίωση σε αυτό το νησί. Αυτοί είναι φωτεινά παραδείγματα της ανθρωπιάς που υπάρχει σε αυτό το νησί και πρέπει να ενθαρρύνουμε και να τιμήσουμε αυτή την ανθρωπιά και για τις μελλοντικές γενιές…
Ο Σταύρος Ποϊράζης, που ήταν μουχτάρης του χωριού Στρογγυλό, προστάτεψε τους Τουρκοκύπριους συγχωριανούς του και τους έσωσε από το να δολοφονηθούν τόσο το 1963 όσο και το 1974. Δυστυχώς, το 1974 τον πήραν από το χωριό του, τον σκότωσαν μαζί με άλλους και έκτοτε είναι «αγνοούμενος». Μέχρι που βρέθηκαν τα οστά του σε έναν μαζικό τάφο και δόθηκαν στην οικογένειά του για ταφή… Αιωνία του η μνήμη…
Παρομοίως και ο Djengiz Ratip, που ήταν βουλευτής της Κυπριακής Δημοκρατίας, έσωσε τις ζωές Ελληνοκύπριων μαθητών που απήχθησαν από ένα λεωφορείο από κάποιους Τουρκοκύπριους στην περιοχή Τηλλυρίας. Ο Djengiz Ratip πήγε εκεί, διαπραγματεύτηκε και εξασφάλισε την απελευθέρωσή τους… Δυστυχώς, όπως και ο Ποϊράζης, δολοφονήθηκε κι αυτός και ακόμα παραμένει «αγνοούμενος» από το 1964…
Ο δρ Κώστας Χατζηκακού περιέθαλψε Τουρκοκύπριους τραυματίες στον πόλεμο το 1974. Ήταν ήδη πολύ γνωστός και σεβαστός στην τουρκοκυπριακή κοινότητα. Το 1974 απέτρεψε ΕΟΚΑ Βτζήδες που ήρθαν να σκοτώσουν Τουρκοκύπριους ασθενείς υπό τη θεραπεία του και δεν τους επέτρεψε να εισέλθουν στο κτήριο.
Ο Alpay Topuz, που χάσαμε την περασμένη εβδομάδα, ήταν το άτομο που σταμάτησε τους βιασμούς στο στρατόπεδο στη Βώνη, όπου κρατούνταν αιχμάλωτοι πολέμου το 1974… Ο Alpay Topuz εμπόδισε Τουρκοκύπριους να σκοτώσουν κάποιους Ελληνοκύπριους και να βιάσουν Ελληνοκύπριες σε αυτό το στρατόπεδο. Έβρισκε γάλα για τα μωρά του στρατοπέδου, έφερνε παιχνίδια στα παιδιά και εξασφάλισε να έχουν ανθρώπινη μεταχείριση περισσότεροι από 600 αιχμάλωτοι πολέμου…
Θα δείτε τα γλυπτά τους σε αυτή την έκθεση… Τιμούμε την ανθρωπιά τους και τονίζουμε ότι αυτή η ανθρωπιά είναι που δίνει ελπίδα για το μέλλον αυτού του νησιού. Αιωνία τους η μνήμη και μακάρι να συνεχίσουν να φωτίζουν την πορεία μας για ειρήνη και συμφιλίωση σε αυτό το νησί…»
Σκουλαρίκια από έναν μαζικό τάφο
Ένας από τους κύριους πίνακες της έκθεσης, που χρησιμοποιήσαμε και ως αφίσα, είναι ο πίνακας της Nilgun Guney. Είναι καλλιτέχνης, επίσης μία από τις επιμελήτριες της έκθεσης και κόρη του αείμνηστου καλλιτέχνη Ismet Guney που είχε δημιουργήσει τη σημαία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο πίνακάς της έχει τίτλο «Απομεινάρια από τη σφαγή στο Παλαίκυθρο». Στον πίνακά της υπάρχουν τα προσωπικά αντικείμενα που βρέθηκαν στον μαζικό τάφο στο Παλαίκυθρο. Στον πίνακα φαίνονται τα σκουλαρίκια της Αρετής Σουππουρή που δολοφονήθηκε μαζί με τα παιδιά της και τους συγγενείς της. Τα κουμπιά που βλέπουμε στον πίνακα επίσης ανήκουν σε αυτήν.
Το 2012 είχαμε επισκεφθεί το σπίτι του Πέτρου Σουππουρή, ο οποίος το 1974 είχε χάσει πέντε μέλη της οικογένειάς του, συμπεριλαμβανομένης της μητέρας του, στη σφαγή του Παλαίκυθρου. Μια ομάδα τριών ή τεσσάρων Τουρκοκυπρίων από την Επηχώ και τη Μόρα είχαν πάει στο Παλαίκυθρο για λεηλασία και απαιτούσαν πρώτα να κλέψουν την αρμεκτική μηχανή του παππού του Πέτρου Σουππουρή. Στη συνέχεια πήγαν την επόμενη μέρα για να ζητήσουν κάποια χρήματα και ο παππούς του Πέτρου τούς έδωσε όλα τα χρήματα που είχε. Παρατήρησαν επίσης ότι οι οικογένειες Σουππουρή και Λιασή ήταν συγκεντρωμένες στο σπίτι που ανήκε στην οικογένεια Σουππουρή. Πήγαν πάλι για να βιάσουν τις γυναίκες και να σκοτώσουν όλους όσοι βρίσκονταν στο σπίτι: Δολοφόνησαν 17 Ελληνοκύπριους, κυρίως γυναίκες και παιδιά, και τραυμάτισαν άλλους, όπως τον Πέτρο που ήταν 10 χρονών, τον Γιώργο Λιασή που ήταν περίπου 13-14 χρονών και την αδελφή του Γιαννούλα. Έφυγαν αφού νόμιζαν ότι όλοι τους ήταν νεκροί, αλλά ευτυχώς ο Πέτρος, ο Γιώργος και η Γιαννούλα επέζησαν –το ίδιο και ο Κώστας Σουππουρής, ο μικρότερος αδελφός του Πέτρου που είχε καταφέρει να κρυφτεί.
Το 2012 μαζί με μια ομάδα καλλιτεχνών επισκεφτήκαμε το σπίτι του Πέτρου Σουππουρή και αυτός μας άνοιξε πέντε ξύλινα κουτιά που περιείχαν τα αντικείμενα που ανήκαν στους συγγενείς του που θάφτηκαν στον μαζικό τάφο στο Παλαίκυθρο. Σε ένα κουτί υπήρχαν αυτά τα χρυσά σκουλαρίκια που φορούσε η μητέρα του Αρετή την ώρα που είχε σκοτωθεί. Είχα πάρει μια ομάδα Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων καλλιτεχνών στο σπίτι του και αυτή ήταν η πρώτη φορά που ο Πέτρος άνοιγε αυτά τα ξύλινα κουτιά. Έδειχνε τα αντικείμενα στους καλλιτέχνες και εκείνοι τα φωτογράφιζαν και αργότερα ζωγράφιζαν τους πίνακές τους εμπνευσμένοι από αυτά τα αντικείμενα. Δουλεύοντας εθελοντικά ως ομάδα, δημιουργήσαμε την έκθεση με τίτλο «Το χρώμα της αλήθειας» που εγκαινιάστηκε στο Ινστιτούτο Γκαίτε το 2013. Η Δικοινοτική Οργάνωση Συγγενών Αγνοουμένων και Θυμάτων Πολέμου «Μαζί Μπορούμε» είχε οργανώσει αυτή την έκθεση και πάλι τα έργα τέχνης δεν ήταν προς πώληση αφού επρόκειτο για μια ανθρωπιστική έκθεση. Αργότερα, οι Τουρκοκύπριοι καλλιτέχνες όπως η Aydan Lisaniler και η Eda Gokche δώρισαν τα έργα τους στον Σύλλογο Παλαικύθρου. Η Nilgun Guney είχε επίσης τραβήξει φωτογραφίες εκείνη την ημέρα και τις χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει αυτόν τον πίνακα με τίτλο «Απομεινάρια από τη σφαγή στο Παλαίκυθρο».
Ο Πέτρος επισκέφτηκε την έκθεση τέχνης μας το βράδυ των εγκαινίων, μαζί με τη σύζυγό του Ελένη. Είδαν την έκθεση και μίλησαν με τη Nilgun Guney, την καλλιτέχνη του έργου.
Τα κεραμικά και οι προτομές
Στην έκθεση τέχνης υπάρχουν τα κεραμικά έργα των Φώτου Δημητρίου, Yildan Sedef Gulakdeniz και Βάσου Δημητρίου. Η Yildan δημιούργησε το έργο της με τις κεραμικές βαλίτσες που συμβολίζουν το πως έφυγε από την Τόχνη το 1974, με αυτές τις βαλίτσες, γεμάτες με τα ρούχα των δύο «αγνοούμενων» αδελφών της, Yuksel και Ahmet Hamza. Τα οστά του Ahmet βρέθηκαν στον μαζικό τάφο στην Παρεκκλησιά μαζί με άλλους Τουρκοκύπριους από την Τόχνη που είχαν συλληφθεί και σκοτωθεί από μέλη της ΕΟΚΑ Β. Αυτό έγινε χρόνια αργότερα κατά τη διάρκεια εκταφών της ΔΕΑ, όμως τα οστά του Yuksel δεν βρέθηκαν και εξακολουθεί να είναι «αγνοούμενος». Άπλωσε στο πάτωμα ένα λευκό πουκάμισο που ανήκει στον «αγνοούμενο» αδελφό της Yuksel, το οποίο έφερε μαζί της σε μια βαλίτσα όταν έφυγε από την Τόχνη και την έστειλαν για να ζήσει στο χωριό Βουνό.
Όσο για τις προτομές του Djengiz Ratip, του Σταύρου Ποϊράζη, του Alpay Topuz και του δρα Κώστα Χατζηκακού, οι συγγενείς τους έρχονται για να τις δουν και αγκάλιασαν τον δρα Dervish Ozer που δημιούργησε αυτές τις προτομές. Έρχονται οι δύο γιοι του Djengiz Ratip, Birtan Gokeri και Mustafa Kemal Gokeri, ο εγγονός του Σταύρου Ποϊράζη, Σταύρος Σταύρου, οι δύο γιοι του Alpay Topuz, Ahmet και Hasan Topuz, καθώς και ο αδελφός του Celal Topuz και έρχεται η κόρη του δρα Χατζηκακού, Εύη Χατζηκακού. Όλοι ποζάρουν για φωτογραφίες μαζί με τον Dervish Ozer και συγκινούνται από τη χειρονομία του.
