Η κριτική σκέψη είναι μια ζωτικής σημασίας δεξιότητα που επιτρέπει στα άτομα να αναλύουν, να αξιολογούν και να λαμβάνουν ορθές αποφάσεις με βάση στοιχεία και επιχειρήματα. Επιτρέπει στα άτομα να σκέφτονται πέρα από τις επιφανειακές πληροφορίες και να εξετάζουν πολλαπλές προοπτικές, οδηγώντας τελικά σε πιο τεκμηριωμένες και ολοκληρωμένες αποφάσεις. Η δεξιότητα αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική στον σημερινό ταχέως εξελισσόμενο και διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, όπου η ικανότητα κριτικής σκέψης είναι απαραίτητη για την πλοήγηση σε πολύπλοκα ζητήματα και την εξεύρεση λύσεων σε προβλήματα.
H έλλειψη ικανότητας κριτικής είναι πασιφανής στην Κύπρο. Γι΄ αυτό το φαινόμενο, την κύρια ευθύνη φέρει το εκπαιδευτικό μας σύστημα που καλλιεργεί εξαντλητικά την παράλυση της γνώσης και της κρίσης. Κλασικό παράδειγμα είναι ο αγώνας της ΕΟΚΑ. Την ερχόμενη Τρίτη, 1η Απριλίου, επέτειο της έναρξης του αγώνα της ΕΟΚΑ, εκπαιδευτικοί, βουλευτές, ΜΜΕ θα μας βομβαρδίσουν ακόμα μια φορά με πύρινους λόγους για το μεγαλείο του «απελευθερωτικού αγώνα» 1955-59. Παίζεται η ίδια κασέτα κάθε 1η Απριλίου. Θα ανέμενε κανείς ότι μετά από 70 χρόνια θα υπήρχε μια κριτική προσέγγιση. Η ουσία δεν είναι αν τελικά δικαιώνεται η αριστερά ή η δεξιά. Η ουσία είναι να υπάρξει μια αντικειμενική αξιολόγηση των ιστορικών γεγονότων και άντληση διδαγμάτων για το μέλλον. Πώς μπορεί όμως να γίνει αυτό όταν από το νηπιαγωγείο μάς επαναλαμβάνουν ακούραστα ότι οφείλουμε την ανεξαρτησία μας (ανεξαρτησία να σου τύχει) στον αγώνα της ΕΟΚΑ; Και, έτσι και αμφισβητήσεις, έστω τεκμηριωμένα, τη συμβατική αντίληψη για την 1η Απριλίου, θα σου κολλήσουν τη ρετσινιά του ανθέλληνα και άλλων παρομοίων επιθέτων. Αν, δε, τυγχάνει να είσαι καθηγητής ή δημόσιος υπάλληλος υπάρχει ο φόβος ότι μια τέτοια αμφισβήτηση θα επηρεάσει αρνητικά την επαγγελματική σου ανέλιξη.
Στις 15 Ιουλίου 2023 ο «Πολίτης» δημοσίευσε ένα άρθρο μου με τίτλο «Η 1η Απριλίου μόνο δεινά επισώρευσε και κατέληξε στις 15 Ιουλίου». Στο άρθρο αυτό εξηγούσα ότι η προσπάθειά μας να επιτύχουμε την ένωση με ένοπλα μέσα προκάλεσε τη μεγαλύτερη καταστροφή της Κύπρου στη μακραίωνη ιστορία της. Θα δεχόμουνα, και με μεγάλη μου ευχαρίστηση μάλιστα, οποιανδήποτε διαφωνία με επιχειρήματα. Όμως δεν συνέβη κάτι τέτοιο. Ο μόνος που με αντιμετώπισε ήταν ένας βουλευτής, γνωστός για τις ακροδεξιές του θέσεις. Στη σελίδα του στο Facebook τη μέρα εκείνη (15/07/2023) με περιέγραψε ως «Πολιτικό και ιστορικό νου ισοδύναμο με τον πολιτικό και ιστορικό νου μιας τσιριπίλλας»! (το θαυμαστικό και τα κεφαλαία είναι δικά του). ΟΙ βρισιές και τα… διακοσμητικά επίθετα που εκσφενδονίστηκαν εναντίον μου από το τσούρμο των υποστηρικτών αυτού του βουλευτή στο facebook είναι απερίγραπτα. Δεν έχω διαβάσει ποτέ τέτοιο πλούσιο υβρεολόγιο από 100 περίπου οπαδούς-σχολιαστές του βουλευτή. Το αξιοσημείωτο είναι ότι ΚΑΝΕΝΑΣ δεν με αντιμετώπισε με επιχειρήματα -όλοι με βρισιές και αισχρά υπονοούμενα. Και αυτό αποδεικνύει με περισσή σαφήνεια την παράλυση της κρίσης και της γνώσης. Γι΄ αυτό κι εγώ δεν απάντησα κανενός. Όπως λέει μια γαλλική παροιμία: «Να κουβεντιάζεις με ανόητους είναι σαν ν’ ανάβεις δάδα για τους τυφλούς». Αυτό όμως που είναι αποκαρδιωτικό είναι η αισχρή αντιμετώπιση από έναν βουλευτή. Περίμενα από έναν «εθνοπατέρα» να απαντήσει στα επιχειρήματά μου με παραδειγματική αβρότητα κι όχι με γλώσσα πεζοδρομίου. Δεν περιποιεί τιμή στην Κύπρο η εκλογή τέτοιων βουλευτών.
Για το φαινόμενο που περιέγραψα πιο πάνω, φταίνε τα σχολεία μας που δεν ενισχύουν τις δεξιότητες κριτικής σκέψης μέσω της εστίασής τους στη μάθηση που βασίζεται στη διερεύνηση, κυρίως στο μάθημα της Ιστορίας. Η μάθηση που βασίζεται στη διερεύνηση είναι μια μέθοδος διδασκαλίας που δίνει έμφαση στη διαδικασία υποβολής ερωτήσεων, διερεύνησης και εξαγωγής συμπερασμάτων με βάση στοιχεία. Η προσέγγιση αυτή ενθαρρύνει τους μαθητές να σκέφτονται κριτικά για τις πληροφορίες που τους παρουσιάζονται και να αμφισβητούν υποθέσεις και στερεότυπα. Για την 1η Απριλίου, οι μαθητές τέτοιου σχολείου θα είχαν πάρα πολλά ερωτηματικά. Θα αμφισβητούσαν τα πάντα και θα μας ρωτούσανε μήπως:
- Η θυσία των ηρώων μας, που όλοι σεβόμαστε και τιμούμε, ήταν μάταιη;
- Ο ένοπλος αγώνας για ένωση ήταν ένας μαξιμαλιστικός στόχος, καταδικασμένος σε αποτυχία;
- Ο αγώνας ήταν ενωτικός και όχι «απελευθερωτικός»; Ότι η ένωση δεν σήμαινε ελευθερία αφού οι Κύπριοι, υπό τους Άγγλους, απολάμβαναν τότε αισθητά μεγαλύτερη ελευθερία από τους Ελλαδίτες;
- Η δράση της ΕΟΚΑ κατέστρεψε την πατροπαράδοτη φιλία Ελληνοκυπρίων-Τουρκοκυπρίων;
- Ο αγώνας ήταν η αιτία να εξοντωθεί ο ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης;
- Δεν υποστήριζε την ένωση καμία χώρα, ούτε ακόμα και η Ελλάδα;
- Δολοφονήθηκαν αριστεροί για τα φρονήματά τους;
- Φούντωσε τον εθνικισμό των Τ/Κ. Το σλόγκαν «Ταξίμ ή θάνατος» δεν ήταν γέννημα του συνθήματος «ένωση ή θάνατος» και «Η Κύπρος είναι τουρκική» γέννημα του συνθήματος «Η Κύπρος είναι ελληνική»;
- Η τακτική της ΕΟΚΑ να εκτελεί εν ψυχρώ άμαχους Άγγλους δεν μπορούσε να θεωρηθεί τρομοκρατική πράξη από τους ξένους;
- Το αποτέλεσμα του αγώνα ήταν η μετατροπή της Κύπρου από αποικία του ΗΒ σε προτεκτοράτο τριών χωρών;
- Η ΕΟΚΑ Β΄ δεν στελεχώθηκε από την κορυφή μέχρι τη βάση από μέλη της ΕΟΚΑ Α΄;
- Μπορούσαμε να πετύχουμε ανεξαρτησία χωρίς να χυθεί αίμα, όπως έγινε ουσιαστικά με όλες τις 65 αποικίες του ΗΒ;
- Η εμμονή στην επίτευξη της ένωσης ήταν η γενεσιουργός αιτία της συμφοράς που μας έπληξε το 1974;
- Θα τελειώσω με ένα απόφθεγμα του Μπέρτραντ Ράσελ. «Οι απόψεις που υποστηρίζονται με πάθος είναι πάντα εκείνες για τις οποίες δεν υπάρχει βάσιμος λόγος -μάλιστα το πάθος είναι το μέτρο της έλλειψης λογικής πεποίθησης του κατόχου τους».
*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας
