Τι σημαίνει η κριτική για έναν ηγέτη

Στην πολιτική, ένα κρίσιμο και συχνά υποτιμημένο ερώτημα είναι ποιον επιλέγει να ακούει ένας ηγέτης. Θα εμπιστευθεί τη φωνή του πανεπιστημιακού που του ασκεί τεκμηριωμένη κριτική ή θα προτιμήσει την επιβεβαίωση από τον στενό του κύκλο, που του προσφέρει ασφάλεια και επαίνους; Η επιλογή αυτή, όσο ανθρώπινη κι αν φαίνεται, έχει σοβαρές πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες. Η εξουσία, όταν ασκείται χωρίς έλεγχο, αλλοιώνει τη συμπεριφορά και αποδυναμώνει τη συνείδηση του ηγέτη. Η ανάγκη του για επιβεβαίωση μπορεί να τον οδηγήσει να περιβάλλεται από πρόσωπα που τον κολακεύουν για ιδιοτελείς λόγους. Έτσι, δημιουργείται ένας προστατευμένος «ηχοχώρος» όπου ο ηγέτης ακούει μόνο όσα θέλει να ακούσει, με αποτέλεσμα να αποκόπτεται από την κοινωνική πραγματικότητα και να λαμβάνει λανθασμένες αποφάσεις.

Η κριτική, ακόμη κι όταν είναι τεκμηριωμένη, καλόπιστη και εποικοδομητική, προκαλεί συχνά αμυντικά αντανακλαστικά. Δεν είναι ποτέ εύκολο να ακούσει κανείς λόγια που αμφισβητούν ή αναδεικνύουν αδυναμίες του, πολλώ δε μάλλον όταν αυτά εκφέρονται δημόσια και από άτομα με ισχυρό κοινωνικό ή επιστημονικό κύρος. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο ηγέτης μπορεί να αισθανθεί ότι απειλείται το γόητρό του ή ακόμη και η θέση του. Αντιδρά, λοιπόν, ενίοτε με αποστασιοποίηση, υποτίμηση ή και απόρριψη της κριτικής, αντί να την αξιοποιήσει δημιουργικά. Από την άλλη πλευρά, η κολακεία είναι ευχάριστη, εύπεπτη και δίνει άμεση συναισθηματική ανταμοιβή. Χαϊδεύει το «εγώ» του ηγέτη, του προσφέρει την ψευδαίσθηση ότι είναι αλάνθαστος και ανώτερος, ενώ παράλληλα διαμορφώνει γύρω του ένα προστατευτικό περιβάλλον όπου η αυταπάτη του μεγαλείου δεν αμφισβητείται. Αυτή η ψευδής ασφάλεια όμως είναι επικίνδυνη. Ο ηγέτης, που περιβάλλεται αποκλειστικά από ανθρώπους που τον επαινούν και τον εξυμνούν, κινδυνεύει να αποκοπεί από την πραγματικότητα. Δεν λαμβάνει την αναγκαία πληροφόρηση για τις αληθινές ανάγκες και τα προβλήματα της κοινωνίας που καλείται να υπηρετήσει. Αυτό οδηγεί σε λανθασμένες αποφάσεις, στην πτώση της δημοτικότητάς του και τελικά στην απαξίωση του ίδιου του θεσμού που εκπροσωπεί.

Στον σημερινό κόσμο των γρήγορων εξελίξεων, της κοινωνικής δυσαρέσκειας και των κρίσεων, που απαιτούν επιστημονική και τεκμηριωμένη προσέγγιση, η πολιτική ηγεσία δεν μπορεί να πορεύεται με πυξίδα την Αυλή της. Χρειάζεται να στηριχθεί στη γνώση, στη σύνθεση απόψεων, στη δημιουργική τριβή με την αλήθεια, όσο ενοχλητική κι αν είναι. Η Ιστορία έχει δείξει ξανά και ξανά πως η κριτική είναι συχνά η πιο πολύτιμη συμβουλή που μπορεί να λάβει ένας ηγέτης. Το ερώτημα είναι αν έχει το θάρρος και τη βούληση να την ακούσει.

*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Philips University, πρώην πρύτανη