Της Τζώρτζιας Κωνσταντίνου-Παναγιώτου
Ο Δημοκρατικός Συναγερμός, μέσω του Οριζόντιου Χαρτοφυλακίου Διαφάνειας και Πάταξης της Διαφθοράς του Συμβουλίου Παρακολούθησης Κυβερνητικού Έργου, παρουσίασε στις 15 Μαΐου προς δημόσια διαβούλευση, μια συνολική οριζόντια στρατηγική για τη θωράκιση της δημόσιας διοίκησης και τον εξοπλισμό του κράτους με τα πιο σύγχρονα εργαλεία και μηχανισμούς υψηλών διεθνών προτύπων και βέλτιστων πρακτικών, με τελικό στόχο την πάταξη της διαφθοράς και την επαναφορά της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς.
Η διαφάνεια και η λογοδοσία αποτελούν βασικούς πυλώνες της πρότασής μας. Αφενός, η διαφάνεια επιτρέπει τον έλεγχο της εξουσίας από τους πολίτες. Δεν περιορίζεται στην απλή υποχρέωση γνωστοποίησης εγγράφων ή πληροφοριών, αλλά επιβάλλει συνεχή διάχυση των πληροφοριών που άπτονται της δημόσιας δράσης. Αφετέρου, η λογοδοσία αφορά την υποχρέωση των δημοσίων φορέων να αιτιολογούν τις αποφάσεις τους και να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους.
Ο τομέας των δημοσίων συμβάσεων αποτέλεσε το επίκεντρο της πρότασής μας. Με βάση την ανάλυση κινδύνου, εντοπίσαμε τα κρίσιμα σημεία όπου εμφανίζεται αυξημένος κίνδυνος για αθέμιτες πρακτικές και χρησιμοποιήσαμε κατάλληλα μέτρα αντιμετώπισης. Προτείνουμε λοιπόν τον καθολικό επανασχεδιασμό των διαδικασιών και της εποπτείας δημόσιων συμβάσεων.
Προτείνονται μεταξύ άλλων:
• Ο διαχωρισμός της Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων από τα καθήκοντα εποπτείας με τη δημιουργία Ανεξάρτητης Αρχής Εποπτείας Δημοσίων Συμβάσεων (Procurement Watchdog) με στόχο την εποπτεία στις δημόσιες συμβάσεις, ως μηχανισμός συνεχούς και διαφανούς παρακολούθησης των δημοσίων συμβάσεων.
• Η αναβάθμιση της Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων σε Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων, Παρακολούθησης και Διακυβέρνησης (Procurement Department).
• Διαφοροποίηση προσφορών ανά έργο: Ειδικά κριτήρια και κατηγοριοποίηση σε στρατηγικά, μεγάλα, ταχείας εκτέλεσης έργα και λοιπά.
• Η υποχρεωτική εισαγωγή του συμφώνου ακεραιότητας ως ενός νέου εργαλείου μεταξύ των δημόσιων φορέων, των εταιρειών που συμμετέχουν σε διαγωνισμούς/προσφορές και υπό τον έλεγχο της Ανεξάρτητης Αρχής Εποπτείας Δημοσίων Συμβάσεων.
• Λευκές και γκρίζες λίστες προσφοροδοτών. Η προληπτική συμπερίληψη στη λευκή λίστα να αποτελεί υποχρεωτικό κριτήριο καταλληλότητας προσφοροδότη. Να εισαχθεί σύστημα αρνητικής βαθμολόγησης από προηγούμενες συμβάσεις με αρνητικό αντίκτυπο σε μεταγενέστερες διαδικασίες προσφορών (γκρίζα λίστα).
• Περιοδική μετακίνηση και τακτική εναλλαγή δημόσιων λειτουργών σε κρίσιμα πόστα για αποτροπή διαπλοκής ή δημιουργίας «κλειστών κυκλωμάτων».
• Εφαρμογή μηχανισμών που διασφαλίζουν Four-Eye principle σε όλα τα στάδια.
Η καλλιέργεια κουλτούρας ακεραιότητας μεταφράζεται σε εμπέδωση αξιών ηθικής δεοντολογίας, στη διαμόρφωση περιβάλλοντος μηδενικής ανοχής σε φαινόμενα διαφθοράς ή κατάχρησης εξουσίας.
Προτείνουμε λοιπόν:
• Δημιουργία κεντρικής, δημόσια προσβάσιμης πλατφόρμας με πίνακες δεδομένων σε πραγματικό χρόνο (Real Time Dashboards) που θα περιλαμβάνει υποχρεωτικά όλες τις δημόσιες συμβάσεις και πληρωμές (στα πρότυπα του ΔΙΑΥΓΕΙΑ Ελλάδος), καθώς και όλες τις αποφάσεις και πράξεις του Δημοσίου. Χωρίς τη δημοσίευση δεν θα μπορεί να γίνεται εκταμίευση οποιουδήποτε ποσού.
• Το Δημόσιο να δημοσιεύει υποχρεωτικά λεπτομερή ετήσια πλάνα με προϋπολογιστικούς και επιχειρησιακούς σχεδιασμούς και λεπτομερείς ετήσιες εκθέσεις απόδοσης.
• Δημιουργία συστήματος υποχρεωτικής και συνεχιζόμενης εκπαίδευσης δημοσίων λειτουργών, υπό τα πρότυπα των επαγγελματικών συστημάτων (CPD Systems).
• Αύξηση των οικονομικών και ανθρώπινων πόρων της Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς (ΑΑΚΔ) για εκπαίδευση και καλλιέργεια κουλτούρας διαφάνειας. Ταυτόχρονα η ΑΑΚΔ θα πρέπει να ενισχυθεί, τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε τεχνολογικό επίπεδο.
• Ηθικός γραμματισμός στα σχολικά προγράμματα.
• Η ΑΑΚΔ μπορεί να συμβληθεί άμεσα με ξένες αρχές και/ή οργανισμούς (π.χ. Παγκόσμια Τράπεζα, ΟΗΕ) που έχουν την απαραίτητη εμπειρογνωμοσύνη για να εφαρμοστούν εξειδικευμένα προγράμματα και επικοινωνιακές καμπάνιες.
Λόγω του μικρού πληθυσμιακού μεγέθους της Κύπρου, η σύγκρουση συμφέροντος είναι εκ των πραγμάτων πιο πιθανή και πιο συνήθης από ό,τι σε άλλες μεγαλύτερες χώρες.
Προτείνουμε λοιπόν:
• Εισαγωγή προληπτικής υποχρεωτικής δήλωσης συμφερόντων για τους πολιτειακούς και τοπικούς αξιωματούχους.
• Υποχρεωτική δήλωση μη σύγκρουσης συμφέροντος για όσους συμμετέχουν σε οποιοδήποτε στάδιο στις διαδικασίες προσφορών του Δημοσίου κατά τον χρόνο εκτέλεσης πράξης ή τις συνεδρίες που απαρτίζουν τη διαδικασία δημόσιας προσφοράς.
• Καθιέρωση από την Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου, προληπτικού δειγματοληπτικού ελέγχου λειτουργών της κυβέρνησης.
Τέλος, προτείνουμε τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών και Τεχνητής Νοημοσύνης, τη δημιουργία ασφαλούς και ανώνυμης πλατφόρμας για την καταγγελία περιστατικών διαφθοράς, τη χρήση AI για ανίχνευση κινδύνου ύποπτων ή παράνομων συναλλαγών ή μοτίβων, τη θεσμοθέτηση βραβείων ακεραιότητας σε δημοσιογράφους και πολίτες, φορολογικές εκπτώσεις και κίνητρα για εταιρείες με πιστοποιημένη ηθική συμπεριφορά, να τεθεί χρονοδιάγραμμα 1 έτους για εφαρμογή των εισηγήσεων των διεθνών οργανισμών για την Κύπρο, καθώς και αυστηροποίηση των ποινών και δημόσια καταγραφή των ενόχων (name and shame).
Η αποτελεσματική πρόληψη και πάταξη της διαφθοράς προϋποθέτει συστημική προσέγγιση που διαπερνά οριζοντίως όλους τους τομείς της δημόσιας δράσης, συνδυασμό νομοθετικών μέτρων, θεσμικών μηχανισμών ελέγχου και κουλτούρας ακεραιότητας και διαρκή προσπάθεια καλλιέργειας εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και πολιτών, καθώς και πολιτική βούληση και δράση πέρα από κομματικές παρωπίδες. Καταθέσαμε σε δημόσια διαβούλευση μια εφαρμόσιμη και ολοκληρωμένη δέσμη προτάσεων. Η εφαρμογή ενός τέτοιου μεταρρυθμιστικού πλαισίου θα μετασχηματίσει τη χώρα μας σε κράτος-πρότυπο θεσμικής ακεραιότητας, θωρακίζοντάς το με τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία διαφάνειας, λογοδοσίας και αξιοκρατίας, με στόχο την πάταξη της διαφθοράς.
*Υπεύθυνης Οριζόντιου Χαρτοφυλακίου Διαφάνειας/Πάταξης Διαφθοράς, ΔΗΣΥ
