Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός (ΘΧΣ) αποτελεί ένα κρίσιμο εργαλείο στρατηγικής διακυβέρνησης των θαλάσσιων περιοχών, που αποκτά ιδιαίτερη σημασία για χώρες με εκτεταμένες ακτογραμμές και αποκλειστικές οικονομικές ζώνες, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος. Πρόκειται για μια πολυτομεακή διαδικασία σχεδιασμού με βάση την ευρωπαϊκή Οδηγία 2014/89/ΕΕ, που αποσκοπεί στην ορθολογική διαχείριση του θαλάσσιου χώρου και στην εναρμόνιση διαφορετικών δραστηριοτήτων όπως η αλιεία, η ναυτιλία, ο τουρισμός, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Για την Ελλάδα, ο ΘΧΣ συνδέεται άμεσα με τη βιώσιμη ανάπτυξη του Αιγαίου και του Ιονίου. Η χάραξη, υιοθέτηση και κατάθεση του πρώτου Εθνικού Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδίου τον Απρίλη του 2025 αποτελεί σημαντικό ορόσημο. Με αυτό επιχειρείται η μείωση των συγκρούσεων χρήσεων, η ενίσχυση της γαλάζιας οικονομίας και η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης σε κάθε πολιτική που επηρεάζει τη θάλασσα. Επιπλέον, παρέχει τη βάση για επενδύσεις σε υπεράκτιες ανεμογεννήτριες, καθορίζοντας ζώνες χαμηλής περιβαλλοντικής όχλησης, με στόχο την πράσινη μετάβαση.
Στην Κύπρο, η έγκριση του Εθνικού Σχεδίου Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού το 2021 αποτέλεσε κομβικό βήμα στην αξιοποίηση της ΑΟΖ της χώρας. Εντούτοις, συνιστάται η επικαιροποίηση και κατάθεση του επικαιροποιημένου ΘΧΣ με βάση την ευρωπαϊκή Οδηγία 2014/89/ΕΕ στα αρμόδια θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με έμφαση στην ενεργειακή στρατηγική, το σχέδιο να επιδιώκει, λαμβάνοντας υπόψη και τις τελευταίες εξελίξεις και προοπτικές από τις έρευνες και σχεδιασμούς για την εκμετάλλευση των κυπριακών υδρογονανθράκων, την ομαλή συνύπαρξη των ερευνών και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων με τις περιβαλλοντικές δεσμεύσεις και τις τουριστικές και αλιευτικές δραστηριότητες. Επιπλέον, να ενισχύει τον στρατηγικό ρόλο της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο, μέσω της προώθησης συνεργειών με γειτονικά κράτη και της ενίσχυσης της θαλάσσιας ασφάλειας.
Και για τις δύο χώρες, ο ΘΧΣ συνιστά όχι μόνο εργαλείο εσωτερικής πολιτικής αλλά και πλαίσιο διεθνούς διπλωματίας. Μέσα από την οριοθέτηση χρήσεων και την αποτύπωση εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, ενισχύεται η δυνατότητα τεκμηριωμένης προβολής θέσεων σε διεθνή φόρα, ενώ διευκολύνεται η συνεργασία με κράτη της περιοχής. Η σημασία αυτής της ενέργειας δεν είναι μόνο τεχνική αλλά και βαθέως πολιτική και ενισχύει τις θέσεις των δύο χωρών έναντι της στρατηγικής της Τουρκίας περί «γαλάζιας πατρίδας». Συνολικά, ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός καθίσταται θεμέλιο για μια ισορροπημένη, βιώσιμη και κυρίαρχη παρουσία Ελλάδας και Κύπρου στους θαλάσσιους χώρους τους.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Philips University, πρώην πρύτανη
