Η χρήση ναρκωτικών ουσιών αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες κοινωνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Κυπριακή Δημοκρατία. Αν και η χώρα μας δεν καταγράφει τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης στην Ευρώπη, η αύξηση περιστατικών, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων, η διάδοση νέων ψυχοδραστικών ουσιών και οι κοινωνικές επιπτώσεις της εξάρτησης καταδεικνύουν την ανάγκη για μια συνεκτική, ολιστική και διαρκή πολιτική και στρατηγική πρόληψης και αντιμετώπισης. Η σημασία του ζητήματος δεν περιορίζεται μόνο στις άμεσες επιπτώσεις στην υγεία των ατόμων. Η χρήση ουσιών συσχετίζεται άμεσα με την αύξηση της εγκληματικότητας, της ενδοοικογενειακής βίας, της σχολικής διαρροής, της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Ο εθισμός, ως χρόνια ασθένεια, δεν επηρεάζει μόνο τον χρήστη αλλά και την οικογένεια, τους φίλους, τον εργασιακό και κοινωνικό του κύκλο. Η κοινωνία πληρώνει το κόστος μέσα από την επιβάρυνση του συστήματος υγείας, της δικαιοσύνης και της πρόνοιας.
Η αντιμετώπιση του φαινομένου πρέπει να στηρίζεται σε τέσσερις βασικούς πυλώνες: πρόληψη, έγκαιρη παρέμβαση, θεραπεία και κοινωνική επανένταξη. Στον τομέα της πρόληψης, η Κύπρος έχει σημειώσει σημαντικά βήματα, μέσω της δράσης της Αρχής Καταπολέμησης Εξαρτήσεων, του ΚΕΝΘΕΑ και του Αντιναρκωτικού Συμβουλίου, καθώς και της ενίσχυσης των σχολικών προγραμμάτων αγωγής υγείας, ως επίσης και της ενημέρωσης σε τοπικές κοινωνίες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω ενίσχυση της διαθεσιμότητας υπηρεσιών πρόληψης, ιδιαίτερα στις αγροτικές και απομονωμένες περιοχές. Η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση σε άτομα που παρουσιάζουν πρώιμα σημάδια χρήσης μπορούν να αποτρέψουν τη χρόνια εξάρτηση. Για αυτό είναι κρίσιμο να ενισχυθούν οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας, οι δομές συμβουλευτικής σε σχολεία και κοινότητες και αποτελεσματικά προγράμματα σε όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
Η θεραπεία της εξάρτησης δεν μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά στην καταστολή ή τη φυλάκιση. Η Κύπρος έχει αναπτύξει προγράμματα απεξάρτησης, τόσο φαρμακευτικής όσο και ψυχοκοινωνικής μορφής, ωστόσο η προσβασιμότητα και η κοινωνική αποδοχή και συμμετοχή παραμένουν περιορισμένες. Παράλληλα, η κοινωνική επανένταξη μέσω εργασιακής αποκατάστασης, στήριξης της στέγασης και ενίσχυσης της οικογένειας αποτελεί προϋπόθεση για τη μακροχρόνια απεξάρτηση.
Η χρήση ουσιών δεν είναι απλώς ένα ατομικό πρόβλημα αλλά ένα σύμπτωμα ευρύτερων κοινωνικών και πολιτισμικών συνθηκών. Η Πολιτεία, οι ΜΚΟ, οι τοπικές Αρχές, οι οικογένειες, τα σχολεία, η Εκκλησία και η κοινωνία των πολιτών οφείλουν να συνεργαστούν για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος ασφάλειας, στήριξης και ελπίδας για τους νέους. Μόνο μέσα από συντονισμένες και ανθρωποκεντρικές πολιτικές και αποτελεσματικά προγράμματα υλοποίησής τους μπορεί να ανακοπεί ο φαύλος κύκλος της εξάρτησης και να χτιστεί ένα μέλλον χωρίς ναρκωτικά για την Κύπρο.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Philips University, πρώην πρύτανη
