Μισό αιώνα και ένα χρόνο μετά τα τραγικά γεγονότα του 1974 έγινε μελέτες και αναλύσεις, λαμβάνοντας υπόψη την πολιτική, ανθρωπιστική, πολιτιστική, οικονομική και θρησκευτική πτυχή της καταστροφής που βιώνει η χώρα μας. Όμως ποτέ δεν μελετήθηκε το θέμα των περιβαλλοντικών επιπτώσεων τις οποίες βιώνουμε ακόμα και σήμερα.
Σε έναν πόλεμο, πρώτο «θύμα» είναι οι υποδομές της χώρας, οι οποίες καταστρέφονται με διάφορους τρόπους. Η καταστροφή υποδομών, είτε οικιστικών, είτε εργοστασιακών, είτε ηλεκτρικών σταθμών κ.τ.λ. πάντοτε αφήνει κατάλοιπα. Παράδειγμα είναι η καταστροφή του αποχετευτικού δικτύου. Τα λύματα εισχωρούν στο έδαφος μολύνοντας το, αλλά και τα υπόγεια ύδατα. Θα μπορούσε να είχε εξεταστεί αυτή η παράμετρος. Ακόμα και σήμερα, που κάποιοι μιλάνε για άνοιγμα των Βαρωσίων, εκτός από τα κατεστραμμένα κτίρια πρέπει να μελετηθεί και η μόλυνση του εδάφους. Η καταστροφή εργοστασίων μπορεί να είχε ως αποτέλεσμα τη διαρροή είτε στην ατμόσφαιρα, είτε στο έδαφος μολυσματικών ουσιών για το περιβάλλον.
Η πρόκληση πυρκαγιών σε κατοικημένες περιοχές, πεδιάδες αλλά και δάση είναι επίσης καταστροφική. Η οροσειρά του Πενταδακτύλου π.χ. έγινε παρανάλωμα του πυρός με αποτέλεσμα να καταστραφεί το επιφανειακό στρώμα του εδάφους και οι φυσικοί σπόροι οδηγώντας στην εξαφάνιση ή τη δραματική μείωση πληθυσμών ενδημικών φυτών και ζώων. Χωρίς την προστατευτική κάλυψη των δέντρων και των ριζών τους, το γόνιμο επιφανειακό έδαφος μένει εκτεθειμένο και με τις βροχοπτώσεις τόνοι χώματος παρασύρονται στις πεδιάδες και στη θάλασσα συντείνοντας στη διάβρωση, αλλάζοντας τη μορφολογία του τοπίου και αυξάνοντας σημαντικά τον κίνδυνο της ερημοποίησης.
Οι εκρήξεις, οι εκχερσώσεις και οι στρατιωτικές παρεμβάσεις οδήγησαν σε απώλεια δασικών εκτάσεων, κατακερματισμό βιότοπων ιδιαίτερα στα βόρεια παράλια όπως στην περιοχή της Καρπασίας, η οποία ήταν πλούσια σε ενδημικά και προστατευόμενα είδη. Η μόλυνση του εδάφους καθώς και των υδροφορέων με βαρέα μέταλλα, και πετρελαιοειδή κατάλοιπα είναι δεδομένη.
Οι ναρκοθετημένες περιοχές παραμένουν ακαλλιέργητες και επικίνδυνες. Εύλογα μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί αν οι ναρκοθετημένες και αποναρκοθετημένες περιοχές είναι πλέον κατάλληλες για χρήση στερώντας μεγάλα κομμάτια γης για κτηνοτροφία και γεωργία.
Βέβαια υπάρχει και η Πράσινη Γραμμή που έχει μετατραπεί σε παράδεισο για ορισμένα είδη λόγο απουσίας ανθρώπινης δραστηριότητας. Στην πραγματικότητα όμως απομονώνει είδη της άγριας πανίδας, εμποδίζοντας τη γενετική ροή και καθιστώντας τους πιο ευάλωτους.
Η ποιότητα του αέρα επηρεάστηκε. Οι ρύποι μεταφέρονται μέσω του αέρα χιλιόμετρα μακριά προκαλώντας σοβαρά αναπνευστικά και όχι μόνο προβλήματα. Θα πρέπει να προβληματίσει την Πολιτεία η αυξητική τάση περιπτώσεων καρκίνου στο νησί και να μελετήσει αν σχετίζονται από εμπόλεμες καταστάσεις εγχώριες και μη.
Οι ασκήσεις της Εθνικής Φρουράς, των βρετανικών βάσεων αλλά και του τουρκικού στρατού επιβαρύνουν το περιβάλλον. Το έδαφος πληγώνεται, υπάρχουν τοξικά κατάλοιπα
τα οποία εισχωρούν στο έδαφος διαβρώνοντας το και προκαλώντας μόλυνση, η οποία επεκτείνεται και στους υδάτινους πόρους της περιοχής που διεξάγονται οι ασκήσεις.
Η εισβολή από την Τουρκία και η μεταφορά στρατού μπορεί να αποτελεί την αιτία να εισαχθούν στο οικοσύστημα της χώρας είδη που δεν είναι ενδημικά. Σε ένα περιβάλλον το οποίο πλήττεται από τον πόλεμο, η εισαγωγή μη ενδημικών ειδών είναι εύκολο να αποτελέσει την αιτία για την εξαφάνιση ενδημικών ειδών, τόσο στο φυσικό όσο και στο ζωικό βασίλειο.
Η θάλασσα επίσης επηρεάζεται από μια πολεμική σύρραξη. Η βύθιση πλοίων και η κατάρριψη αεροσκαφών μολύνει το θαλάσσιο οικοσύστημα.
Η συντήρηση του στρατού διαταράσσει το οικοσύστημα αφού η κατανάλωση νερού, τροφίμων και η παραγωγή αποβλήτων είναι δεδομένα. Αποτέλεσμα, να επιβαρύνεται το οικοσύστημα με τις αυξημένες γεωργικές, κτηνοτροφικές και βιομηχανικές δραστηριότητες.
Αποτέλεσμα της Τουρκικής εισβολής και κατοχής ήταν η βίαιη μετακίνηση πληθυσμού και η προσφυγοποίηση πολλών χιλιάδων συμπατριωτών μας. Η άμεση ανάγκη στέγασης 200,000 προσφύγων οδήγησε στην ταχεία δημιουργία προσφυγικών οικισμών. Αυτό οδήγησε στην άναρχη οικοδόμηση με αμφιβόλου ποιότητας υλικά.
Στα μεταπολεμικά χρόνια υπήρξε άναρχη ανάπτυξη η οποία ακόμα δυστυχώς συνεχίζεται. Με την πρόφαση της ανάγκης για ανάπτυξη ανοικοδομήθηκαν ξενοδοχειακές μονάδες πάνω σε παραλίες, εξοχικά και οικίες σε προστατευόμενες περιοχές. Πολύτιμη γεωργική γη και ευαίσθητοι παράκτιοι βιότοποι θυσιάστηκαν στο βωμό της ταχείας ανάπτυξης.
Αλλά και στην κατεχόμενη γη μας τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Μεγάλες γεωργικές εκτάσεις και περιβόλια όπως της Μεσαορίας και Μόρφου, εγκαταλείφθηκαν από τους νόμιμους ιδιοκτήτες τους. Η υπερβόσκηση, η κακή διαχείριση των υδάτινων πόρων οδήγησαν στην υποβάθμιση του παραδοσιακού αγροτικού τοπίου και την εξάντληση των φυσικών πόρων.
Ο μη έλεγχος των κατεχόμενων περιοχών από την Κυπριακή Δημοκρατία δυσκολεύει την προστασία του περιβάλλοντος. Πολλά τα παραδείγματα καταστροφής όπως η υπέρ λατόμευση του Πενταδαχτύλου, η καταστροφή το 2013 περιοχής «Φύση 2000» στα Λιβερά κ.α.
Αμφίβολη είναι και η σωστή διαχείριση από τους Τουρκοκύπριους των κονδυλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα οποία αφορούν την προστασία των περιοχών Natura στα κατεχόμενα εδάφη μας.
Η εφαρμογής μιας ενιαίας ολοκληρωμένης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι αδύνατη. Αυτό αποτρέπει την αποτελεσματική αντιμετώπιση της διαχείρισης των ποταμών που διασχίζουν τη γραμμή αντιπαράταξης, τον έλεγχο της ρύπανσης από τις βιομηχανικές μονάδες ή χωματερές που βρίσκονται στη νεκρή ζώνη, τη διαχείριση της θαλάσσιας ρύπανσης και δυσχεραίνει τη δημιουργία εθνικών πάρκων και δικτύων προστατευμένων περιοχών.
Η περιβαλλοντικές συνέπειες του πολέμου του 1974 δεν είναι μια απλή ιστορική καταγραφή, είναι Οικοκτονία. Πιστεύω ότι ανάμεσα στις διεκδικήσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας ίσως θα έπρεπε να ήταν και οι χρηματικές αποζημιώσεις εκ μέρους της Τουρκίας για τις ζημιές στο περιβάλλον και στην υγεία των κατοίκων του νησιού απότοκο της καταστροφής του πολέμου.
Η επούλωση αυτών των περιβαλλοντικών πληγών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξεύρεση μιας δίκαιης και βιώσιμης λύσης στο Κυπριακό που θα επιτρέψει την ενιαία προστασία και διαχείριση της μοναδικής φυσικής κληρονομιάς ολόκληρης της Κύπρου και για τις μελλοντικές γενιές.
