Η ανθρωπότητα δεν είναι ασυνήθιστη στις ακρότητες διαρκείας. Σε κάθε φάση έντασης, με στόχο τη θρησκευτική-ιδεολογική επιβολή, ή την κρατική-αυτοκρατορική, ακόμη και την κοινωνική επικράτηση, οι ακραίες συμπεριφορές έπαιρναν συχνά χαρακτήρα χρόνιας βαρβαρότητας.
Αυτές οι μεταβατικές φάσεις πολλές φορές κράτησαν για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα. Για παράδειγμα, οι ακρότητες στη φάση ανάπτυξης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ή μετέπειτα εκείνες της διαδικασίας επιβολής του χριστιανισμού, κράτησαν για πάνω από έναν αιώνα η κάθε μια. Ακόμη περισσότερο η αντιπαράθεση Βυζαντινών-Αράβων και Δυτικών-Αράβων αμέσως μετά, καθώς και η ανάπτυξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για να μην μιλήσουμε για τους Χαν στην Κίνα ή για τις εισβολές φυλών της Στέπας.
Στα νεότερα χρόνια, μακροχρόνιες και με όχι λιγότερες ακρότητες ήταν οι αντιπαραθέσεις των εθνικών κινημάτων, που «έσμιξαν» χρονικά και ποιοτικά με τους δύο παγκόσμιους πολέμους, αλλά και με άλλες άγριες τοπικές συγκρούσεις κατά τον 20ό αιώνα.
Η κατάκτηση ογδόντα χρόνων
Σήμερα, όλα αυτά μας φαίνονται πολύ μακρινά, κυρίως γιατί με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δημιουργήθηκαν συνθήκες που μετατόπισαν τις ίδιες τις αντιπαραθέσεις σε ένα λιγότερο απάνθρωπο επίπεδο:
• Δημιουργήθηκε τα τελευταία ογδόντα χρόνια ένα κίνημα νέου ανθρωπισμού. Οι εκδοχές και οι ερμηνείες διέφεραν, αλλά με τον Χάρτη του ΟΗΕ και τις άλλες διεθνείς συμφωνίες, που σωρευτικά σχημάτισαν αυτό που ονομάζουμε «διεθνές δίκαιο», η βαρβαρότητα μεγάλης διάρκειας έγινε μάλλον εξαίρεση παρά ο κανόνας.
• Οικοδομήθηκε μέσα στην καρδιά της Ευρώπης ένας θεσμός που είχε ως διακηρυγμένο στόχο την ειρήνη. Τα μέσα του μπορεί να ήταν πιο «ταπεινά» (οικονομική συνεργασία, διακίνηση αγαθών κλπ.), και μπορεί να του έδωσαν ώθηση παράγοντες όπως η ένταση του δυτικού με το ανατολικό μπλοκ, αλλά παρέμεινε ένας οργανισμός εσωτερικής τουλάχιστον ειρήνης. Κανένα κράτος μέλος της ΕΕ δεν διανοείται σήμερα να λύσει τις διαφορές του με ένα άλλο κράτος μέλος με ακρότητες, επιθετική ρητορική, ή πολύ περισσότερο με πόλεμο.
• Ο Ψυχρός Πόλεμος, που ξεκίνησε σχεδόν αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου, δημιούργησε εστίες πολύχρονων συγκρούσεων στην Ασία, την Αφρική και τη Νότια Αμερική. Παρ' όλα αυτά, και παρά τις επικίνδυνες καμπές του Ψυχρού Πολέμου (π.χ. κρίση της Κούβας), υπήρξε μια ποιοτική διαφορά: Πάντα οι δύο αντιμαχόμενοι (ανατολικό και δυτικό μπλοκ) αναζητούσαν και δημιουργούσαν διόδους συνεννόησης. Στο παρασκήνιο, αλλά και μέσω της επίσημης διπλωματίας. Αυτό κρατούσε τα πράγματα σε ένα πλαίσιο.
• Το λεκτικό των αντιπαραθέσεων ήταν (α) χρωματισμένο ιδεολογικά («ιμπεριαλιστές», «δικτάτορες», «κόκκινος φασισμός» κ.λπ.), (β) δεν είχε καθόλου τον χαρακτήρα της προσωπικής αντιπαράθεσης και των προσβολών σε προσωπικό επίπεδο. Ήταν μια διαρκής πάλη, σε όλα τα επίπεδα, αλλά -όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδοξο- υπήρχαν άγραφοι κανόνες «ευγένειας», που σε γενικές γραμμές τηρούνταν.
Η μεγάλη ανατροπή
Αυτό που γίνεται τα τελευταία τέσσερα χρόνια είναι πολύ πιο άσχημο από όσο εκ πρώτης όψεως φαίνεται. Σηματοδοτεί ίσως -ας ευχηθούμε πως όχι τελικά- το τέλος της 80χρονης συνθήκης που βιώσαμε:
1. Κατά τη διάρκεια των 80 χρόνων έγιναν πολλοί πόλεμοι, είτε άσχετοι είτε συνδεδεμένοι με τον Ψυχρό Πόλεμο. Κάθε φορά όμως που τολμούσε μία ή περισσότερες χώρες-μεγάλες δυνάμεις να επέμβουν στρατιωτικά (π.χ. σε Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία, Βιετνάμ, Αφγανιστάν, Ιράκ) χρειαζόταν προηγουμένως να στήσει έναν τεράστιο μηχανισμό δικαιολόγησης της επέμβασης. Ο οποίος μάλιστα, όταν μετά από χρόνια κατέρρεε, δημιουργούσε ένα στίγμα για τον εισβολέα, το οποίο κουβαλά μέχρι σήμερα. Για παράδειγμα, όλοι θυμούνται μέχρι σήμερα τον εντελώς ψευδή προπαγανδιστικό μηχανισμό που είχε στήσει ο Μπους για τα δήθεν όπλα μαζικής καταστροφής του Ιράκ, προκειμένου να εισβάλει. Μέχρι σήμερα, ακόμη και να θέλουμε να το ξεχάσουμε, οι σειρές του Νέτφλιξ δεν μας αφήνουν…
Αντίθετα, στις σημερινές περιπτώσεις (Ρωσία, Ισραήλ), δεν χρειάστηκαν παρά πολύ γενικές και πρόχειρες δικαιολογίες: (α) «Δεν υπάρχει Ουκρανία, είναι τμήμα της Ρωσίας ιστορικά», «τους κυβερνούν οι ναζιστές», «Τάγμα του Αζόφ». (β) «Επίθεση της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου 2023», «Δεν παραδίδουν όλους τους ομήρους», «Παλαιστίνιος ίσον τρομοκράτης».
2. Σε όλες τις περιπτώσεις εισβολών και ακροτήτων στο παρελθόν υπήρχαν έντονες αντιδράσεις, σχεδόν από το σύνολο των υπολοίπων. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές οι αντιδράσεις (όχι μόνο διεθνείς, αλλά και εσωτερικές) υποχρέωναν τον επιτιθέμενο σε αλλαγή τακτικής ή και στην ήττα. Ακόμη και «ηπιότερες» από τη γενική εισβολή επιθετικές πολιτικές θεωρούνταν έκνομες. Όταν το Ισραήλ ενέτεινε τις διαδικασίες εποικισμού στη Δυτική Όχθη στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ακόμη και φιλοϊσραηλινοί στο Κογκρέσο εξεγέρθηκαν. Τα υψώματα Γκολάν στη Συρία, χαρακτηρίζονταν από όλους τους υπολοίπους, για δεκαετίες, ως «κατεχόμενα από το Ισραήλ εδάφη». Σήμερα;
Ακόμη χειρότερα
Τα πράγματα γίνονται χειρότερα, από τη στιγμή που ό,τι βρισκόταν κάτω από το χαλί, τώρα κυκλοφορεί μέσα στο σπίτι σαν μια τεράστια κατσαρίδα του Κάφκα. Είναι πλέον η κατσαρίδα του κυνισμού:
• Η κατσαρίδα του απολυταρχικού κυνισμού ανέβηκε Πάνω στο χαλί. Και αφού για μερικά χρόνια έμεινε ανενόχλητη να εμφανίζει την παρουσία της ως «επανάσταση» απέναντι στο κατεστημένο (πέρα από κάθε γνώση και λογική!) θέριεψε και κατέλαβε το σπίτι. Ο ακροδεξιός κυνισμός δεν κάθεται πια στη γωνία, να ονειρεύεται μόνος του στα κρυφά πτώματα μεταναστών και εθνικιστικά κρεματόρια για όσους διαφωνούν μαζί του. Γίνεται το χαϊδεμένο παιδί κυβερνήσεων (όχι μόνο στις «μακρινές» Αυστρία, Ουγγαρία κ.λπ., αλλά και στην «Κύπρο μας»…). Και γίνεται και κυβέρνηση στις ΗΠΑ, δύο φορές!
• Ο κυνικός λόγος είναι πλέον στα όρια του να γίνει μόδα. Ο Τραμπ λέει και κάνει όσα λέει και κάνει (δεν χρειάζονται παραδείγματα), χωρίς ίχνος αυτολογοκρισίας· και κερδίζει το κοινό των ΗΠΑ. Ο Πούτιν λέει κυνικά ότι για να σταματήσει τον πόλεμο θέλει παράδοση εδαφών που δεν κατάφερε να καταλάβει με τα όπλα (ούτε στους Τούρκους δεν χαρίστηκε τόσο η διεθνής κοινότητα, από το 1974 και μετά· ούτε και οι ίδιοι διανοήθηκαν να βάλουν στις διαπραγματεύσεις θέμα παραχώρησης των Κοκκινοχωριών και της Λάρνακας…). Ο Νετανιάχου πραγματοποιεί γενοκτονία μέσω και του λιμού (ακόμη και ο Τραμπ το αναγνωρίζει), αλλά δηλώνει ότι σχεδιάζει κατάληψη ακόμη και της πόλης της Γάζας. Περίπου ανενόχλητος!
Στο σπίτι μας…
Μια ένδειξη για το πόσο ο κυνισμός αντικατέστησε ό,τι χτίστηκε τα τελευταία 80 χρόνια, είναι και ο πολιτικός λόγος. Πριν από πενήντα (ή ακόμη και δεκαπέντε) χρόνια, θα ήταν αδιανόητοι οι προσβλητικοί και υβριστικοί χαρακτηρισμοί του Τραμπ, όποτε ανοίγει το στόμα του. Το ίδιο και ο καθημερινός υβριστικός οχετός από Μετβέντεφ και Ζαχάροβα, με χυδαία ορολογία και σεξουαλικά υπονοούμενα για τους Ευρωπαίους ηγέτες (αυτά κυρίως κάνουν τους μισούς Κυπρίους να θεωρούν τη Ρωσία «μάγκα»). Ή ο οχετός Νετανιάχου, που βαφτίζει «αντισημιτισμό» κάθε δικαιολογημένη φωνή κατά της γενοκτονίας, και βρίζει χυδαία Ευρωπαίους πολιτικούς που διαμαρτύρονται για τη γενοκτονία.
Ο κυνισμός που βιώνουμε, είναι ο προθάλαμος της περιόδου βαρβαρότητας που έρχεται. Όχι κάπου μακριά. Σπίτι μας! Αύριο, αν ο γείτονάς σου πετάξει όλα τα σκουπίδια του στην αυλή σου, μπορεί να αρχίσεις να υποψιάζεσαι τις συνέπειες του κυνισμού που καλλιεργούν όλοι αυτοί οι «μάγκες».
Να γιατί η Ευρώπη και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι οι «μικροί» και «αδύναμοι» που αρεσκόμαστε να θεωρούμε, εμείς οι θαυμαστές των δικτατόρων. Είναι το μοναδικό ίσως προπύργιο αντίστασης του δημοκρατικού ορθολογισμού απέναντι στον κυνικό αυτοκρατορισμό· του ανθρωπισμού απέναντι στη βαρβαρότητα που έρχεται!
Το καλάθι
• …με τους «ανήσυχους» (1): Πάντα, στις περιόδους πλήρους ακινησίας στο Κυπριακό, οι ταγοί της όποιας μη λύσης εμφανίζονταν πιο επιθετικοί, πιο αλλόφρονες. Ο Κόλιν Στιούαρτ έφυγε κι ακόμη τον βρίζουν, κατακεραυνώνουν καθημερινά τον Τουφάν Ερχιουρμάν, όποιος τολμήσει να αποκλίνει από το αφήγημα ορμούν πάνω του. Ακόμη και τώρα που κυβερνούν, ελέγχουν τα πάντα, και δεν κουνιέται φύλλο στο Κυπριακό! Είναι στη φύση του ακραίου εθνικισμού. Η ανασφάλεια και το αίσθημα απειλής είναι η ποτίστρα του. Γι’ αυτό δεν θα ησυχάσουν Ποτέ, είτε «κινδυνεύουμε» με λύση είτε όχι.
• …με τους «ανήσυχους» (2): Βέβαια, στην προκειμένη περίπτωση υπάρχει και κάποιος άλλος λόγος: Κανένα από τα υπο-αφηγήματα δεν πάει καλά, έτσι κινδυνεύει και το κεντρικό αφήγημα. Αέριο δεν βγάζουμε, ηλεκτρική διασύνδεση δεν κάνουμε, στις εξελίξεις στην περιοχή κανένας δεν μας παίζει, η Τουρκία αντί να καταρρέει έχει απανωτές επιτυχίες· και οι Ευρωπαίοι εταίροι την αναγνωρίζουν ως κεντρικό παίκτη στην περιοχή. Πώς να μην ανησυχείς ότι κάποια στιγμή και οι Ελληνοκύπριοι θα αρχίσουν να μην «αγοράζουν» το κεντρικό αφήγημα;
• …με τους «ανήσυχους» (3): Αφήστε που έχουν κι άλλο πονοκέφαλο τώρα: Καλά τη βγάλαμε διώχνοντας τον Ακιντζί και φέρνοντας τον Τατάρ. Τώρα όμως, αυτός ο Ερντογάν δεν κάνει τίποτε για να επανεκλεγεί. Αφήνει τον Τουφάν Ερχιουρμάν να αλωνίζει! Άντε, να τους «ευχηθούμε» να φροντίσει η Άγκυρα να επανεκλεγεί ο Τατάρ, μπας και νιώσουν κανένα εξάμηνο ήρεμοι. Όπως έγινε το πρώτο εξάμηνο του 2021…
