Με θλίψη διαπιστώνουμε ότι η συντριπτική πλειονότητα των νυν και πρώην υπουργών της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν αντιλαμβάνονται ότι οι παραιτήσεις στην πραγματικότητα είναι ένα κρίσιμο στοιχείο της δημοκρατικής διακυβέρνησης, καθώς λειτουργούν ως μηχανισμός λογοδοσίας και ανανέωσης εντός του πολιτικού συστήματος. Όταν οι δημόσιοι λειτουργοί παραιτούνται αυτό επιτρέπει μια αλλαγή στην ηγεσία, αποτρέποντας ενδεχομένως τη στασιμότητα και προωθώντας μια πιο ευέλικτη και υπεύθυνη κυβέρνηση.
Δυστυχώς στην Κύπρο η ανάληψη ευθυνών από έναν υπουργό είναι σπάνιο φαινόμενο, όπως κατέδειξε η καταστροφική πυρκαγιά που ξέσπασε στην ορεινή Λεμεσό. Ο απολογισμός αυτής της τραγωδίας είναι δύο νεκροί, δεκάδες τραυματίες, 130 τχλ καμένης γης, ανυπολόγιστες υλικές ζημιές σε 700 κατοικίες. Παρά την άνευ προηγουμένου έκταση της καταστροφής και την ομολογία ότι δεν υπήρχε καθόλου συντονισμός και ότι σχεδόν τίποτε δεν λειτούργησε σωστά, δεν υπήρξε καμία παραίτηση, καμία απόλυση, καμία επίπληξη! Παγκόσμιο φαινόμενο; Πιθανότατα!
Στις δημοκρατικές χώρες η εμπιστοσύνη του κοινού είναι υψίστης σημασίας. Με τη στάση τους οι εμπλεκόμενοι υπουργοί της Κύπρου προκαλούν τη γενική απαξίωση των θεσμών, τους πολιτικούς και το δημοκρατικό πολίτευμα. Όταν ένας ηγέτης παραιτείται αυτό μπορεί να συμβάλει στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο σύστημα, δείχνοντας ότι τηρούνται τα ηθικά πρότυπα και ότι όσοι βρίσκονται στην εξουσία είναι πρόθυμοι να παραιτηθούν όταν είναι απαραίτητο.
Το θέμα της λογοδοσίας πρέπει επίσης να τονιστεί καθότι είναι ένα ουσιώδες συστατικό της δημοκρατίας. Οι παραιτήσεις αποτελούν ένα ισχυρό εργαλείο για να λογοδοτούν οι δημόσιοι λειτουργοί για τις πράξεις ή τις παραλείψεις τους. Όταν ένα άτομο σε θέση εξουσίας κάνει ένα λάθος, αντιμετωπίζει δημόσια κριτική ή χάνει την εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων του, η παραίτηση μπορεί να δείξει την προθυμία του να αναλάβει την ευθύνη..
Κάτι άλλο που οφείλουμε να έχουμε υπόψη είναι ότι οι παραιτήσεις δημιουργούν πολιτική σταθερότητα. Αν και οι παραιτήσεις μπορεί μερικές φορές να προκαλούν αναστάτωση, μπορούν επίσης να συμβάλουν στην πολιτική σταθερότητα, επιτρέποντας μια ειρηνική μετάβαση της εξουσίας και αποτρέποντας ενδεχόμενες παρατεταμένες περιόδους αβεβαιότητας ή σύγκρουσης. Εν περιλήψει, οι παραιτήσεις υπουργών όταν πάει κάτι στραβά στο υπουργείο τους ή όταν δεν συμφωνούν με την κυβερνητική πολιτική σε κάποιο ζωτικό θέμα, όπως π.χ. το Κυπριακό, θεωρούνται υγιείς καθότι μπολιάζουν τη δημοκρατία και την κάνουν εύρωστη.
Εν όψει λοιπόν της απαραίτητης συνταγματικής πρακτικής των παραιτήσεων σε μια δημοκρατία, πώς εξηγείται η απροθυμία, για να μην πω αποστροφή, των υπουργών μας προς την ανάληψη των ευθυνών τους; Υπάρχουν, πιστεύω, τρεις βασικοί λόγοι.
Πρώτον, λόγω του προεδρικού μας συστήματος, οι κυβερνήσεις ανέκαθεν ήταν μάλλον κυβερνήσεις τεχνοκρατών παρά πολιτικών προσωπικοτήτων. Πιο συγκεκριμένα, είναι ένα σύστημα στο οποίο οι αποφάσεις λαμβάνονται από τεχνικούς εμπειρογνώμονες και ειδικούς με βάση τις γνώσεις τους και όχι από εκλεγμένους πολιτικούς όπως συμβαίνει στα βουλευτικά συστήματα. Στο δικό μας μοντέλο, οι υπουργοί ναι μεν διορίζονται από φιλικό κομματικό χώρο αλλά με βάση την εμπειρογνωμοσύνη τους σε τομείς όπως η Εκπαίδευση ή η οικονομία, με στόχο την εφαρμογή «ορθολογικών» αποφάσεων.
Για παράδειγμα, οι υπουργοί Εμπορίου και Βιομηχανίας από την ίδρυση της ΚΔ μέχρι σήμερα ήταν μεγαλέμποροι ή επιχειρηματίες ή πρόσωπα που σχετίζονταν με επιχειρήσεις. Στο Υπουργείο Παιδείας ήταν σχεδόν πάντα εκπαιδευτικοί –δύο απ΄αυτούς διετέλεσαν γυμνασιάρχες του Παγκυπρίου Γυμνασίου. Οι υπουργοί-τεχνοκράτες, που διορίζονται από τον ΠτΔ, κατά κανόνα δεν φιλοδοξούν να κάνουν καριέρα στην πολιτική. Έχουν να επιτελέσουν ένα έργο με μια αμοιβή που θεωρείται γενναία και, καθώς στερούνται άμεσης εκλογικής λογοδοσίας, δεν βλέπουν τον λόγο να παραιτηθούν κι ας καίγονται όλα γύρω τους. Στο τέλος της θητείας τους θα επιστρέψουν πίσω στο επάγγελμά τους τρισευτυχισμένοι. Πιθανόν, επίσης, μερικοί υπουργοί να μην έχουν την απαραίτητη πολιτική παιδεία (αφού δεν ασχολήθηκαν ποτέ με την πολιτική) για να γνωρίζουν τη σωστή συμπεριφορά σε ώρες κρίσης.
O δεύτερος λόγος είναι, βέβαια, οικονομικός. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, οι συνολικές μηνιαίες απολαβές, μισθός και επιδόματα των υπουργών, το 2024 ήταν €9.191. Όπως και να το κάνουμε, δεν είναι τόσο εύκολο να θυσιάσεις €9.191 τον μήνα και τη σύνταξη που εξασφαλίζει αυτός ο μισθός για «λόγους αρχής». Η κυπριακή κοινωνία έχει προ πολλού γίνει καταναλωτική. Η απόκτηση και η κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών, ιδίως μη βασικών, είναι, δυστυχώς, κεντρικής σημασίας για την ταυτότητά μας και την οικονομική ζωή. Στην Κύπρο η κοινωνική θέση, η κοινωνική κατάταξη και ακόμη και η αίσθηση του αυτοσεβασμού συχνά καθορίζονται από τα αγαθά που κατέχουμε και αγοράζουμε. Πώς λοιπόν να μην επηρεάζονται ακόμα και οι υπουργοί;
Ο τρίτος λόγος έχει να κάνει με την αδιαφορία του κοινού. Δυστυχώς δεν είμαστε αποφασισμένοι να διαμαρτυρόμαστε, με συναθροίσεις και άλλες εκδηλώσεις, για τη μη παραίτηση ενός υπουργού. Η διαδεδομένη απάθεια συχνά πηγάζει από ένα αίσθημα απογοήτευσης και την πεποίθηση ότι η διαμαρτυρία είναι μάταιη, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο όπου η αδιαφορία οδηγεί σε περισσότερη αδιαφορία. Όταν μεγάλα τμήματα του κυπριακού λαού αποστασιοποιούνται, οι υπουργοί αντιμετωπίζουν λιγότερη πίεση να ανταποκριθούν στα προβλήματα του κοινού, γεγονός που οδηγεί σε έλλειψη λογοδοσίας. Μια ζωντανή δημοκρατία βασίζεται στην ενεργή και ενημερωμένη συμμετοχή των πολιτών. Η απάθεια σημαίνει κατάρρευση αυτής της συμμετοχής, υποδηλώνοντας ότι το δημοκρατικό σύστημα δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε. Επομένως και το κυπριακό κοινό έχει συμβάλει στην έλλειψη πολιτικής ευθιξίας.
