Μπορεί κάποιοι ιστορικοί να αμφισβητούν ότι ο μετριοπαθής Αρχιεπίσκοπος Σωφρόνιος είπε πράγματι τα λόγια που του αποδίδονται κατά την υποδοχή των Βρετανών το 1878. Όμως, η ουσία είναι ότι από εκείνη τη στιγμή και μετά, καθετί που γινόταν στην Κύπρο σχετικά με το μέλλον της ήταν το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ανάμεσα σε μια προσδοκία και στα πραγματικά δεδομένα.
Μιας πάλης ανάμεσα στο φαντασιακό και στην πραγματικότητα. Ανάμεσα, από τη μια, στην επιθυμία για ένωση με την Ελλάδα και στις πραγματικές συνθήκες, από την άλλη.
Αυτό συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Πέρασε από διάφορες μεταμορφώσεις αλλά είναι το ίδιο: Από το μίσος προς την ανεξαρτησία το 1960, στη λατρεία της μετά το 1974. Από το κάψιμο της κυπριακής σημαίας στην περήφανη έπαρσή της, από την αγάπη ή το μίσος προς τους «καλαμαράδες» στη «συμπαράταξη». Με έναν ανομολόγητο παντοτινό κοινό παρονομαστή: Την επιφυλακτικότητα έως απέχθεια μεγάλης μερίδας στο ενδεχόμενο συνδιοίκησης με τους Τουρκοκυπρίους.
Κάτω από αυτό το χαλί κρύβεται εδώ και χρόνια ένα μεγάλο πρόβλημα·που δεν αντιμετωπίσαμε κατάματα ποτέ, εδώ και 51 χρόνια: Ποια είναι πραγματικά η σχέση που θέλουμε να έχουμε Σήμερα και Αύριο με την Ελλάδα;
Η πλάστιγγα
Ρίγη συγκίνησης για τον έναν και μοναδικό εθνικό ύμνο στον αγώνα μπάσκετ Ελλάδας-Κύπρου. Δηλώσεις και αναρτήσεις από το Προεδρικό και πολιτικά πρόσωπα μέχρι απλούς πολίτες.
Και δυο μέρες μετά, κρίση στις σχέσεις Λευκωσίας-Αθηνών, εξαιτίας της δήλωσης Κεραυνού για μη βιωσιμότητα του Interconnector (και την ως συνήθως πυθιακή δήλωση του Ν. Χριστοδουλίδη). Από το πουθενά, χρόνια μετά τις διαδικασίες και τις πομπώδεις ανακοινώσεις συμφωνιών.
Με κάθε ευκολία! Τα προβλήματα, που θα έπρεπε να λύνονται πίσω από κλειστές πόρτες, τώρα «λύνονται» δημόσια.
«Ονειρευόμαστε» την Ένωση ή παραλλαγές της (π.χ. σύμπλευση δύο ελληνικών κρατών) αλλά η δήθεν πιο εθνοκεντρική κυβέρνηση που είχαμε ποτέ μετράει τα 25 εκατομμύρια που θα αφαιρεθούν από τον προϋπολογισμό. Την εποχή που αποκαλύπτεται πως εκατοντάδες εκατομμύρια πετιούνται στον αέρα με το Βασιλικό και άλλα σκάνδαλα -και θα συνεχίσουν να πετιούνται για χρόνια.
Σίγουρα, το θέμα έχει πολλές διαστάσεις, εμφανείς και αφανείς. Κάποιες από αυτές σχετίζονται και με την έρευνα που άρχισε η Εισαγγελία της Ε.Ε. Πέρα από την ουσία, όμως, υπάρχει και ένα καθαυτό πολιτικό πρόβλημα: Η περίπτωση με τον GSI αποδεικνύει πως:
(α) κρατούμε το φαντασιακό και το πραγματικό σε δύο εντελώς αποστειρωμένα μεταξύ τους επίπεδα,
(β) ακολουθούμε άκρως αντιφατικές πολιτικές στις σχέσεις με την Αθήνα και με κάθε ευκολία περνούμε από τη συνεργασία στην ένταση.
Αυτά τα δύο, με τη σειρά τους, δείχνουν πως η χρόνια άρνησή μας να παντρέψουμε το φαντασιακό με την πραγματικότητα μάς οδήγησε στο να εθιστούμε να κολυμπούμε κατά βούληση πότε στον έναν κόσμο και πότε στον άλλον. Αρνούμενοι να δούμε κατάματα τουλάχιστον την αντιφατικότητά μας. Και προπάντων, αρνούμενοι να αποφασίσουμε τι σχέσεις θέλουμε να έχουμε με την Ελλάδα· επί της ουσίας, πέρα από τα ευχολόγια και τις ξύλινες ατάκες.
Η συνήθεια
Η αποστείρωση των κόσμων του φαντασιακού και του πραγματικού αλλά και η αντιφατικότητά μας είναι χαρακτηριστικά που διαχέονται και σε άλλα επίπεδα σκέψης.
Για παράδειγμα, πολλοί επιθυμούσαν μια νίκη της Ρωσίας στην Ουκρανία και συνεκδοχικά ήττα της Δύσης. Με την εκλογή Τραμπ η επιθυμία αυτή μετατοπίστηκε σε επιθυμία για νίκη Τραμπ-Πούτιν και απομόνωση-ήττα της Ευρώπης. Τις τελευταίες μέρες, οπότε και διαφάνηκε ότι το δίδυμο Τραμπ-Πούτιν δεν παράγει αποτέλεσμα, το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε στην Κίνα, με υποκείμενη προσδοκία στο τρίδυμο Κίνα-Ρωσία-Β. Κορέα.
Και τα τρία αυτά φαντασιακά σχήματα δεν έχουν σχέση με το πραγματικό συμφέρον ενός Κυπρίου. Για την ακρίβεια, κάποια λιγότερο και κάποια περισσότερο, ισοδυναμούν με χειροπιαστό οικονομικό κόστος για την τσέπη κάθε Κυπρίου (με πολύ μεμονωμένες εξαιρέσεις). Αν η Volvo πτωχεύσει λόγω, π.χ., δασμών, δεν πλήττεται οικονομικά μόνο ο Σουηδός αλλά και ο Κύπριος. Αυτή η εκκωφαντική πραγματικότητα όμως δεν εμποδίζει έναν Κύπριο να εύχεται ήττα της Δύσης (και ειδικά της Ευρώπης) και την ίδια στιγμή να φροντίζει με πάθος στην καθημερινότητα το οικονομικό του συμφέρον. Λες και είναι δυο ξεχωριστοί κόσμοι.
Ακόμη χειρότερα
Κι όμως, τα πράγματα μπορούν να γίνουν ακόμη χειρότερα. Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που μπορούν να τα οδηγήσουν ακόμη ένα σκαλοπάτι πιο κάτω:
• Όταν ο παραλογισμός της διάστασης ανάμεσα στο φαντασιακό και το πραγματικό γίνεται αντικείμενο λαϊκιστικής εκμετάλλευσης από το πολιτικό προσωπικό. Σε υγιείς συνθήκες, το πολιτικό προσωπικό έχει τον ρόλο της διαπαιδαγώγησης των πολιτών στην κατεύθυνση της άρσης των αντιφάσεων και του ανορθολογισμού. Στην Κύπρο, αυτός ο ρόλος τελείται κατά κανόνα με πολύ ασθενή τρόπο. Αντίθετα, προκειμένου να εξευμενίσουν τους πολίτες, σημαντικό μέρος του πολιτικού προσωπικού και της ηγεσίας του κράτους υιοθετούν σε μεγάλο βαθμό τον παραλογισμό. Έτσι, όχι μόνο τον διαιωνίζουν αλλά και τον μετατρέπουν σε μια γενικά αποδεκτή κανονικότητα. Και ο ορθολογισμός φαίνεται πια «παραξενιά».
• Όταν ο παραλογισμός διαχέεται στους μηχανισμούς του κράτους. Στον χρόνιο παραλογισμό του διπλού σύμπαντος (φαντασιακό και πραγματικότητα) στην Κύπρο δεν προσαρμόζεται μόνο ο δημόσιος λόγος. Προσαρμόζεται και η λειτουργία των θεσμών. Οι μηχανισμοί του κράτους, από το 1960 -και κυρίως μετά το 1964- έχουν μπολιαστεί με αυτόν. Ακόμη και σχετικά πρόσφατοι ανεξάρτητοι θεσμοί κουβαλούν το στίγμα της σύγκρουσης του φαντασιακού με την πραγματικότητα. Και αν δεν το βγάζουν έντονα εξαρχής, υποχρεώνονται στην πορεία να το πράξουν, όπως έγινε πριν από μερικούς μήνες με το Υφυπουργείο Πολιτισμού και την υπόθεση Biennale.
• Όταν κάτω από την επίδρασή του υπάρχει αμφιθυμία για το αξιακό σύστημα και ανατροπή των προτεραιοτήτων. Εννέα στα δέκα καλά που έχουν γίνει στην Κύπρο τα τελευταία είκοσι χρόνια οφείλονται στην ιδιότητα του μέλους της Ε.Ε. Αυτό δεν θέλουμε να το θυμόμαστε αλλά το ξέρουμε. Απόδειξη, μόλις ακούσαμε ότι η Εισαγγελία της Ευρωπαϊκής Ένωσης άρχισε έρευνα για κακοδιαχείριση στο Βασιλικό και στον Interconnector, περίπου ανακουφιστήκαμε ότι θα γίνει σοβαρή έρευνα και τίποτε δεν θα κουκουλωθεί. Όλοι μας, δεξιοί, αριστεροί, κεντρώοι, όλοι. Γιατί υπάρχει ακόμη το αισθητήριο της ανάγκης για κράτος δικαίου. Όμως, αυτή η αξία εξανεμίζεται όταν πέφτει στη μαύρη τρύπα ανάμεσα στο φαντασιακό και την πραγματικότητα: Πολύ ευχαρίστως για χάρη του φαντασιακού «πουλάμε» το ιδανικό του κράτους δικαίου και την Ε.Ε. και ψηφίζουμε ΕΛΑΜ, θαυμάζουμε τον Τραμπ ή λατρεύουμε τον Πούτιν. Δεν πρόκειται απλώς για αντίφαση. Πρόκειται για ρευστοποίηση των προτεραιοτήτων.
Δυστυχώς, φαίνεται να διαθέτουμε και τους τρεις αυτούς «επιταχυντές», οι οποίοι μας εμποδίζουν να άρουμε τις αντιφάσεις και να τιθασεύσουμε τον παραλογισμό. Και μας σπρώχνουν ακόμη ένα σκαλοπάτι πιο κάτω.
• …με το κουβάρι από καλώδια (1): Κάθε μέρα και δυο-τρεις πληροφορίες (ή σκόπιμες διαρροές) για το θέμα του Βασιλικού και άλλες τόσες για το θέμα του GSI. Την ίδια ώρα που κρατούνται μυστικές οι συμφωνίες. Η μόνη περιοχή από την οποία δεν βγάζεις λέξη είναι αυτή της Εισαγγελίας της ΕΕ. Υπάρχουν και σοβαροί άνθρωποι και θεσμοί πάνω στον πλανήτη…
• …με το κουβάρι από καλώδια (2): Δεν είναι μόνο οι διεθνείς κινήσεις, το Κυπριακό και τα σκάνδαλα ένα κουβάρι. Είναι και το πολιτικό σκηνικό. Γεμίσαμε ήδη από υποψήφιους Προέδρους (πεντέξι από κάθε χώρο), ενώ τα κόμματα άρχισαν να τραβάνε σαν σε διελκυστίνδα υποψηφίους για τις βουλευτικές. Χωρίς προσανατολισμό, πλάνο και προοπτική. Για όραμα ούτε λόγος! Όλα στον αέρα, και το ποδήλατό μας χωρίς καδένα…
• …με το κουβάρι από καλώδια (3): Οι σχέσεις μεταξύ Κίνας και Ινδίας είναι ένα κουβάρι. Πολλά τα ανοιχτά θέματα, πολλές και οι διαφορές φιλοσοφίας. Όμως, η πολιτική Τραμπ για τους δασμούς σπρώχνει τη δεύτερη όλο και πιο κοντά στην πρώτη. Και μετά, σαν παιδάκι που έχασε στο παιγνίδι, ο πλανητάρχης γκρινιάζει που οι δυνάμει φίλοι του «παρασύρονται» και αλλάζουν στρατόπεδο…
