Της Γεωργίας Σπανού
Σύμφωνα με την αρχαιολογία, το τέλος του μυκηναϊκού πολιτισμού υπολογίζεται ότι επήλθε σε μια περίοδο λίγο πριν ή λίγο μετά το έτος 1200 π.Χ.. Ποικίλες εικασίες διατυπώνονται κατά καιρούς αναφορικά με τα αίτια της κατάρρευσής του. Λέγεται ότι η αρχή του τέλους ήρθε όταν τα ανάκτορα και οι οχυρώσεις της μυκηναϊκής πολιτείας είχαν υποστεί σοβαρές καταστροφές. Μόνο που εκείνη τη φορά δεν έγινε καμία προσπάθεια ανοικοδόμησης, όπως φαίνεται εκ των πραγμάτων. Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς και γιατί μετά από μια μεγάλη πυρκαγιά, η οποία κατέστρεψε τα ανάκτορα στις Μυκήνες, κανείς δεν μπήκε στον κόπο να κάνει την όποια ανοικοδόμηση και έτσι οδηγηθήκαμε στην τελική πτώση ενός πολιτισμού, ο οποίος άκμαζε για πολλούς αιώνες.
Ήδη από τις δεκαετίες του 1970 και 1980 διατυπώνονται πολλές θεωρίες αναφορικά με τους λόγους κατάρρευσης ενός πολιτισμού σε μαζική κλίμακα. Η πιο γνωστή θεωρία είναι αυτή της συστημικής κατάρρευσης, η οποία επιχειρεί να εξηγήσει τις καταστροφικές αλλαγές που έπληξαν σπουδαίους πολιτισμούς σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους, διαφορετικούς γεωγραφικούς χώρους και σε διαφορετικές συνθήκες. Η θεωρία αυτή εστιάζει στο γεγονός ότι η πολυπλοκότητα του συστήματος είναι αυτή που εντέλει επιφέρει και την πτώση. Ενώ στην αρχή η αύξηση της πολυπλοκότητας μέσα στην οποία ευημερεί ένα σύστημα οργάνωσης επιφέρει οφέλη, στη συνέχεια αυτό φτάνει σε μια φάση, όπου το κόστος της συντήρησής του υπερβαίνει τα οφέλη. Κι έτσι ενώ προηγουμένως το σύστημα μπορούσε να αποκρούσει με ευκολία τις απειλές, τώρα αδυνατεί. Συνεπώς, όταν έρθει η στιγμή όπου η «επιχείρηση» δεν βγάζει πλέον τα έσοδά της, το σύστημα μπαίνει σε φάση αυτο-διάλυσης. Πρόκειται για μια διαδικασία αυτο-φαγώματος και αυτο-ακύρωσης του ίδιου του συστήματος. Κάτι σαν το αυτο-άνοσο σε ένα ανθρώπινο οργανισμό. Στην περίπτωση των μυκηναϊκών ανακτόρων, ενώ η καταστροφή τους μπορούσε να οδηγήσει στην επανεπένδυση πόρων και τις ανάλογες διορθώσεις, το δυσβάστακτο κόστος της αποκατάστασης οδήγησε στο αναπόφευκτο, δηλαδή την παραίτηση και εντέλει στη διάλυση.
Πολλές καταρρεύσεις έχουν συμβεί έκτοτε στην ιστορία της ανθρώπινης ιστορίας. Στη θέση του μυκηναϊκού παραδείγματος μπορείτε να βάλετε έναν άλλο πολιτισμό, μια άλλη αυτοκρατορία ή χώρα-υπερδύναμη ή όποιο οικονομικό μοντέλο σάς έρχεται στο μυαλό. Στη θέση της πυρκαγιάς ή της φυσικής καταστροφής βάλτε την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) και για να μην θεωρηθεί ότι μιλώ για κάτι αφηρημένο βάλτε κάτι πολύ γνωστό σας όπως το ChatGPD, ή το Gemini και άλλα ψηφιακά εργαλεία τα οποία μπήκαν στην καθημερινότητά μας τα τελευταία χρόνια με την επανάσταση του ίντερνετ. Σε podcast του Steven Bartlett, o Mo Gawdat, πρώην διευθύνων σύμβουλος της Google (Chief Business Officer, Innovation Lab της Google), υποστηρίζει ότι αν τα κράτη δεν ρυθμίσουν άμεσα τα ηθικά ζητήματα και διλήμματα τα οποία φέρει μαζί της η ΤΝ, τότε θα τα έχουμε κάνει και επίσημα μαντάρα (δεν το λέει τόσο ευγενικά!). Είναι σημαντικό να λεχθεί ότι ο Gawdat παραιτήθηκε από τη θέση του, όπως και πολλά άλλα καινοτόμα μυαλά σε εταιρείες τεχνολογικούς κολοσσούς, επικαλούμενος λόγους ηθικής και δεοντολογίας. Έκτοτε ασχολείται με τη συγγραφή βιβλίων και κάνει ομιλίες σε μεγάλα ακροατήρια αναφορικά με τους κινδύνους από μια ανεξέλεγκτη επικράτηση της ΤΝ και την ανάγκη διασφάλισης της ανθρωπινότητάς μας και των δεξιοτήτων επικοινωνίας μας. Αναφέρει ότι είναι κατεπείγουσα η ανάγκη δημιουργίας ενός κανονιστικού πλαισίου, προτού η ΤΝ γίνει εξυπνότερη από εμάς. Επείγει δηλαδή να δράσουμε πριν το δημιούργημα γίνει εξυπνότερο από τον δημιουργό του. Προτού το τέρας του Frankenstein «πάρει» τους δρόμους και αποφασίζει από μόνο του πώς θα ενεργεί. Προς το παρόν, σύμφωνα με τον ίδιο, η ΤΝ διαθέτει μια νοημοσύνη κοντά στο 160 IQ, όση περίπου είχε και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο οποίος όταν συζητούσε για τη Θεωρία της Σχετικότητας τα λεγόμενά του ακουγόντουσαν σαν αλαμπουρνέζικα στα αυτιά των κοινών θνητών. Φανταστείτε, λέει, πώς θα γίνει η ζωή μας αν φτάσουμε να ζούμε σε έναν κόσμο όπου η ΤΝ θα ξεπεράσει κατά πολύ τη μέση ανθρώπινη νοημοσύνη. Πώς θα είναι να ζούμε σε ένα κόσμο, όπου τίποτε δεν θα κάνει νόημα για εμάς και η ευφυία μας δεν θα είναι αρκετή ώστε να μας βοηθά να αντιλαμβανόμαστε το τι συμβαίνει γύρω μας. Υπάρχει χειρότερη ανημποριά; Χειρότερη ανασφάλεια; Χειρότερη σκλαβιά; Σύμφωνα με τους υπολογισμούς ειδικών στην ΤΝ, είμαστε μόνο μερικούς μήνες μακριά από το να ξεπεράσει η ΤΝ την ανθρώπινη νοημοσύνη και τότε είναι απορίας άξιο πώς θα μπορέσουμε να τιθασεύσουμε τον Frankenstein που κατασκευάσαμε. Μερικοί μόνο μήνες μέχρι που το παιχνίδι να έχει κριθεί.
Ο σύγχρονος φιλόσοφος, ιστορικός και διανοητικός influencer, Yuval Harari, ένα άτομο που καθορίζει τάσεις σκέψης και δημόσιες συζητήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, αναφέρει ότι είναι η πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία όπου ο άνθρωπος έχει κατασκευάσει μηχανές, οι οποίες μπορούν να εκπαιδευτούν από μόνες τους και μπορούν να αποφασίσουν από μόνες τους. Οι μηχανές έπαυσαν να είναι αυτό που ξέραμε, δηλαδή να προγραμματίζονται εκ των προτέρων από τον κατασκευαστή τους για να μπορούν να εκτελούν συγκεκριμένες μόνο λειτουργίες [να πατάς ένα κουμπί και εκτελείται μόνο μια προκαθορισμένη δράση από τη μηχανή]. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν μηχανές, οι οποίες δημιουργούν περιεχόμενο, συμπεριφέρονται με τρόπο που προσομοιάζει με την ανθρώπινη συμπεριφορά, μιλούν άλλοτε με ευγένεια, άλλοτε χειραγωγώντας τη μάζα των ακολούθων (followers) μέσα από την προώθηση ψευδών ειδήσεων (fake news), άλλοτε υποσκάπτοντας την αλήθεια και τους δημοκρατικούς θεσμούς (π.χ. με παρεμβάσεις στο αποτέλεσμα εκλογικών αναμετρήσεων) ή ακόμα και μεροληπτώντας υπέρ ή κατά μιας κοινωνικής ομάδας. Ήδη, αυτά έχουν γίνει και υπάρχουν στοιχεία, χωρίς μάλιστα να φέρουν οι μηχανές την οποιαδήποτε ευθύνη για τις αποφάσεις ή ενέργειές τους.
Η ΤΝ δεν έχει στην ουσία κάτι τεχνητό, αφού έχει ήδη συνειδητότητα (consciousness), μπορεί να εκφράζει συναισθήματα, να σκέφτεται, ακόμα μπορεί και να σκοτώσει, αν το αποφασίσει (δέστε στο youtube σχετικά ανατριχιαστικά βιντεάκια, όπου ανθρωποειδή επιτίθενται εναντίον του εκπαιδευτή τους, ο οποίος τρέχει να σωθεί). Για όλους αυτούς τους λόγους, είναι επιτακτική η ανάγκη να δημιουργηθεί ένα αυστηρό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή θα λειτουργεί. Αλλιώς είναι σοβαρό το ενδεχόμενο σε δέκα χρόνια να τρέχουμε όλοι/ες να κρυβόμαστε από τις μηχανές. Ο Mo Gawdat προτρέπει τις εταιρείες που ασχολούνται με την ΤΝ να συνεργαστούν και να μην αφήνουν ελεύθερα στο διαδίκτυο εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, προτού γίνουν εξονυχιστικοί έλεγχοι και μετρήσεις αναφορικά με τους κινδύνους που ενδεχομένως αυτά να εγκυμονούν για τους ανθρώπους. Στην ανάγκη, τα κράτη πρέπει να βγουν μπροστά με φορολογίες της τάξεως των 80-90% για λύσεις τεχνητής νοημοσύνης σε εταιρικό επίπεδο. Χρειάζεται να μπει φρένο - χτες - στην απληστία των hi-tech εταιρειών και των μετόχων τους οι οποίοι επιθυμούν πάση θυσία τη μεγιστοποίηση των κερδών τους. Τα κράτη και μαζί οι ανθρώπινες κοινωνίες θα πρέπει να εξασφαλίσουν μια πίστωση χρόνου ώστε να γίνει μια πιο ελεγχόμενη εξάπλωση της ΤΝ. Η πίστωση χρόνου θα δώσει την ευκαιρία για καλύτερη προετοιμασία των μελλοντικών εργαζομένων μέσω της εκπαίδευσής τους σε νέα επαγγέλματα, αφού η εφαρμογή τεχνολογικών λύσεων στον χώρο της εργασίας θα επιφέρει τεράστιες απώλειες θέσεων εργασίας.
Ζούμε την τέλεια καταιγίδα, με την ταυτόχρονη ύπαρξη γεωπολιτικών προκλήσεων, οικονομικών αδιεξόδων, κλιματικής κρίσης και των προκλήσεων της Τεχνητής Νοημοσύνης. Δεν θέλω να φαίνομαι σαν σύγχρονη λουδίτισσα, φοβική δλδ στην εξέλιξη και την τεχνολογία. Αναγνωρίζω τη μεγάλη αξία της ΤΝ στον τομέα της ιατρικής, της διαχείρισης φυσικών καταστροφών, στη βελτιστοποίηση της χρήσης της ενέργειας και των πόρων. Έχω, όμως, επιφυλάξεις για την άκριτη λατρεία της και την απουσία μέτρου στη χρήση της. Ακούς τουλάχιστον δέκα φορές τη μέρα, «ρώτα το Chat GPD να σου πει!”. Εξακολουθώ να διερωτώμαι ποιος θα είναι ο ρόλος του ανθρώπου σε έναν κόσμο, όπου θα κυριαρχεί η ΤΝ. Ναι, στο να χρησιμοποιούμε ψηφιακές λύσεις ως ένας προσωπικός βοηθός μας ώστε να μας εξοικονομήσει χρόνο από τις βαρετές εργασίες. Δεν θέλουμε όμως να γίνει η ΤΝ το αφεντικό μας. Είναι μια πραγματικότητα ότι ο άνθρωπος ρέπει προς την ευκολία του. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να αφήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη να τα κάνει όλα για εμάς, διότι έτσι προοδευτικά θα χάσουμε βασικές ικανότητες όπως η κριτική αντίληψη, η δημιουργικότητα και η ικανότητά μας για σύνδεση με τους άλλους γύρω μας. Και τότε είναι που θα έχουμε χάσει όλα αυτά που μας κάνουν ανθρώπους. Πώς θα αντέξουμε να ζούμε σε ένα τέτοιο δυστοπικό κόσμο; Η πιο συγκινητική στιγμή της συνέντευξης του Gawdat είναι όταν τού τίθεται το ερώτημα, «αν μπορούσες να επαναφέρεις στη ζωή τον γιό σου, Ali, που έχασες το 2021, θα το έκανες;». Έκανε μια παύση και τελικά απάντησε «όχι, σίγουρα, όχι, είναι τόσες οι προκλήσεις και οι δυσκολίες που ο γιος μου δεν θα άντεχε, ήταν ένας άγγελος και δεν θα άντεχε να ζήσει σε αυτό τον κόσμο».
Επανερχόμενη, στην αρχική μου αναφορά στη θεωρία της συστημικής κατάρρευσης και του αυτο-φαγώματος ενός συστήματος, δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι η ανεξέλεγκτη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης σε συνδυασμό με τα μεγάλα παγκόσμια προβλήματα (κλιματική κρίση, γεωπολιτικές εντάσεις και ανισότητες) θέτουν σε θανάσιμο κίνδυνο όχι μόνο έναν πολιτισμό σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό σημείο, αλλά μπορούν να οδηγήσουν σε μια ολική καταστροφή του ανθρώπινου πολιτισμού στο σύνολό του. Στην Κύπρο, θα μου πείτε, δεν κινδυνεύουμε άμεσα, αφού η ΤΝ ακόμα δεν έχει αφιχθεί καλά-καλά στο νησί. Κινδυνεύουμε να μας αφανίσει πρώτη η διαφθορά. Ακόμα το παλεύουμε με το ψηφιακό κράτος και τις άλλες υποδομές και αυτό δεν είναι τυχαίο. Διότι οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν ότι η ΤΝ έχει τις δυνατότητες να ελέγξει αποτελεσματικά τη διαφθορά και τις άλλες παρατυπίες (βλ. ρουσφέτι), άρα μακριά από εμάς! Ένα θετικό που προκύπτει μέσα από το να τρέχεις πίσω από τις εξελίξεις είναι πως όταν οι άλλοι θα έχουν προλάβει να αυτο-καταστραφούν, εμείς θα έχουμε μείνει στο μεταξύ μόνοι/ες μας στον πλανήτη. Φανταστήκατε όμως να μας φορτώσουν με την υποχρέωση να αποτελέσουμε την πρώτη μαγιά για τη δημιουργία της νέας ανθρωπότητας;
