Η εφαρμογή του Γενικού Συστήματος Υγείας (ΓεΣΥ) αποτέλεσε μια ιστορική τομή για την Κύπρο. Για πρώτη φορά, διασφαλίστηκε καθολική πρόσβαση των πολιτών σε υπηρεσίες υγείας, ανεξαρτήτως οικονομικού ή κοινωνικού υπόβαθρου. Το ΓεΣΥ ενίσχυσε την ισότητα, περιόρισε τις απρόσμενες ιδιωτικές δαπάνες και δημιούργησε ένα σταθερό πλαίσιο φροντίδας. Ως επαγγελματίας υγείας που υπηρετεί το ΓεΣΥ, δηλώνω περήφανος για τη συμμετοχή μου σε αυτό το συλλογικό εγχείρημα. Ωστόσο, η ποιότητα και η βιωσιμότητα του συστήματος δεν είναι αυτονόητες. Επηρεάζονται άμεσα από το πώς διαμορφώνεται η ιατρική αγορά και, ειδικά, από ένα κρίσιμο –πλην υποτιμημένο– ζήτημα: την υπερπληθώρα ιατρών. Η παντελής απουσία θεσμικών περιορισμών στον αριθμό των νέων ιατρείων και ιατρών εντός του ΓεΣΥ –σε αντίθεση με χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία ή η Δανία– οδηγεί σε σοβαρές δυσλειτουργίες, όχι μόνο για τους ίδιους τους γιατρούς, αλλά κυρίως για τους ασθενείς και το ίδιο το σύστημα.
Οι επιπτώσεις στον ασθενή και στο σύστημα
Η άναρχη αύξηση των ιατρών δεν σημαίνει απλώς μείωση εισοδημάτων. Πολύ πιο σημαντικό είναι το πώς αυτή η κατάσταση υπονομεύει την ποιότητα της φροντίδας:
● Αποδυνάμωση της σχέσης γιατρού-ασθενούς
Η ανάγκη για «ποσοτικό έργο» (αριθμό επισκέψεων) οδηγεί σε βιαστικές συνεδρίες, μείωση του χρόνου ανά ασθενή και διακοπή της συνέχειας φροντίδας. Η εμπιστοσύνη –βασική προϋπόθεση για αποτελεσματική θεραπεία– διαβρώνεται.
● Κίνδυνος υπερδιάγνωσης και υπερθεραπείας
Η χαμηλή αποζημίωση, σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό, ενισχύει φαινόμενα περιττών εξετάσεων ή και «αμυντικής ιατρικής». Αυτό όχι μόνο επιβαρύνει οικονομικά το σύστημα, αλλά εκθέτει και τους ασθενείς σε περιττές διαγνώσεις ή παρεμβάσεις. Ακούω να γίνονται συνέχεια προτάσεις για ελεγκτικούς μηχανισμούς και πρωτόκολλα, αλλά στο τέλος όλα καταλήγουν στον γιατρό. Εκείνος έχει την ευθύνη και τον τελικό λόγο.
● Πλασματική αύξηση της ζήτησης
Η υπερπροσφορά γιατρών δεν αυξάνει τις πραγματικές ανάγκες υγείας, αλλά δημιουργεί τεχνητή ζήτηση (overutilization), ειδικά στον τομέα των διαγνωστικών εξετάσεων.
● Κατακερματισμός της φροντίδας
Όταν οι ασθενείς αλλάζουν διαρκώς γιατρούς λόγω διαθεσιμότητας, προσφορών ή έλλειψης σταθερών σχέσεων, η φροντίδα καθίσταται αποσπασματική και λιγότερο αποτελεσματική.
● Μείωση της εμπειρίας των ιατρών, καθώς ο όγκος περιστατικών διαμοιράζεται μεταξύ πολλών επαγγελματιών. Αυτό όχι μόνο εμποδίζει την ανάπτυξη δεξιοτήτων μέσω επαναλαμβανόμενης πρακτικής, αλλά και αποτρέπει τη δημιουργία εξειδικευμένων κέντρων αριστείας, που βασίζονται στη συγκέντρωση όγκου και εμπειρίας.
Η υπερπληθώρα ιατρών τελικά λειτουργεί ως παράγοντας υποβάθμισης της ποιότητας: ούτε ο ασθενής απολαμβάνει ποιοτική και προσωποκεντρική φροντίδα, ούτε το σύστημα εξοικονομεί πόρους – αντίθετα, τους καταναλώνει με χαμηλή απόδοση.
Το γερμανικό μοντέλο: Σχεδιασμένη ρύθμιση με γνώμονα την κοινωνία
Η Γερμανία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα χώρας που έχει θεσμοθετήσει μηχανισμούς ελέγχου της κατανομής των ιατρών. Μέσω του λεγόμενου προγραμματισμού αναγκών ( Bedarfsplanung), περιορίζεται η αδειοδότηση νέων ιατρείων ανά:
● γεωγραφική περιοχή,
● ιατρική ειδικότητα,
● αναλογία γιατρών ανά πληθυσμό,
● υφιστάμενη προσφορά υπηρεσιών,
● πραγματικές ανάγκες κάθε περιοχής.
Εάν μια περιοχή θεωρείται κορεσμένη, δεν επιτρέπεται η ίδρυση νέου ιατρείου, εκτός αν αποχωρήσει ή μεταβιβάσει την άδειά του κάποιος υφιστάμενος επαγγελματίας. Παράλληλα, προσφέρονται οικονομικά και θεσμικά κίνητρα για εγκατάσταση σε υποεξυπηρετούμενες περιοχές.
Η φιλοσοφία του μοντέλου δεν είναι τιμωρητική, αλλά οικονομικο-κοινωνική: στοχεύει σε βιώσιμη ανάπτυξη, ισόρροπη κατανομή πόρων και αποφυγή υπερσυγκέντρωσης σε αστικά κέντρα εις βάρος της περιφέρειας.
Προτάσεις για την Κύπρο: Από την υπερσυγκέντρωση στην ορθολογική κατανομή
Η Κύπρος χρειάζεται προγραμματισμό βασισμένο σε πραγματικά δεδομένα, πληθυσμιακές και επιδημιολογικές ανάγκες και γεωγραφικές ανισότητες.
Ενδεικτικά μέτρα:
1. Θεσμοθέτηση πληθυσμιακών ορίων ανά ιατρό και ειδικότητα στο ΓεΣΥ, ανά επαρχία και δήμο.
2. Αναστολή νέων συμβολαίων με τον ΟΑΥ σε υπερκορεσμένες περιοχές και υπερκορεσμένες ειδηκότητες , έως ότου επαναξιολογηθούν οι ανάγκες.
3. θεσμοθέτηση ορίου συνταξιοδότησης σε ιδιώτες και αποτροπή εισόδου σε συνταξιούχους ως παρόχους στον οργανισμό.
4. Κίνητρα εγκατάστασης σε αγροτικές ή υποεξυπηρετούμενες περιοχές, όπως:φοροαπαλλαγές,επιδότηση ενοικίου,προτεραιότητα σε υποτροφίες.Αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων κέντρων υγείας στη περιφέρεια από ιατρούς σε τακτική ή περιοδική βάση αναλόγως αναγκών.
5. Επέκταση της ιατρικής παρουσίας σε νέους τομείς, όπως:
* Πρωτογενής πρόληψη και δημόσια υγεία,
* Ανακουφιστική φροντίδα,
* Αποκατάσταση,
* Ιατρικός τουρισμός:
Η Κύπρος, χάρη στο κλίμα, τη γεωγραφική της θέση και την υψηλή ποιότητα ιατρικών υπηρεσιών, μπορεί να καταστεί ελκυστικός προορισμός για ασθενείς από το εξωτερικό. Η ανάπτυξη εξειδικευμένων κέντρων (π.χ. επεμβατική καρδιολογία, ορθοπαιδική χειρουργική, γονιμότητα, αποκατάσταση) θα ενίσχυε την οικονομία και θα δημιουργούσε νέες θέσεις εργασίας, αυξάνοντας την εμπειρία και εξειδίκευση του προσωπικού.
**Ιατρική της εργασίας και σχολική υγιεινή.
6. Παροχή υποτροφιών για υποειδικότητες που δεν υπάρχουν στο νησί ή εξειδικεύσεων σε τομείς που μέχρι στιγμής υπάρχει έλλειψη επαγγελματιών.
Το ΓεΣΥ είναι ένα κοινωνικό αγαθό. Όμως, για να διατηρηθεί και να εξελιχθεί, απαιτεί επαγγελματική σοβαρότητα, πολιτική βούληση και ρυθμιστική πρόνοια. Η ανεξέλεγκτη υπερπληθώρα ιατρών δεν είναι ένδειξη προόδου, αλλά παγίδα που απειλεί την ποιότητα, τη βιωσιμότητα και την ουσία του ίδιου του συστήματος. Τώρα είναι η ώρα να σχεδιάσουμε το μέλλον με συλλογική ευθύνη και ορθολογισμό. Γνωρίζω πως η αλλαγή της νομοθεσίας του Γεσυ αποτελεί θαρραλέο εγχείρημα αλλά θεωρώ ότι το κοστούμι που ράφτηκε για ένα άνθρωπο όταν γεννήθηκε δεν μπορεί να είναι το ίδιο 20 χρόνια μετά.
*Ο Αντρέας Ιωαννίδης είναι Ειδικός Ορθοπεδικός Τραυματιολόγος
