Για δεκαετίες, το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελούσε τον φυσικό προορισμό για χιλιάδες Κύπριους φοιτητές που αναζητούσαν Ανώτατη Εκπαίδευση στο εξωτερικό. Η οικειότητα με τη γλώσσα και τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα έκαναν το Λονδίνο, το Μάντσεστερ ή το Μπρίστολ να μοιάζουν σχεδόν τόσο προσιτά όσο η Λευκωσία ή η Λεμεσός. Το τοπίο όμως έχει αλλάξει δραματικά μετά το Brexit.
Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους: σύμφωνα με το Migration Observatory της Οξφόρδης, οι εγγραφές φοιτητών από την ΕΕ στη Βρετανία μειώθηκαν σχεδόν κατά 60% την περίοδο 2020-2023. Οι Κύπριοι φοιτητές, που άλλοτε αποτελούσαν μία από τις πιο ορατές ομάδες Ευρωπαίων στα βρετανικά πανεπιστήμια, βρέθηκαν ξαφνικά εκτός παιχνιδιού λόγω κόστους. Με τα δίδακτρα για διεθνείς φοιτητές να κυμαίνονται σήμερα από 15.000 έως 25.000 λίρες τον χρόνο και με την απώλεια της ευρωπαϊκής στήριξης, η επιλογή της Βρετανίας έχει καταστεί οικονομικά αδύνατη για πολλές οικογένειες. Παρ' όλο που ορισμένα πανεπιστήμια προσπαθούν να προσφέρουν στοχευμένες υποτροφίες, η πραγματικότητα είναι ξεκάθαρη: η Βρετανία δεν είναι πλέον η αυτονόητη διαδρομή.
Αναζητώντας εναλλακτικές
Καθώς η Βρετανία κλείνει τις πόρτες της, η Ευρώπη γίνεται ο νέος ορίζοντας. Χώρες όπως η Γερμανία, η Τσεχία, η Ιταλία και ιδιαίτερα η Ολλανδία κερδίζουν συνεχώς έδαφος για τους Κυπρίους που αναζητούν ποιοτικές σπουδές και προγράμματα στα Αγγλικά. Τα δίδακτρα είναι χαμηλότερα, τα προγράμματα κινητικότητας της ΕΕ παραμένουν ενεργά και το Erasmus+ εξακολουθεί να δίνει στους φοιτητές της Κύπρου μια ασφαλή δίοδο προς τα ευρωπαϊκά ιδρύματα χωρίς την οικονομική αβεβαιότητα της Βρετανίας. Μαζί με αυτές τις νέες ευκαιρίες, ωστόσο, έρχονται και νέες προκλήσεις.
Η Ολλανδία: Δημοφιλής αλλά υπερκορεσμένη
Η Ολλανδία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αντίφασης. Τα ολλανδικά πανεπιστήμια συγκαταλέγονται σταθερά στα καλύτερα του κόσμου και προσφέρουν εκατοντάδες προγράμματα αποκλειστικά στα Αγγλικά. Η φήμη της χώρας ως κέντρου διεθνούς Εκπαίδευσης την έχει καταστήσει έναν από τους πιο περιζήτητους προορισμούς για Κύπριους φοιτητές.
«Στην Ολλανδία βρήκα πραγματικές ευκαιρίες, αξιοκρατία και στήριξη, πράγματα που ποτέ δεν ένιωσα ότι μπορούσα να περιμένω στην Κύπρο», ανέφερε στον «Π» η Χριστιάνα, που ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στη Μοριακή Γενετική και Βιοτεχνολογία στο πανεπιστήμιο του Leiden.
Ωστόσο, αυτή η δημοτικότητα έχει και το τίμημά της. Το ολλανδικό σύστημα έχει περιορισμένες θέσεις και αυστηρές απαιτήσεις, ιδιαίτερα στα ερευνητικά προγράμματα. Οι ξένοι φοιτητές πρέπει να αποδείξουν υψηλό ακαδημαϊκό επίπεδο και άριστη γνώση Αγγλικών ακόμη και για να ληφθούν υπόψη. Κι αν τελικά γίνουν δεκτοί, τους περιμένει ένα άλλο πρόβλημα: η στέγαση.
Όπως ανέφερε το «Times Higher Education» το 2022, τα ολλανδικά πανεπιστήμια προειδοποιούσαν τους υποψήφιους φοιτητές να μην έρθουν αν δεν έχουν εξασφαλίσει στέγη εκ των προτέρων. Η έλλειψη φοιτητικών καταλυμάτων είναι οξεία, με το έλλειμμα να εκτιμάται σε τουλάχιστον 27.000 κλίνες. Δεν είναι σπάνιο φοιτητές να καταλήγουν σε ξενώνες, να μετακινούνται ώρες από μικρότερες πόλεις ή ακόμη και να εγκαταλείπουν τις σπουδές τους. Για τις κυπριακές οικογένειες, αυτή η αβεβαιότητα λειτουργεί αποτρεπτικά.
Γερμανία και Βόρεια Ευρώπη: Υποσχέσεις και εμπόδια
Η Γερμανία, με την παράδοση των δωρεάν ή πολύ χαμηλών διδάκτρων στα δημόσια πανεπιστήμια, έχει εξελιχθεί σε ισχυρό πόλο έλξης. Για τους Κυπρίους, η προοπτική είναι προφανής: διεθνώς αναγνωρισμένα πτυχία χωρίς το βάρος χρεών. Ωστόσο, το γλωσσικό εμπόδιο παραμένει σημαντικό. Παρότι υπάρχουν πλέον περισσότερα προγράμματα στα Αγγλικά, η καθημερινή ζωή, από την ενοικίαση κατοικίας μέχρι τη γραφειοκρατία, απαιτεί γνώσεις Γερμανικών. Παρόμοιες δυσκολίες υπάρχουν και σε χώρες όπως η Αυστρία ή η Σουηδία, όπου οι ακαδημαϊκές δυνατότητες είναι υψηλές αλλά η πολιτισμική και γλωσσική ένταξη μπορεί να αποδειχθεί πολύ δύσκολη.
Ελλάδα: Οικεία αλλά όχι πάντα εύκολη
Καθώς η Βρετανία έγινε απρόσιτη, η Ελλάδα μετατράπηκε στη δημοφιλέστερη επιλογή για τους Κύπριους φοιτητές. Η κοινή γλώσσα και κουλτούρα, καθώς και το γεγονός ότι τα δημόσια πανεπιστήμια παραμένουν δωρεάν ή με ελάχιστα δίδακτρα για πολίτες της ΕΕ, καθιστούν τη χώρα ελκυστική. Σύμφωνα με στοιχεία του ελληνικού Υπουργείου Παιδείας, δεκάδες χιλιάδες Κύπριοι φοιτητούν σήμερα στην Ελλάδα, με την Ιατρική, τη Νομική και τα Πολυτεχνεία να είναι ανάμεσα στις πιο ανταγωνιστικές σχολές.
Ωστόσο, πίσω από αυτή την οικειότητα κρύβονται προκλήσεις. Η εισαγωγή στις δημοφιλείς σχολές, όπως αυτές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, είναι εξαιρετικά δύσκολη με τους Κύπριους υποψηφίους να χρειάζονται πολύ υψηλούς βαθμούς στις Παγκύπριες Εξετάσεις. Ακόμη κι όταν εισαχθούν, έρχονται αντιμέτωποι με χρόνια προβλήματα: υποχρηματοδοτημένα πανεπιστήμια, υπερπλήρεις αίθουσες και καθυστερήσεις στη διοίκηση. Η στέγαση επίσης αποτελεί σημαντικό εμπόδιο, αφού τα ενοίκια και το κόστος ζωής στις μεγάλες φοιτητουπόλεις έχουν αυξηθεί, καθιστώντας την Ελλάδα λιγότερο προσιτή σε σχέση με το παρελθόν.
«Τίποτα δεν συγκρίνεται με τη φοιτητική ζωή στην Ελλάδα, ούτε με το επίπεδο μόρφωσης που προσφέρουν τα πανεπιστήμια. Όμως η πραγματικότητα είναι ότι υποχρηματοδοτούνται και οι φοιτητές συχνά αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις και ελλιπή συνεννόηση. Όταν ήμουν φοιτήτρια, η Ελλάδα ήταν απίστευτα οικονομική. Σήμερα, τα ενοίκια και τα υπόλοιπα έξοδα είναι σχεδόν ίδια με της Κύπρου», λέει στον «Π» η Βικτώρια, που σπούδασε Μαθηματικά και έκανε μεταπτυχιακό στην Επιστήμη Δεδομένων στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Erasmus+ και το νέο τοπίο
Μέσα σε αυτόν τον ρευστό χάρτη, το Erasmus+ παραμένει μια σταθερά. Η Κύπρος εξακολουθεί να συμμετέχει πλήρως στο κορυφαίο πρόγραμμα κινητικότητας της ΕΕ, δίνοντας στους νέους τη δυνατότητα να φοιτήσουν για ένα εξάμηνο ή ένα έτος στο εξωτερικό, χωρίς να χάσουν την εγγραφή τους στην Κύπρο. Το Erasmus λειτουργεί ως σανίδα σωτηρίας για όσους θέλουν διεθνή εμπειρία χωρίς το πλήρες οικονομικό βάρος της μετεγκατάστασης.
Ο Ανδρέας, τελειόφοιτος Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, συμμετείχε σε πρόγραμμα Erasmus στη Δανία και είδε τις διαφορές ξεκάθαρα: «Εκεί αναζητούν πολυεθνικότητα και προσφέρουν μαθήματα που σε κερδίζουν, ακόμη και για ένα εξάμηνο. Η σύνδεση με την αγορά εργασίας ήταν ασύγκριτη και μέσα σε έξι μήνες έχτισα δίκτυα, πήρα πρακτική εμπειρία και είδα πόρτες να ανοίγουν που απλώς δεν υπάρχουν στην Κύπρο», είπε.
Η Βρετανία, από την πλευρά της, προσπαθεί να καλύψει το κενό με το νέο πρόγραμμα «Turing Scheme», που ξεκίνησε το 2021. Ωστόσο, η εμβέλεια και η αναγνώριση του Erasmus εντός Ευρώπης υπερβαίνουν κατά πολύ την πρόταση της Βρετανίας. Για τους περισσότερους Κύπριους φοιτητές, το Turing αποτελεί περισσότερο μια περιέργεια παρά πραγματική εναλλακτική.
Η Κύπρος
Την ίδια στιγμή, η ίδια η Κύπρος προσπαθεί να ενισχύσει την ελκυστικότητα των πανεπιστημίων της. Ιδιωτικά ιδρύματα, όπως το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, διευρύνουν τα διεθνή τους προγράμματα και το Erasmus, με στόχο να συγκρατήσουν φοιτητές που διαφορετικά θα έφευγαν. Έκθεση της ΕΕ το 2024 υπογράμμισε τις μεταρρυθμίσεις του Υπουργείου Παιδείας για τον διεθνή προσανατολισμό των κυπριακών πανεπιστημίων, τη σύνδεσή τους με την αγορά εργασίας και τη δημιουργία συστημάτων παρακολούθησης αποφοίτων.
«Το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου είναι μια εξαιρετική επιλογή για κάποιον που θέλει να σπουδάσει στη Λεμεσό. Οι εγκαταστάσεις και οι καθηγητές είναι αξιόλογοι, και το πανεπιστήμιο κυνηγά συνεχώς την καινοτομία, αλλά έχει και τις δυσκολίες του. Για φοιτητές εκτός Λεμεσού, οι μετακινήσεις είναι δύσκολες λόγω περιορισμένων δημόσιων συγκοινωνιών και ελάχιστων εστιών. Από την άλλη, το Erasmus και οι πρωτοβουλίες για περαιτέρω δικτύωση μέσω του προγράμματος EUT+ αποτελούν σημαντικά πλεονεκτήματα», τόνισε η Αλίκη, απόφοιτη του ΤΕΠΑΚ στο Τμήμα Επικοινωνίας και Σπουδών Διαδικτύου.
Προσεκτικές επιλογές
Ο Κύπριος φοιτητής του 2025 αντιμετωπίζει έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο σε σχέση με αυτόν πριν από μια δεκαετία. Για τις οικογένειες, η απόφαση δεν είναι πλέον αυτονόητη και καλούνται να ζυγίζουν μια σειρά από παράγοντες: δίδακτρα έναντι κόστους ζωής, κύρος έναντι πρακτικότητας, όνειρα έναντι πραγματικών εμποδίων. Το βέβαιο είναι ότι η έννοια του «σπουδάζω στο εξωτερικό» για τη νεολαία της Κύπρου έχει πάψει να είναι αυτονόητο βήμα ενηλικίωσης. Έχει μετατραπεί σε ένα υπολογισμένο στοίχημα, που απαιτεί σχεδιασμό, αντοχή και, πάνω από όλα, προσαρμοστικότητα.
