Την ίδια ώρα που τα βλέμματα είναι κυρίως στραμμένα στις πυρκαγιές από τους παράνομους σκυβαλότοπους (Χώροι Ανεξέλεγκτης Διαλογής Απορριμμάτων - ΧΑΔΑ), δεν μπορούν να αγνοηθούν και οι τεράστιες «πυριτιδαποθήκες» που λέγονται ΧΥΤΑ (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων), ΧΥΤΥ (Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων) και ΟΕΔΑ (Ολοκληρωμένη Εγκατάσταση Διαχείρισης Απορριμμάτων).
Όπως λέχθηκε πρόσφατα στη Βουλή, στην κοινή συνεδρίαση των Επιτροπών Εσωτερικών, Γεωργίας και Περιβάλλοντος (18/09/2025) για τη μεγάλη πυρκαγιά στη Λεμεσό, το παραγόμενο μεθάνιο από τα θαμμένα απόβλητα, το οποίο είναι πολύ εύφλεκτο και ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου, ούτε καίγεται ούτε αξιοποιείται για παραγωγή ενέργειας, σε αντίθεση με σχετική οδηγία της ΕΕ, με αποτέλεσμα να είναι σε μεγάλο βαθμό εύφλεκτα τα θαμμένα υλικά.
Ο κίνδυνος για πυρκαγιές είναι αυξημένος και για τον λόγο ότι τα μέτρα προφύλαξης αυτών των χώρων από σκόπιμες ή άσκοπες ενέργειες που προκαλούν πυρκαγιές μπάζουν νερά. Αφορμή στάθηκε η συζήτηση για τον ΧΥΤΑ Πάφου, από όπου ξεκίνησε πυρκαγιά την ίδια μέρα που ξέσπασε και η μεγάλη στα κρασοχώρια της Λεμεσού (24/07/2025), απασχολώντας συγχρόνως σε διαφορετικά μέτωπα εναέριες και επΊγειες δυνάμεις πυρόσβεσης. Για την περίπτωση του ΧΥΤΑ Πάφου αξίζει να σημειωθεί ότι τον διαπερνά δημόσιος δρόμος, από τον οποίον οι περαστικοί προκαλούν πυρκαγιές. Το ίδιο πρόβλημα επανεμφανίστηκε πολύ πρόσφατα. Αυτή τη φορά στη Λάρνακα, όταν στις 13 Σεπτεμβρίου πυρκαγιά ξέσπασε σε σωρό σκουπιδιών στον ΧΥΤΥ Κόσιης. Η Διεύθυνση του χώρου προχώρησε, με τη χρήση εκσκαφέων και φορτηγών, στην επίχωση των σωρών με χώμα, διαδικασία που διήρκεσε ώρες μέχρι την πλήρη ολοκλήρωσή της.
Η διαχείριση
ΧΥΤΑ, ΧΥΤΥ, ΧΑΔΑ και ΟΕΔΑ, όπως και εργοστάσια ανακύκλωσης -όλα με συνδετικό κρίκο τα απόβλητά μας και τη διαχείριση που τυγχάνουν- συνιστούν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ εις βάρος του αισθήματος ασφάλειας των πολιτών και της θωράκισης του περιβάλλοντος. Με την Πολιτεία να αδυνατεί μέχρι σήμερα να ανταποκριθεί με βούληση, οικονομικούς πόρους και μέσα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Εξάλλου η Κύπρος, η οποία σε λίγους μήνες θα αναλάβει και την ευρωπαϊκή προεδρία, είναι τα τελευταία χρόνια μόνιμα εκτεθειμένη απέναντι στην ΕΕ, η οποία τη σέρνει στα δικαστήρια. Το πρόβλημα συνδέεται με τις κάκιστες επιδόσεις της Κύπρου στη διαχείριση των σκουπιδιών της, τα οποία ως επί το πλείστον θάβονται στον ΧΥΤΑ Πάφου, στην κατεστραμμένη ΟΕΔΑ Πεντακώμου στη Λεμεσό και εν μέρει στην ΟΕΔΑ Κόσιης.
Στο σκαμνί από την ΕΕ
Η πρώτη καταδίκη για την Κυπριακή Δημοκρατία από την ΕΕ αφορά τη λειτουργία των παράνομων χωματερών (ΧΑΔΑ). Στο πλαίσιο της ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2011/2005) της Οδηγίας για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων (1999/31/ΕΚ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις Αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 19/05/2011 και αιτιολογημένη γνώμη στις 26/01/2012, για τους χώρους υγειονομικής ταφής αποβλήτων στο Βατί Λεμεσού και στον Κοτσιάτη στη Λευκωσία. Ακολούθως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε την παραπομπή της υπόθεσης στο Δικαστήριο της ΕΕ στις 21/06/2012, το οποίο εξέδωσε καταδικαστική απόφαση στις 18/07/2013 για τους δύο χώρους. Λόγω μη συμμόρφωσης με την απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε νέα προειδοποιητική επιστολή στις Αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 27/04/2017.
Στη συνέχεια η Κύπρος αποφάσισε τελικά να διακόψει τη λειτουργία των δύο χώρων υγειονομικής ταφής. Αν και μέχρι σήμερα δεν έχουν αποσταλεί απόβλητα σε αυτούς, δεν έχουν ακόμη αποκατασταθεί από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, ούτε και έχουν κλείσει. Επιπλέον, η Κύπρος έχει αναβάλει αρκετές φορές το χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή της απόφασης. Για αυτόν τον λόγο, στις 7 Μαΐου 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επανήλθε και αποφάσισε να παραπέμψει την Κύπρο στο Δικαστήριο της ΕΕ, λόγω μη συμμόρφωσης με την Οδηγία περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων και την απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ της 18ης Ιουλίου 2013 για τους πιο πάνω χώρους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Κύπρος οδηγείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Δικαστήριο της ΕΕ και για άλλες δύο παραβάσεις που αφορούν τη διαχείριση των αποβλήτων. Συγκεκριμένα κινήθηκαν οι διαδικασίες για την ανεπαρκή προεπεξεργασία αποβλήτων πριν από την ταφή και για μη συμμόρφωση με τις Οδηγίες για συσκευασίες και ηλεκτρονικά απόβλητα.
Επικίνδυνη η υγειονομική ταφή
Σύμφωνα με το πλαίσιο των ευρωπαϊκών κανονισμών, η υγειονομική ταφή μπορεί να έχει επικίνδυνες επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον. Η παραγωγή στραγγισμάτων μπορεί να μολύνει τα υπόγεια ύδατα, ενώ παράγεται μεθάνιο, ένα ισχυρό αέριο θερμοκηπίου. Επιπλέον, όταν τα ανακυκλώσιμα απόβλητα καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής, τα υλικά χάνονται άσκοπα από την οικονομία της Ευρώπης.
Συγχρόνως, η Κυπριακή Δημοκρατία είναι εκτεθειμένη για την υγειονομική ταφή ανεπεξέργαστων αστικών αποβλήτων. Στο πλαίσιο της ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2021/2217) της Οδηγίας για την υγειονομική ταφή αποβλήτων (1999/31/ΕΚ) και της Οδηγίας-Πλαίσιο για τα απόβλητα (2008/98/ΕΚ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις Αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 02/12/2021 και αιτιολογημένη γνώμη στις 16/12/2024. Η προσφυγή της ΕΕ στο Δικαστήριο είναι το επόμενο βήμα που αναμένεται.
Έξι στάδια παράβασης
Μία διαδικασία παράβασης της νομοθεσίας της ΕΕ έχει 6 στάδια: (1) Διερεύνηση πιθανής παράβασης, (2) Αποστολή προειδοποιητικής επιστολής, (3) Αποστολή αιτιολογημένης γνώμης, (4) Προσφυγή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Δικαστήριο της ΕΕ, (5) Συμμόρφωση του κράτους μέλους με τη σχετική απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ και (6) Επιβολή οικονομικών κυρώσεων στο κράτος μέλος από το Δικαστήριο της ΕΕ, κατόπιν υποβολής σχετικού αιτήματος από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, λόγω μη συμμόρφωσης με τη σχετική απόφαση.
Όλες οι περιπτώσεις προβληματικές
«Το θέμα της κακής διαχείρισης αποβλήτων οδηγεί στην εσκεμμένη ή όχι καύση τους και ακολούθως στην πρόκληση και εξάπλωση πυρκαγιών», δήλωσε στον «Π» ο Κλείτος Παπαστυλιανού, υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Πολιτικής στην περιβαλλοντική οργάνωση Terra Cypria. Όπως τόνισε, στην Κύπρο σήμερα όλοι οι ΧΑΔΑ, ΧΥΤΑ, ΧΥΤΗ, ΟΕΔΑ και εργοστάσια ανακύκλωσης αλλά και άλλες περιπτώσεις, όπως σωροί από πεταμένα λάστιχα στην περιοχή Καλαβασού, είναι προβληματικοί με αυξημένο κίνδυνο πρόκλησης πυρκαγιών. Προς απόδειξη παρέθεσε το ιστορικό μεγάλων πυρκαγιών λόγω καύσης αποβλήτων κατά τα τελευταία 15 χρόνια, όπως τα έχει καταγράψει το Terra Cypria:
Οι μεγαλύτερες σε έκταση πυρκαγιές λόγω καύσης αποβλήτων είναι:
11/06/2024. Επαρχία Πάφου. Κοινότητες Δρύνια – Πολέμι – Κούρδακα – Χούλου – Λεμώνα – Ψάθι – Άγιος Δημητριανός – Αμαργέτη. Τοποθεσία: Σκλινιτζιά. Περιοχές: Κοιλάδα Έζουσας και Γκρεμοί Έζουσας. Αιτία η καύση αποβλήτων. Καμένη έκταση 1.490 εκτάρια.
04/08/2023. Επαρχία Λεμεσού. Κοινότητες Ύψωνας – Άλασσα – Αψιού – Κορφή – Απεσιά – Παραμύθα – Φασούλα – Γεράσα. Περιοχή Βατί. Αιτία η καύση αποβλήτων. Καμένη έκταση 882 εκτάρια.
2/08/2011. Επαρχία Λεμεσού. Κοινότητα Ανώγυρα. Τοποθεσία Καψάλια. Περιοχή Χα Ποτάμι. Αιτία η καύση αποβλήτων. Καμένη έκταση 665 εκτάρια.
Άλλα παραδείγματα πυρκαγιών λόγω καύσης αποβλήτων αφορούν ΧΥΤΑ, ΧΥΤΥ, ΟΕΔΑ και ΧΑΔΑ και εργοστάσια ανακύκλωσης:
Χώροι Ανεξέλεγκτης Διαλογής Απορριμμάτων - ΧΑΔΑ / παράνομοι σκυβαλότοποι (π.χ. Ανώγυρα - Αύγουστος 2011, Βατί - Αύγουστος 2023, Δρυνιά - Ιούνιος 2024).
Κέντρα διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών (π.χ. Καλαβασός - Ιούνιος 2022, Γέρι - Ιούλιος 2023, Μαρί - Ιούνιος 2025).
Χώροι Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων - ΧΥΤΑ (π.χ. Μαραθούντα - Ιούλιος 2025).
Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων - ΧΥΤΥ και Ολοκληρωμένες Εγκαταστάσεις Διαχείρισης Απορριμμάτων - ΟΕΔΑ (π.χ. Πεντάκωμο - Οκτώβριος 2024 και Ιούνιος 2025).
«Σε αναμμένα κάρβουνα οι κάτοικοι»
Την εικόνα που επικρατεί σήμερα στον ΧΥΤΑ Πάφου περιέγραψε στον «Π» ο βουλευτής του ΑΚΕΛ Βαλεντίνος Φακοντής:
«Συχνά ξεσπούν πυρκαγιές στον ΧΥΤΑ Πάφου. Οι κάτοικοι της περιοχής, όποτε πνέουν έντονοι άνεμοι, κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα, υπό τον φόβο ότι θα ξεσπάσει πυρκαγιά, η οποία δύσκολα θα τεθεί υπό έλεγχο. Ο ΧΥΤΑ έχει καταντήσει ένας μεγάλος σκυβαλότοπος. Το πρώτο κύτταρο έχει γεμίσει, έχει δημιουργηθεί δεύτερο, όμως τα μηχανήματα που βρίσκονται εκεί δεν μπορούν να λιώσουν τα σκουπίδια, για να γίνει υγειονομική ταφή. Γνωρίζουμε ότι υπήρχαν πάρα πολλές παρατηρήσεις από την Πυροσβεστική στο Συμβούλιο του ΧΥΤΑ. Δεν υπήρχαν αντιπυρικές ζώνες και τυλιχτήρες. Αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί. Η τελευταία πυρκαγιά, την ίδια μέρα που ξέσπασε και αυτή στα κρασοχώρια Λεμεσού, έχει πλησιάσει τα χωριά Νατά, Αγία Βαρβάρα, Επισκοπή και μπορούσε να πάρει τεράστιες διαστάσεις, δημιουργώντας πολύ σοβαρά προβλήματα. Ο ΧΥΤΑ και οι αρμόδιοι πρέπει να έλθουν προ των ευθυνών τους, διότι η εικόνα που επικρατεί δεν τιμά κανέναν. Πρέπει να μπει σε σωστή λειτουργία, για να μην καταντήσει η περιοχή μία μεγάλη μάζα σκουπιδιών, που δεν θα μπορούν να τύχουν διαχείρισης».
«Να κάνουμε αναθεώρηση»
Τον προβληματισμό για τον τρόπο που αντιμετωπίζει το κράτος τους παράνομους σκυβαλότοπους ή ΧΑΔΑ εξέφρασε στις 18 Σεπτεμβρίου στη Βουλή ο πρόεδρος της Επιτροπής Περιβάλλοντος, Χαράλαμπος Θεοπέμπτου, κατά τη συζήτηση για τη μεγάλη πυρκαγιά στη Λεμεσό. «Γνωρίζω ότι το Τμήμα Περιβάλλοντος διέθεσε ένα μεγάλο κονδύλι για να γίνουν καθαρισμοί και, απ’ ό,τι έχω αντιληφθεί, περίπου μόνο το ένα τρίτο των κοινοταρχών έχει συνεργαστεί προς αυτόν τον σκοπό. Θεωρώ ότι πρέπει να καθήσουμε και να κάνουμε μία αναθεώρηση, να δούμε γιατί κάποιος πετάει παράνομα τα σκύβαλα και γιατί την ώρα που το κάνει δεν τον βλέπει κανένας ή δεν αντιδρούμε λαμβάνοντας τιμωρητικά μέτρα», είπε.
Για τους καθαρισμούς τόνισε ότι «εφόσον η πρακτική του να δίνουμε λεφτά στις κοινότητες δεν εφαρμόστηκε στην πράξη, θεωρώ ότι πρέπει να λάβουμε πιο δραστικά μέτρα, όπως να αναλάβει κεντρικά η κυβέρνηση να κάνει τους καθαρισμούς και να δούμε με την επίτροπο Προσωπικών Δεδομένων με ποιον τρόπο θα μπορέσουμε να εντοπίζουμε ποιοι τα πετάνε, κατά παράβαση της νομοθεσίας. Αλλά και να δούμε γιατί επιλέγουν να τα πετάνε, ποιες επιλογές έχουν. Για παράδειγμα, ένα χωριό πραγματικά έχει επιλογές για να μεταφέρει τα αντικείμενα που δεν χρειάζεται; Έχουμε την ευθύνη ως κράτος να προσφέρουμε αυτές τις υπηρεσίες και τους σχεδιασμούς».
