Η Κύπρος, ένα μικροσκοπικό νησιωτικό κράτος, βρίσκεται αντιμέτωπη, εδώ και μερικές δεκαετίες, με μια πρόκληση αυτοπροσδιορισμού. Από τη μια, θέλει να πάει μπροστά, να αναπτυχθεί όπως αξίζει στους υπομονετικούς, εργατικούς και φιλοπρόοδους κατοίκους της και να καταστεί υπολογίσιμος προορισμός επενδύσεων, κόμβος συνεργασιών και φάρος πρωτοβουλιών παραγωγικής πολιτικής και οικονομικής συμμετοχής στα περιφερειακά και, γιατί όχι, και παγκόσμια δρώμενα. Από την άλλη, δεν ξέρει αν θέλει να εκσυγχρονιστεί με εκείνο τον τρόπο και σε εκείνο το εύρος και βάθος που απαιτείται ώστε να το πετύχει έγκαιρα, και προτού οι υπό διαμόρφωση κοσμογονικές αλλαγές που συντελούνται σε παγκόσμιο πολιτικό και τεχνολογικό επίπεδο την ξεπεράσουν. Βρίσκεται, δηλαδή, μπροστά σε πολιτισμικό αδιέξοδο που αντανακλάται στον πληθωρισμό των παραδοξοτήτων και των ανεπαρκειών που συμβαίνουν καθημερινά γύρω μας. Ένα αδιέξοδο που οφείλεται, δε, σε τρία ζητήματα - ελλείματα που όσο αφήνονται να διογκώνονται τόσο αυτό ισχυροποιείται.
Το πρώτο ζήτημα – έλλειμμα, είναι αυτό της αίσθησης ασφάλειας. Δεν νομίζω να υπάρχει κανείς που να νιώθει ασφαλής όταν σε απόσταση μερικών δεκάδων ή εκατοντάδων χιλιομέτρων από οπουδήποτε και αν βρίσκεται σε αυτό τον τόπο υπάρχουν τρομακτικές απειλές. Από τον πολυάριθμο και πάνοπλο τουρκικό στρατό κατοχής στα βόρεια μέχρι τις ακτές απέναντι από το νησί μας που «φιλοξενούν» κάθε λογής βίαιους ριζοσπάστες. Αντίστοιχα, η ανασφάλεια που νιώθουμε λόγω της κακόφημης γειτονίας στην οποία βρισκόμαστε γεωγραφικά ως τόπος, και την οποία διαχειριζόμαστε σχετικά επιτυχώς, εντείνεται ακόμα περισσότερο από την εσωτερική ανασφάλεια, απότοκο ξεπερασμένης παιδείας, προβληματικής ανατροφής και χρόνιας δημόσιας κακοδιοίκησης, που μας κατέστησαν ανέτοιμους να διαχειριστούμε επαρκώς και αποτελεσματικά την εγκληματικότητα που βρίσκεται πλέον σε συστημική έξαρση.
Το δεύτερο ζήτημα – έλλειμμα, είναι η παντελής απουσία εμπιστοσύνης και αλληλοσεβασμού μεταξύ μας, που καταγράφεται και σε σχετικούς πανευρωπαϊκούς δείκτες που μας κατατάσσουν στο τέλος όλων των κρατών της ΕΕ. Και που οφείλεται στη συσσωρευμένη απογοήτευση του κόσμου από τις διαδοχικές πολιτικές ανεπάρκειες και αστοχίες που βιώσαμε και που οδήγησαν στις σημερινές συνθήκες διαρκώς αυξανόμενης κοινωνικής ανισότητας και αποκλεισμού. Η απουσία εμπιστοσύνης μεταξύ μας αντανακλάται στην καθημερινή συμπεριφορά μας και εκδηλώνεται με χίλους δυο τρόπους. Από τον τρόπο που οδηγούμε, θρησκευόμαστε, συναλλασσόμαστε, εμπορευόμαστε, μέχρι τον τρόπο που εκφραζόμαστε, πολιτευόμαστε και αυτοκυβερνόμαστε. Η απουσία της έννοιας της διαπροσωπικής εμπιστοσύνης στη ζωή της κυπριακής κοινωνίας είναι διάχυτη.
Τέλος, το πολιτισμικό αδιέξοδο εδραιώνεται λόγω του καταρρακωμένου ηθικού μας, που οφείλεται στις επαναλαμβανόμενες αρνητικές εμπειρίες μας, συνέπεια ίδιων διαδοχικών λαθών, και στη διαρκή καλλιέργεια, από κάποιους φορείς της κοινωνίας μας, μιας κουλτούρας αέναου πόνου, ανείπωτης απώλειας, μόνιμης καταπίεσης και διαρκούς κατατρεγμού. Το χαμηλό ηθικό μας φαίνεται στις επιδώσεις του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, στην απαξίωση των κομμάτων και στην παρατηρούμενη παρακμή της πολιτικής τάξης, στη διολίσθηση της αξιοπιστίας των θεσμών και στη γιγάντωση της διαφθοράς, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η απέλπιδα απόπειρα του καθενός να πλεονεκτήσει με αθέμιτο τρόπο έναντι του συνόλου, στην απουσία διαφανών, προβλέψιμων και κοινά αποδεχτών κανόνων δημόσιας οργάνωσης και διοίκησης.
Πότε, αλήθεια, ένιωσε η κυπριακή κοινωνία πραγματικά και απερίφραστα περήφανη για οτιδήποτε τα τελευταία πενήντα χρόνια; Πότε «νικήσαμε» σε κάτι; Πώς θα μπορούσαμε να είμασταν περήφανοι ως λαός, όταν ακόμα και αυτή την ίδια την ανεξαρτησία μας την υποδεχθήκαμε ως οδυνηρό συμβιβασμό μεταξύ ενός ευκταίου και ενός εφικτού, ή όταν «θάψαμε» την εξαιρετικά σπουδαία από όλες τις απόψεις, ένταξη και συμμετοχή μας στην ΕΕ μέσα στο απύθμενο πηγάδι της οπορτουνιστικής μικροπολιτικής που ακολουθούσαμε για δεκαετίες γύρω από το κυπριακό ζήτημα;
Η απουσία αισθήματος ασφάλειας, αλληλοσεβασμού και εμπιστοσύνης και ακμαίου ηθικού, συμπλεγματοποιούνται στο παρατηρούμενο φαινόμενο του σημερινού κυπριακού κομπλεξισμού και της φαυλότητας που οδήγησε και οδηγεί σε συμπεριφορές που πρώτα διέρρηξαν το όποιο ανολοκλήρωτο κοινωνικό συμβόλαιο και κατόπιν δεν το αντικατέστησαν με ένα νεότερο, παρά τις διαδοχικές διαγνώσεις και υποσχέσεις των πολιτικών μας. Η απουσία ενός κοινά αποδεκτού και σεβαστού κοινωνικού συμβολαίου εκδηλώνεται παντού και με κάθε αφορμή. Είναι αυτός ο λόγος που παρά τις προσπάθειές μας, το αποτέλεσμα δεν είναι το αναμενόμενο με οτιδήποτε και αν καταπιαστούμε.
Όσες θετικές επιδόσεις και να σημειώσουμε σε μακροοικονομικό επίπεδο, όσες διαδικαστικές μεταρρυθμίσεις και να εξαγγείλουμε, και όσες στρατηγικές συνεργασίες και αν δημιουργήσουμε σε διεθνές επίπεδο, δεν θα πετύχουμε την πολυπόθητη ανθεκτικότητα, πρόοδο και ανταγωνιστικότητά μας ως πολιτεία αν δεν φτιάξουμε ένα νέο πολιτισμικό παράδειγμα και ένα αφήγημα που να εμπεδώνει με πράξεις το αίσθημα πραγματικής συνολικής ασφάλειας, κοινωνικής εμπιστοσύνης και εθνικής περηφάνιας. Αυτή είναι η κύρια δουλειά και η σοβαρότερη πρόκληση των ηγεσιών μας και των ηγετών μας, σε κάθε επίπεδο, και με αυτήν θα αναμετρηθούν, αφού όλα τα υπόλοιπα έπονται ενός, προς το παρόν ανύπαρκτου, κοινωνικού συμβολαίου που θα μας κανονικοποιήσει πρώτα ως πολιτεία, και ακολούθως και ως κράτος…
