Η πρόσφατη άνοδος του εθνικισμού σε πολλά μέρη του κόσμου έχει συνδεθεί με την επιστροφή του δόγματος «ο ισχυρός δημιουργεί το δίκαιο», μια κατάσταση που κυριαρχούσε στις διεθνείς υποθέσεις στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους, ωστόσο, το δόγμα καταπολεμήθηκε προς ανακούφιση των μικρών λαών. Η Κοινωνία των Εθνών, τα ΗΕ, το ΝΑΤΟ, η ΕΕ κ.λπ. ήταν όλα σημάδια της αυξανόμενης αντίληψης ότι οι μεγάλες χώρες δεν θα έπρεπε να εισβάλλουν και να προσαρτούν μικρές χώρες. Ενώ οι πόλεμοι συνέχισαν να είναι αρκετά συχνοί, οι περισσότεροι ήταν εμφύλιοι πόλεμοι. Με λίγες εξαιρέσεις, όπως η εισβολή της Κύπρου από την Τουρκία, η επίθεση της Αργεντινής στα Φόκλαντς και οι επιθέσεις του Ιράκ στο Ιράν και το Κουβέιτ, οι κατακτητικοί πόλεμοι έγιναν πολύ πιο σπάνιοι από ό,τι πριν από το 1945.
Παρ' όλο που και σήμερα οι κατακτητικοί πόλεμοι είναι σπάνιοι, το δόγμα «η ισχύς δημιουργεί δίκαιο» φαίνεται να επιστρέφει, κυρίως μετά την εκλογή του Τραμπ στις ΗΠΑ. Υπάρχουν, κατά την άποψή μου, δύο πτυχές του προβλήματος. Πρώτον, το διεθνές δίκαιο δεν εφαρμόζεται διότι δεν το επιτρέπει μια Μεγάλη Δύναμη και, δεύτερον, οι εισβολές. Στην πρώτη πτυχή το καλύτερο, ίσως, παράδειγμα είναι η αδυναμία της Ελλάδας να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη (γνωστή και ως χωρικά ύδατα) στα 12 ναυτικά μίλια (ν.μ.).Βάσει του κανόνα του Δικαίου της Θάλασσας, που ενσωματώνεται και στη Σύμβαση των ΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, η Ελλάδα δικαιούται να επεκτείνει μέχρι τα 12 ν.μ. την αιγιαλίτιδα ζώνη της. Το δικαίωμα επέκτασης του ορίου της αιγιαλίτιδας ζώνης μέχρι τα 12 ν.μ. είναι κυριαρχικό και ασκείται νόμιμα μονομερώς. Η συντριπτική πλειονότητα έχει προσδιορίσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ. Γιατί όμως δεν το κάνει η Ελλάδα; Η απάντηση είναι απλή: Η Τουρκία έχει προειδοποιήσει την Ελλάδα ότι μια τέτοια απόφαση θα συνιστούσε casus belli. Αυτός ο (λατινικός) όρος περιγράφει μια κατάσταση που δικαιολογεί την έναρξη πολέμου από ένα κράτος. Όμως ο καταστατικός χάρτης των ΗΕ προβλέπει ότι τα πολεμικά μέτρα επιτρέπονται μόνο εάν έχουν εγκριθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας (ΣΑ) ή τη Γενική Συνέλευση ή εάν είναι αναγκαία για «ατομική ή συλλογική αυτοάμυνα» έναντι «ένοπλης επίθεσης». Η Τουρκία δεν θα απαιτούσε την έγκριση του ΣΑ διότι γνωρίζει πολύ καλά ότι δεν θα την έχει. Κοντολογίς, ο λόγος που η Ελλάδα δεν επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ν.μ. είναι ο φόβος ενός πολέμου που θα ήταν καταστρεπτικός και για τις δύο χώρες. Η ειρωνεία είναι ότι η ίδια η Τουρκία έχει επεκτείνει, ήδη από το 1964, την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ν.μ. στον Εύξεινο Πόντο και τη Μεσόγειο. Άρα η Τουρκία καταπατά το διεθνές δίκαιο λόγω της δύναμής της. Θύμα βέβαια αυτής της περιφρόνησης του διεθνούς δικαίου είναι και η Κύπρος. Η Τουρκία διαλαλεί ότι τα νησιά (και επομένως και η Κύπρος) δεν έχουν δική τους ΑΟΖ. Απειλεί συνεχώς όχι μόνο την Κύπρο αλλά και την Ελλάδα, αμφισβητώντας την κυριαρχία της σε 18 ελληνικά νησιά και απαιτώντας συνδιαχείριση των υδρογονανθράκων που, όμως, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, δεν της ανήκουν. Από φόβο ενός ελληνοτουρκικού πολέμου οι Έλληνες Πρωθυπουργοί, από τον Σημίτη μέχρι τον Μητσοτάκη, αρνούνται να οριοθετήσουν ΑΟΖ με την Κύπρο –υποκύπτουν σε ένα άλλο, άγραφο casus belli του Ερντογάν.
Η δεύτερη διαπίστωση της αναβίωσης του δικαίου του ισχυρότερου είναι οι εισβολές και οι προσαρτήσεις. Η Ρωσία επιτέθηκε στην Ουκρανία και προσάρτησε μέρος του εδάφους της. Ακόμη και αν δεχθούμε ότι η Κριμαία δεν έπρεπε ποτέ να αποτελέσει μέρος της Ουκρανίας, αυτού του είδους οι διαφορές δεν έπρεπε να επιλύονται με τη χρήση βίας. Η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο και ουσιαστικά προσάρτησε το βόρεια τμήμα του νησιού. Εισέβαλε επίσης στη Συρία για λόγους … ασφάλειας.
Αυτό όμως που σοκάρει είναι η πολιτική του Τραμπ, του Προέδρου της Αμερικής, που είναι η ηγέτης του «ελεύθερου κόσμου». Η κυβέρνηση Τραμπ ανέτρεψε μια μακροχρόνια πολιτική των ΗΠΑ που αντιτίθεται στις ισραηλινές πολιτικές που περιλαμβάνουν τη βίαιη αφαίρεση γης από τους Άραβες στη Δυτική Όχθη. Η αλλαγή πολιτικής είναι αποκαλυπτική ως ένδειξη ότι η κυβέρνηση Τραμπ βλέπει τον κόσμο με τον τρόπο που ο ισχυρός κάνει το σωστό. Αντιπροσωπεύει ένα επικίνδυνο προηγούμενο. Να μην ξαφνιαστούμε αν αύριο μας πει ο Τραμπ ότι η λύση των δύο κρατών είναι η ιδεώδης για το Κυπριακό.
Εκείνο όμως που έχει εξοργίσει τη διεθνή κοινή γνώμη είναι η εισήγηση του Τραμπ να αναλάβουν οι ΗΠΑ τον έλεγχο της Γάζας για να διασφαλίσουν τη σταθερότητα. Συγκεκριμένα, έχει προτείνει τη μετακίνηση των 2,3 εκατομμυρίων κατοίκων της Γάζας στην Αίγυπτο και την Ιορδανία, υποστηρίζοντας ότι θα είναι σε καλύτερη μοίρα! Ευτυχώς ο ΟΗΕ αντέδρασε άμεσα προειδοποιώντας ότι οποιαδήποτε αναγκαστική εκτόπιση αμάχων από κατεχόμενα εδάφη απαγορεύεται αυστηρά από το διεθνές δίκαιο και «ισοδυναμεί με εθνοκάθαρση». Η σύγκρουση Τραμπ - ΗΕ δεν αποτελεί έκπληξη: Για τον Τραμπ, τα ΗΕ είναι απλώς ένας ακόμη ουρανοξύστης στη Νέα Υόρκη που θα ήταν πιο κομψός με το όνομά του στην κορυφή. Για τον υπόλοιπο κόσμο, ωστόσο, η απόφαση αυτή θα σηματοδοτήσει την οριστική κατάρρευση της Pax Americana, της υπερβολικά απλοϊκής αλλά ακόμη έγκυρης ιδέας ότι η στρατιωτική, οικονομική και διπλωματική ισχύς των ΗΠΑ βοήθησε τον κόσμο να αποφύγει έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο μέσω ενός συνδυασμού οικονομικής βοήθειας, επιλεκτικής παρέμβασης και οικοδόμησης παγκόσμιων οικονομικών και διπλωματικών θεσμών.
Συμπερασματικά, τo μέλλον των μικρών κρατών κάθε άλλο παρά ρόδινο είναι. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και λάθη δεν θα καθορίζονται από τη δικαιοσύνη, αλλά από τη δύναμη.
Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας
