Μια περιοχή που συνδυάζει μεγάλη ιστορία, πράσινο και κρυστάλλινες παραλίες είναι ο Πύργος Τηλλυρίας, που αποτελεί το κεφαλοχώρι της ακριτικής περιοχής. Μια διαδρομή μοναδική που ο επισκέπτης διέρχεται μέσα από πανύψηλα δέντρα, ολόκληρα δάση για να φτάσει σ’ αυτή την ακριτική περιοχή με τους αυθεντικούς ανθρώπους της, με τη μεγάλη ιστορία της και με τα μεγάλα προβλήματα στην καθημερινότητά τους που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοί της.
Η περιοχή αποτελεί ησυχαστήριο γι' αυτόν που επιθυμεί να έχει ήσυχες διακοπές σ’ ένα καθαρό περιβάλλον, με καλό φαγητό, και πεντακάθαρες παραλίες. Αγαπημένος προορισμός για πολλούς, μικρούς και μεγάλους, που επιθυμούν να γνωρίσουν την ποιοτική διαμονή εκεί που ο άνεμος σμίγει με το κύμα και το πέταγμα των γλάρων συνοδεύεται με ένα τραγούδι νανούρισμα. Η κοινότητα αριθμεί περίπου 1.500 κατοίκους, ωστόσο τους καλοκαιρινούς μήνες ο πληθυσμός αυξάνεται λόγω των επισκεπτών ντόπιων και ξένων. Σε οδοιπορικό της εφημερίδας «Π» η επίσκεψη ξεκίνησε με τη συνάντηση με τον πρόεδρο του συμπλέγματος κοινοτήτων Τηλλυρίας και κοινοτάρχη Κάτω Πύργου Τηλλυρίας Νίκο Κλεάνθους.
Νίκος Κλεάνθους, πρόεδρος του συμπλέγματος κοινοτήτων Τηλλυρίας και κοινοτάρχης Κάτω Πύργου Τηλλυρίας. Aναφέρθηκε στα θέματα για την πράσινη κοινότητα και για την αναγκαιότητα μέτρων στήριξης και αναζωογόνησης της περιοχής, προσθέτοντας πως εδώ και εξήντα χρόνια τα προβλήματα είναι επαναλαμβανόμενα ζητώντας την άμεση επίλυσή τους
Η δρυς
Η συνάντηση έγινε στο κέντρο της κοινότητας, η οποία φιλοξενεί μια υπεραιωνόβια δρυς. Η ηλικία της υπολογίζεται στα 125 χρόνια, φυτεύτηκε το 1898, έχει ύψος 20 μέτρα και περιφέρεια 425 εκατοστόμετρα. Προσφέρει μεγάλη δροσιά ιδιαίτερα τις μέρες του καυτού καλοκαιριού. Τα καφενεδάκια στη σειρά, χώρος συνεύρεσης ντόπιων και επισκεπτών, για κάθε λογής συζήτηση και η υπεραιωνόβια δρυς εκεί αγέρωχη προσφέροντας τη σκιά της. Ο κ. Κλεάνθους αναφέρθηκε στα θέματα για την πράσινη κοινότητα και για την αναγκαιότητα μέτρων στήριξης και αναζωογόνησης της περιοχής, προσθέτοντας πως εδώ και εξήντα χρόνια τα προβλήματα είναι επαναλαμβανόμενα ζητώντας την άμεση επίλυσή τους. Πρόσθεσε πως η Τηλλυρία ειδικά μετά την τραγωδία του 1964 έπρεπε να αποτελέσει το προπύργιο της Κυπριακής Δημοκρατίας και να δοθεί όλο το βάρος στην επίλυση των προβλημάτων και τη διάσωσή της, σημειώνοντας πως δυστυχώς έχουμε φτάσει εξήντα χρόνια μετά να κινδυνεύουνε με αφανισμό. «Ουαί και αλίμονο εάν χαθεί η Τηλλυρία και πραγματοποιηθεί το όνειρο της Τουρκίας για να συνεννόηση των Κοκκίνων με τη Λεύκα. Ήδη τα τέσσερα από τα πέντε χωριά Πάνω Πύργος, Πηγαίνεια, Μοσφίλι και Παχύαμμος έχουν σχεδόν αποψιλωθεί και ο συνολικός πληθυσμός τους δεν ξεπερνά τους εκατό κατοίκους». Στους ίδιους ρυθμούς κινείται και ο Κάτω Πύργος με τον πληθυσμό να μειώνεται χρόνο με τον χρόνο, ανέφερε. Ενδεικτικό της όλης κατάστασης είναι ο αριθμός των μαθητών της περιοχής ο οποίος μετά την επιστροφή των κατοίκων όταν πρωτολειτούργησε το γυμνάσιο ξεπερνούσε τους πεντακόσιους. «Σήμερα έχουμε μόνο πενήντα πέντε παιδιά σε όλες τις βαθμίδες κι αυτό επειδή δεν υπήρξε ποτέ εθνική στρατηγική για διάσωση της ημιεγκλωβισμένης περιοχής της Τηλλυρίας, και στο ότι διαχρονικά η Πολιτεία δεν ενέσκυψε στην ουσιαστική επίλυση των προβλημάτων με στόχο της συγκράτηση και αύξηση του πληθυσμού». Eπιπρόσθετα ο κ. Κλεάνθους ζήτησε όπως η Τηλλυρία ενταχθεί σε ειδικό καθεστώς και μέσα από ειδικά σχέδια και δυνατές παροχές να επιτευχθεί η παραμονή των εναπομείναντων κατοίκων και η επανεγκατάσταση νέων οικογενειών. Ακολούθως αναφέρθηκε και σ’ ένα από τα κυριότερα προβλήματα, ίσως το υπ’ αριθμό ένα, που αφορά τη διάνοιξη του περάσματος Κοκκίνων, το οποίο θεωρεί υψίστης σημασίας. Έθεσε την αναγκαιότητα της μονιμοποίησης οριοφυλάκων για συγκράτηση 25 νέων οικογενειών στην περιοχή.
Παροχές
Αναφορικά με τις κοινωνικές παροχές ο κ. Κλεάνθους αναφέρθηκε στην αύξηση του ποσού του στεγαστικού προγράμματος μέχρι €100.000 για να καλύπτεται το επιπλέον κόστος που υπάρχει στην Τηλλυρία. Είπε πως το επίδομα στήριξης απομακρυσμένων περιοχών πρέπει να δίνεται σε όλους ανεξαίρετα τους κατοίκους και όχι μόνο σε όσους εργάζονται αλλά και λόγω του αυξημένου κόστους των καυσίμων και του υγραερίου στην περιοχή οι κάτοικοι να δικαιούνται το ανώτατο επίδομα θέρμανσης. Έθιξε και το θέμα των προβλημάτων των αρδευτικών τμημάτων της περιοχής με τη μετατροπή τους σε κυβερνητικά έργα, ώστε να επέλθει οριστική επίλυση.
Έθεσε ακόμη το θέμα της ανακαίνιση παλαιών αποθηκών αλλά και τη δημιουργία παραλιακού πεζόδρομου στον Κάτω Πύργο και την επίλυση προβλημάτων του παραλιακού μετώπου. Την αγορά παλαιού κτηρίου ιστορικής σημασίας δίπλα από το κτήριο του κοινοτικού συμβουλίου Κάτω Πύργου, τη μετατροπή αλιευτικού καταφυγίου σε λιμάνι και δημιουργία χώρου ελλιμενισμού σκαφών, τη διάνοιξη-επιδιόρθωση του δρόμου Κάτω Πύργου-Πηγαινειών στην τοποθεσία Κανάς, προσθέτοντας πως ο δρόμος ανήκει στα Δημόσια Έργα και παραμένει κλειστός εδώ χρόνια. Ακόμη στην αξιοποίηση φυσικών πηγών και αποκατάσταση δικτύου υδροδότησης της περιοχής, στην επίλυση υδρευτικού προβλήματος της κοινότητας Παχυάμμου για απεξάρτηση από το δίκτυο του ΕΟΑ Πάφου και στη συνέχιση ανασκαφών των αρχαιολογικών χώρων στην τοποθεσία «Αυλή» στον Πάνω Πύργο.
Ερωτηθείς για τα κίνητρα που ζητούν για τις επιχειρήσεις της περιοχής ο κ. Κλεάνθους αναφέρθηκε στην επιχορήγηση μέχρι €300.000 για δημιουργία μικρών επιχειρήσεων και βιοτεχνιών στην περιοχή. Στην αύξηση του ποσού χορηγίας των διαφόρων σχεδίων που ανακοινώνονται από τα Υπουργεία Γεωργίας και Τουρισμού μέχρι 30%+ για κάλυψη του επιπλέον κόστους που υπάρχει στην περιοχή λόγω αποστάσεων.
Στην εξαγγελία γενναιόδωρων οικονομικών-φορολογικών κινήτρων για μεγάλες αναπτύξεις στην περιοχή. Στην αναπροσαρμογή πολεοδομικών ζωνών σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες και δημιουργία κτηνοτροφικής περιοχής, στη δημιουργία σχολών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έστω και ιδιωτικών στην περιοχή και στον διορισμό επιτρόπου ο οποίος θα ασχοληθεί μόνο με τα θέματα της Τηλλυρίας.
Εκκλησίες
Μεγάλη επισκεψιμότητα παρουσιάζει στον Πύργο Τηλλυρία το εκκλησάκι της Παναγίας της Γαλόκτισης το οποίο είναι κτισμένο σε ένα ύψωμα ανάμεσα στα χωριά του Κάτω και Πάνω Πύργου Τηλλυρίας. Σύμφωνα με τον κοινοτάρχη η προσωνυμία Γαλόκτιστη παραπέμπει στη μεγάλη οικοδόμηση του ναού. Σύμφωνα με την παράδοση, για να στεριώσει ο ναός, αντί για νερό, η λάσπη ζυμώθηκε με γάλα από τα κοπάδια των βοσκών της περιοχής. Ακόμη και σήμερα ο ναός ραίνεται με γάλα, ζωικό η ανθρώπινο, για ίαση υπαρχόντων προβλημάτων. Με βάση αρχιτεκτονικά και τεχνοτροπικά στοιχεία, ως εποχή ανέγερσης του κυρίως ναού, προτείνεται ο 11ος αιώνας και για τον νάρθηκα και τη δεύτερη φάση τοιχογράφησης ο 12ος αιώνας. Αξιόλογη είναι, όπως είπε, και η μεγάλων διαστάσεων εφέστιος εικόνα του ναού, η οποία εικονίζει τη βρεφοκρατούσα Παναγία στον τύπο της Κυκκώτισσας, και χρονολογικά τοποθετείται στα τέλη του 13ου αιώνα. Την αναπαλαίωση του ναού ανέλαβε το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Άλλο παρεκκλήσι είναι και αυτό του Αγίου Στυλιανού αλλά και το εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, κτίσμα του 1917. Επίσης στον Πύργο Τηλλυρίας υπάρχει και η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, κτίσμα του 1923. Η εκκλησία είναι αφιερωμένη στον Άγιο Κωνσταντίνο και στην Αγία Ελένη.
Μάχες
Ο κ. Κλεάνθους αναφέρθηκε και στην ιστορία της Τηλλυρίας και δη στη μάχη τον Αύγουστο του 1964 μεταξύ μονάδων της κυπριακής Εθνικής Φρουράς και τουρκοκυπριακών ένοπλων ομάδων στην περιοχή Κόκκινα. Οι Τούρκοι υποστηρίχθηκαν με αεροπορικές επιδρομές από την Τουρκία. Πρόσθεσε πως κάθε χρόνο μέσα σε κλίμα συγκίνησης τιμάται η Παναγία η Γαλόκτιστη στον Κάτω Πύργο Τηλλυρίας για να θυμούνται τις μάχες της Τηλλυρίας το 1964. Ενδεικτικά είπε πως γίνεται η καθιερωμένη λιτάνευση της θαυματουργού εικόνας της Παναγίας της Γαλόκτιστης στον Κάτω Πύργο Τηλλυρίας του Αγίου Σωτήρος, και γίνεται η αγρυπνία για την ανάμνηση των μαχών της Τηλλυρίας το 1964. Η πορεία της λιτάνευσης της εικόνας γίνεται συνήθως, από τον αρχιμανδρίτη Αγαθόνικο Κυκκώτη και ακολουθεί το σταυροδρόμι/Στυλιανού Τριταίου, τον παραλιακό προς το λιμανάκι του Κάτω Πύργου Τηλλυρίας και επιστρέφει στο εξωκλήσι της Γαλόκτιστης όπου γίνεται η αγρυπνία. Άξια αναφοράς συνέχισε, είναι και τα Μνημεία Ηρώων στον Πύργο Τηλλυρίας που σηματοδοτούν τη σημαντική συμβολή του στην ιστορία του τόπου μας.
Στο χωριό, όπως είπε, υπάρχουν τρία μνημεία αφιερωμένα σε ήρωες της κοινότητας. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο μνημείο είναι αφιερωμένο στον Ανδρέα Ηρακλέους, ανθυπολοχαγού ΜΧ από τον Κάτω Πύργο, ετών 30, και στον Σωκράτη Κωνσταντινίδη, ανθυπολοχαγού ΜΧ από τον Μουτουλλά, ετών 32, και βρίσκεται δίπλα από τα κοινοτικά γραφεία της κοινότητας. Οι δύο ήρωες σκοτωθήκαν στις 3 Μαρτίου 1994 από έκρηξη νάρκης σε ναρκοπέδιο στην περιοχή Πύλας.
Το δεύτερο μνημείο, βρίσκεται στο προαύλιο του Περιφερειακού Δημοτικού Σχολείου του χωριού, αφιερωμένο στους ήρωες της ΕΟΚΑ, Γεώργιο Νικολάου (12.11.56) και Στέλιο Τριταίο (17.06.58) από τον Κάτω Πύργο. Οι δύο ήρωες, πέθαναν από βασανιστήρια των Άγγλων.
Τέλος, το τρίτο μνημείο της κοινότητας είναι κτισμένο στο προαύλιο του Γυμνασίου-Λυκείου Κάτω Πύργου, αφιερωμένο στους Σάββα Νεοφύτου, Χριστόδουλο Αγαπίου, Κώστα Αγαπίου, Σπύρο Δημοσθένους, Μάρθα Σοφοκλέους και του Παύλο Μαυρογένη. Αξίζει να σημειωθεί ότι στον Πύργο Τυλληρίας λειτουργεί σήμερα (2018), νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο και γυμνάσιο-λύκειο.
Ανασκαφές
Στο μεταξύ από το 2008 ο αρχαιολόγος Στυλιανός Περδίκης διευθύνει συστηματική αρχαιολογική ανασκαφή που πραγματοποιείται στον Πύργο Τηλλυρίας και η οποία έφερε στο φως μεσαιωνικό συγκρότημα, πιθανόν τοπική φεουδαρχική έπαυλη. Αυτή είναι μια ανασκαφή στην τοποθεσία «Αυλή» στον Πάνω Πύργο Τηλλυρίας η οποία ξεκίνησε το 2008 κατόπιν άδειας από τον τότε διευθυντή του Τμήματος Αρχαιοτήτων αείμνηστο Παύλο Φλουρέντζο. Όπως ανέφερε στον «Π» ο ίδιος ο αρχαιολόγος επέλεξαν ειδικά αυτή την ακριτική περιοχή, γιατί θέλανε να φύγουμε από τα μεγάλα γνωστά αρχαία κέντρα της Κύπρου και να δουν τι γίνεται αρχαιολογικά σε μια απομακρυσμένη αγροτική-κτηνοτροφική, φτωχή περιοχή του νησιού. Η ανασκαφή διεξάγεται από το Μουσείο Κύκκου σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Ο Πύργος Τηλλυρίας φημίζεται για τα φρέσκα και παστά σύκα, τα ροδάκινα, τα λεμόνια, τα πορτοκάλια και τα μανταρίνια και ένα σωρό άλλα φρούτα και λαχανικά. Επίσης για την παραγωγή κάρβουνων. Είναι ένας τόπος όμορφος που αξίζει κάποιος να τον επισκεφτεί.
