Έντονη κριτική στον νόμο 151(I)/2025 για τις δημόσιες συγκεντρώσεις και παρελάσεις, ασκεί μέσα από γνωμοδότηση του, ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), μέσω του Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ODIHR). Η κατεπείγουσα γνωμοδότηση συντάχθηκε κατόπιν αιτήματος της βουλεύτριας, Ειρήνης Χαραλαμπίδου και αναδεικνύει σοβαρά ζητήματα ασυμβατότητας του νόμου με τις διεθνείς υποχρεώσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Σύμφωνα με το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το νομοθέτημα, που ψηφίστηκε τον περασμένο Ιούλιο από την Βουλή -υπενθυμίζεται εν μέσω έντονων αντιδράσεων-, «παρότι επιχειρεί να ρυθμίσει τη διαδικασία και να προβλέψει αυθόρμητες συναθροίσεις, δεν αντανακλά επαρκώς την θετική υποχρέωση του κράτους να προστατεύει, να σέβεται και να διευκολύνει το δικαίωμα της ειρηνικής συνάθροισης». Αντίθετα, περιλαμβάνει «υπερβολικά ασαφείς διατυπώσεις» που μπορούν να οδηγήσουν σε αυθαίρετους ή δυσανάλογους περιορισμούς.
Οι «διοργανωτές» και οι υπέρμετρες ευθύνες
Μία από τις σημαντικότερες παρατηρήσεις του ΟΑΣΕ αφορά τον ορισμό του διοργανωτή. Ο νόμος θεωρεί ως διοργανωτή «οποιονδήποτε οδηγεί ή οργανώνει με οποιονδήποτε τρόπο» μια συνάθροιση, κάτι που, σύμφωνα με την γνωμοδότηση, είναι «υπερβολικά διευρυμένο» και ενδέχεται να αποδώσει ευθύνες σε άτομα που δεν έχουν τυπικό ρόλο. «Η υποχρέωση του διοργανωτή να διασφαλίζει την τάξη μπορεί να δημιουργήσει υπέρμετρες ευθύνες σε ιδιώτες. Οι διοργανωτές, όπως αναφέρεται στην γνωμοδότηση, δεν πρέπει να θεωρούνται υπεύθυνοι για μεμονωμένες πράξεις τρίτων», σημειώνει χαρακτηριστικά το ODIHR. Η αναφορά αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε περιπτώσεις όπου μεμονωμένα επεισόδια θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως πρόσχημα για διάλυση ολόκληρης της διαδήλωσης.
Αόριστοι περιορισμοί
Σε άλλο σημείο το Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ODIHR) ασκεί έντονη κριτική στις πρόνοιες που δίνουν στην αστυνομία το δικαίωμα να επιβάλλει περιορισμούς ή να διαλύει συναθροίσεις. Όροι όπως «δημόσια ηθική», «συνταγματική τάξη» ή «πιθανός κίνδυνος εγκληματικής δραστηριότητας» χαρακτηρίζονται «υπερβολικά αόριστοι και επιρρεπείς σε καταχρήσεις». Η γνωμοδότηση ζητεί να αφαιρεθούν ή να εξειδικευθούν με αυστηρά κριτήρια. Επιπλέον, υπογραμμίζει ότι η διάλυση μιας συνάθροισης πρέπει να αποτελεί «έσχατο μέτρο» και να στοχεύει σε συγκεκριμένα άτομα που προκαλούν βία, με σεβασμό στην αρχή της αναλογικότητας και την προστασία της ανθρώπινης ζωής.
Κυρώσεις που «παγώνουν» το δικαίωμα
Ιδιαίτερα ανησυχητικές θεωρούνται οι ποινές που προβλέπει ο νόμος. Για παραβάσεις όπως η μη συμμόρφωση σε εντολή αστυνομίας να αφαιρεθεί κάλυμμα προσώπου, προβλέπεται φυλάκιση έως δύο ετών και/ή χρηματικά πρόστιμα έως 5.000 ευρώ. Ο ΟΑΣΕ χαρακτηρίζει τα μέτρα αυτά «δυσανάλογα» και τονίζει ότι «οι υπερβολικές ποινές από μόνες τους συνιστούν παραβίαση του δικαιώματος στην ειρηνική συνάθροιση, καθώς λειτουργούν αποτρεπτικά και δημιουργούν chilling effect». Συνιστάται η πλήρης κατάργηση της πρόβλεψης φυλάκισης και η αντικατάστασή της με ήπιες, αναλογικές ποινές που θα επιβάλλονται αποκλειστικά από δικαστήριο.
Αυθόρμητες συναθροίσεις και ειδοποιήσεις
Στη γνωμοδότηση τονίζεται ότι οι «αυθόρμητες» και οι «έκτακτες» συναθροίσεις θα πρέπει να συγχωνευτούν σε έναν ενιαίο ορισμό, ώστε να μην υπάρχει περιθώριο αυθαίρετης ερμηνείας. Επιπλέον, επισημαίνεται ότι η μη υποβολή ειδοποίησης δεν μπορεί να καταστήσει παράνομη μια διαδήλωση. «Το δικαίωμα στη συνάθροιση πρέπει να προστατεύεται ανεξαρτήτως μεγέθους, ακόμα και για μικρές ομάδες ή και μεμονωμένα άτομα», αναφέρεται στην έκθεση, ενώ υπογραμμίζεται η ανάγκη να περιοριστεί η απαίτηση γνωστοποίησης μόνο σε βασικά στοιχεία, όπως ημερομηνία, τόπος και διαδρομή.
Έλλειψη διαβούλευσης
Δέον να σημειωθεί ότι πέρα από το περιεχόμενο του νόμου, ο ΟΑΣΕ σχολιάζει αρνητικά και τη διαδικασία ψήφισης, σημειώνοντας ότι δεν υπήρξε ουσιαστική διαβούλευση με την κοινωνία των πολιτών και τις ενδιαφερόμενες ομάδες. «Οι νόμοι που αφορούν θεμελιώδη δικαιώματα πρέπει να θεσπίζονται μέσα από ανοιχτές και συμμετοχικές διαδικασίες», υπενθυμίζει η γνωμοδότηση.
Ζητά επανεξέταση τώρα
Συνοψίζοντας, ο ΟΑΣΕ καλεί την Κυπριακή Δημοκρατία να επανεξετάσει κρίσιμες διατάξεις του νόμου ώστε να διασφαλιστεί η συμβατότητα με το Σύνταγμα, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα. «Το κράτος έχει υποχρέωση όχι να αποθαρρύνει, αλλά να διευκολύνει τις ειρηνικές συναθροίσεις», τονίζεται, χαρακτηριστικά. Η γνωμοδότηση αφήνει ξεκάθαρα να εννοηθεί ότι ο νόμος, όπως είναι σήμερα, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τα δημοκρατικά δικαιώματα των πολιτών.
Νομικό κλιμάκιο του ΟΑΣΕ είναι έτοιμο να επισκεφθεί την Κύπρο, λέει η Χαραλαμπίδου
Σφοδρή κριτική στον νόμο για τις δημόσιες συναθροίσεις και παρελάσεις άσκησε η πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Ειρήνη Χαραλαμπίδου, επικαλούμενη την γνωμοδότηση του Γραφείου Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΑΣΕ (ODIHR).
Η κα Χαραλαμπίδου, η οποία είχε αποστείλει το νομοσχέδιο στον ΟΑΣΕ για αξιολόγηση, σε ανακοίνωση της αναφέρει ότι οι ανησυχίες της – όπως και πολλών βουλευτών που το καταψήφισαν – επιβεβαιώθηκαν πλήρως. Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση, προσθέτει, ο νόμος που ψηφίστηκε στις 10 Ιουλίου αφήνει περιθώρια αυθαίρετων περιορισμών, επιβάλλει δυσανάλογες ευθύνες και ποινές στους διοργανωτές, ενώ δεν διασφαλίζει σαφή κριτήρια νομιμότητας, αναγκαιότητας και αναλογικότητας. Η ίδια υπογραμμίζει δε, ότι η ελευθερία της συνάθροισης και της έκφρασης είναι συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα και προστατευμένα από διεθνείς συμβάσεις, επισημαίνοντας μάλιστα ότι η Κύπρος έχει υποχρέωση συμμόρφωσης. Επιπρόσθετα η κα Χαραλαμπίδου, ανακοίνωσε επίσης ότι θα καταθέσει άμεσα τροπολογίες, στη βάση των εισηγήσεων του ΟΑΣΕ, και θα ζητήσει συνάντηση με τον Υπουργό Δικαιοσύνης.
Όπως σημειώνει η βουλεύτρια, νομικό κλιμάκιο του ΟΑΣΕ είναι έτοιμο να επισκεφθεί την Κύπρο, προκειμένου να παρουσιάσει τα ευρήματα και να συμβάλει σε διορθώσεις που θα εναρμονίσουν τη νομοθεσία με τα διεθνή πρότυπα.
