Του Στέφανου Ευριπίδου
Οι δύο χώρες φέρονται να βρίσκονται ένα βήμα πριν από την οριστικοποίηση μιας πολυσυζητημένης συμφωνίας για το τμήμα του κοιτάσματος «Αφροδίτη» που εκτείνεται εντός των ισραηλινών υδάτων. Ωστόσο, η ιστορία δείχνει ότι οι πιθανότητες συμφωνίας είναι μικρές, θέτοντας το ερώτημα – αν όχι τώρα, τότε πότε;
Διαβάστε το πρωτότυπο άρθρο στο Politis to the Point: Will Cyprus and Israel Finally Reach a Deal on Aphrodite Gas Dispute?
«Σε απόσταση αναπνοής» από μια συμφωνία
Μετά από μια δεκαετία αποτυχημένων προσπαθειών, καλά πληροφορημένη πηγή ανέφερε στον «Π» ότι η συμφωνία για το πολύχρονο ζήτημα «Αφροδίτη – Ισάι» βρίσκεται πλέον «προ των πυλών».
Σύμφωνα με την ίδια πηγή, Κύπρος και Ισραήλ αναμένεται να υπογράψουν συμφωνία για το θέμα τον προσεχή Νοέμβριο, κλείνοντας έτσι ένα κεφάλαιο που υπήρξε «αγκάθι» στις κατά τα άλλα ολοένα και στενότερες σχέσεις των δύο χωρών.
Αν και η επίλυση της διαφοράς δεν αποτελεί προϋπόθεση για την εμπορική αξιοποίηση του κοιτάσματος «Αφροδίτη», η διευθέτηση του ζητήματος αίρει εμπόδια που θα μπορούσαν να καθυστερήσουν την ανάπτυξη της πρώτης κυπριακής ανακάλυψης φυσικού αερίου.
Στις 16 Σεπτεμβρίου, ο Υπουργός Ενέργειας Γιώργος Παπαναστασίου συναντήθηκε στο Ισραήλ με τον Ισραηλινό ομόλογό του, Υπουργό Ενέργειας και Υποδομών Έλι Κοέν, για να συζητήσουν τόσο τη διαφορά «Αφροδίτη – Ισάι» όσο και το έργο του Great Sea Interconnector (GSI).
Η ίδια πηγή αποκάλυψε ότι οι δύο υπουργοί θα υπέγραφαν τη Διακυβερνητική Συμφωνία (IGA) για την επίλυση της διαφοράς κατά την επίσκεψη Παπαναστασίου, όμως καθυστέρηση από την κυπριακή πλευρά στην αποστολή σχολίων επί του τελευταίου προσχεδίου απέτρεψε την υπογραφή. Έτσι, ο Ισραηλινός υπουργός αναμένεται να επισκεφθεί την Κύπρο τον Νοέμβριο για να υπογράψει τη συμφωνία, εφόσον στο μεταξύ διευθετηθούν σε πολιτικό επίπεδο ορισμένα δευτερεύοντα ζητήματα.
Πηγή από την ισραηλινή πλευρά εμφανίστηκε, ωστόσο, λιγότερο βέβαιη ότι μέχρι τον Νοέμβριο θα έχει επιτευχθεί συμφωνία.
Το κοίτασμα και οι διεκδικήσεις
Το κοίτασμα «Αφροδίτη», που ανακαλύφθηκε το 2011, εκτιμάται ότι περιέχει 3,5 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια ανακτήσιμου φυσικού αερίου, επαρκούς για να καλύψει τις κυπριακές ανάγκες για έναν αιώνα. Βρίσκεται μόλις λίγα χιλιόμετρα από τα θαλάσσια σύνορα με το Ισραήλ, με ένα μικρό τμήμα του να θεωρείται ότι εκτείνεται σε ισραηλινά ύδατα.
Το 2015, το Ισραήλ κήρυξε το τμήμα της δικής του πλευράς – το κοίτασμα «Ισάι» – ως «εμπορική ανακάλυψη», σηματοδοτώντας την πρόθεση του κράτους, μαζί με τους εμπορικούς του εταίρους, να διεκδικήσουν το μερίδιο που πιστεύουν ότι τους αναλογεί.
Το ζήτημα του πόσο ακριβώς από το κοιτάσμα ανήκει στο Ισραήλ αποτελεί αντικείμενο αντιπαράθεσης εδώ και χρόνια. Καθώς όμως οι σχέσεις των δύο χωρών ενισχύονταν, οι ηγέτες τους δήλωναν επανειλημμένα την πρόθεσή τους να βρουν λύση.
Το 2022 οι διαπραγματεύσεις επανεκκίνησαν, με στόχο είτε μια συμφωνία συνεκμετάλλευσης (unitisation) για τυχόν κοινά κοιτάσματα στο μέλλον, είτε την εξεύρεση άλλου μηχανισμού που θα επέτρεπε την πρόοδο στην αξιοποίηση του «Αφροδίτη – Ισάι».
Η Λευκωσία επιμένει ότι η διαφορά δεν αποτελεί προϋπόθεση για την εμπορική ανάπτυξη του κοιτάσματος, αλλά δεν επιθυμεί να παραμείνει σε μια εκκρεμότητα που θα μπορούσε να προκαλέσει γεωπολιτικά προβλήματα με γειτονική χώρα.
Η μεθοδολογία της συμφωνίας
Καλά πληροφορημένες πηγές ανέφεραν ότι οι διαπραγματεύσεις επιταχύνθηκαν τον τελευταίο ενάμιση χρόνο, με σημαντική πρόοδο. Η επιλογή κοινής ανάπτυξης δεν είναι πλέον στο τραπέζι, ούτε και μια συμφωνία συνεκμετάλλευσης για μελλοντικά κοιτάσματα. Αυτό που απομένει είναι να υπολογιστεί πόσο μέρος του «Αφροδίτη» εκτείνεται στο «Ισάι» και ποια είναι η αξία του.
Κύπρος και Ισραήλ έχουν συμφωνήσει να υπογράψουν Διακυβερνητική Συμφωνία βάσει της οποίας το ύψος της αποζημίωσης προς τους εταίρους του «Ισάι» θα καθοριστεί από ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα, βάσει συμφωνημένης μεθοδολογίας. Η απόφαση του εμπειρογνώμονα θα είναι τελεσίδικη και δεσμευτική για τους εμπορικούς εταίρους των δύο πλευρών, αλλά και για τα δύο κράτη.
Οι επόμενοι σταθμοί για το «Αφροδίτη»
Η επίτευξη συμφωνίας τον Νοέμβριο θα αποτελούσε καλό οιωνό για την πολυαναμενόμενη ανάπτυξη του κοιτάσματος. Οι υφιστάμενοι εταίροι – Chevron (35%), Shell (35%) και NewMed Energy (30%) – συμφώνησαν με την Κυπριακή Δημοκρατία σε αναθεωρημένο Σχέδιο Ανάπτυξης τον Φεβρουάριο 2025, με νέα ορόσημα.
Το επόμενο βήμα, σύμφωνα με την έγκυρη ενεργειακή έκδοση MEES, είναι η Chevron να προχωρήσει μέχρι τον Νοέμβριο 2025 σε πολυεκατομμυριαία Μελέτη Βασικού Σχεδιασμού (FEED) για την ανάπτυξη του κοιτάσματος.
Η Λευκωσία ελπίζει σε Τελική Επενδυτική Απόφαση (FID) εντός του 2026. Ωστόσο, σύμφωνα με δήλωση της NewMed (15 Φεβρουαρίου 2025), η FID τοποθετείται στο 2027 – υπό την προϋπόθεση πολλών παραγόντων, όπως «η ολοκλήρωση των οικονομικών διευθετήσεων» – με ορίζοντα έναρξης των παραδόσεων του φυσικού αερίου το 2031.
Μένει να φανεί αν οι δύο περιφερειακοί εταίροι, Κύπρος και Ισραήλ, θα καταφέρουν τελικά να κλείσουν αυτό το κεφάλαιο και πώς θα κινηθούν οι εμπορικοί εταίροι του «Αφροδίτη» ανεξαρτήτως της έκβασης της συμφωνίας.
