«Τι σκέφτεται μία γυναίκα λίγο πριν τη σκοτώσει ο θύτης της»; Αυτή ήταν η ερώτηση που αντηχούσε καθ’ όλη τη διάρκεια της θεατρικής παράστασης «Ματζιελλεμένες». Μετά την παράσταση ακολούθησε μια βαθιά και ωμή συζήτηση μεταξύ των θεατών και των εκπροσώπων του Συνδέσμου για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια.
Σε μια στοά στην Παλιά Λευκωσία, καμιά τριανταριά γυναίκες διαφόρων ηλικιών μαζεύτηκαν για ν' ακούσουν και να μιλήσουν. Αφηγήθηκαν τις δικές τους εμπειρίες, όντας μάρτυρες σε περιστατικά κακοποίησης μιας άλλης γυναίκας. Μίας από εμάς. Ακούγονταν λιγάκι ηττημένες. Ήταν που δεν κατάφεραν να βοηθήσουν όπως θα ήθελαν να σταματήσει αυτό το κακό και να τιμωρηθεί ο θύτης. Μα πίσω από την ήττα διακρινόταν και αυτό το πείσμα ότι «την επόμενη φορά θα το κάνω σωστά, θα τα καταφέρω, γιατί θα ξέρω τι πρέπει να κάνω».
Σπάσε τον κύκλο της βίας
Γι’ αυτό άλλωστε πήγαμε στη συζήτηση. Για να μάθουμε όχι τις μορφές κακοποίησης, αυτές τις ξέρουμε καλά, έχουν χαραχτεί μέσα μας. Να μάθουμε τι μπορούμε να κάνουμε για να σπάσουμε τον κύκλο της βίας που υφίσταται το φύλο μας. Ανάμεσά μας και μερικοί άντρες που επέλεξαν να είναι εκεί, οι «ευαισθητοποιημένοι», όπως τους αποκαλεί η κοινωνία, κάνοντάς το να ακούγεται σαν μειονέκτημα. Είχαν κι αυτοί απορίες. «Είμαστε μία κοινωνία-πυροσβέστης» που τρέχουμε να μπαλώσουμε μια κατάσταση αφού γίνει πράξη. Ρώτησαν κι αυτοί τι μπορούν να κάνουν αν βρεθούν αντιμέτωποι με περιστατικά έμφυλης βίας. Στον δρόμο, στη διπλανή πόρτα, στον περίγυρό τους... Κανένας και καμία δεν έχουν ανοσία. Χτίζεται όμως το γνοιάξιμο; Ίσως αυτό να ήταν και το κυριότερο μήνυμα της βραδιάς: Η ενημέρωση συμβάλλει στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση. Λες και είναι ασθένεια. Είναι ασθένεια. Μια ασθένεια της κοινωνίας που πλήττει κυρίως γυναίκες αλλά όχι αποκλειστικά. Πλήττει και παιδιά. Πλήττει και άντρες, σε πολύ μικρότερο βαθμό. Αλλά η βραδιά ήταν αφιερωμένη αποκλειστικά στις γυναικές. Στις «ματζιελλεμένες».
Το σενάριο
Οι «Ματζιελλεμένες» είναι ένα θεατρικό έργο με πρωταγωνίστριες δύο γυναίκες. Ένα θεατρικό που μιλάει γι’ αυτά που θεωρητικά «λύσαμε» αλλά στην πραγματικότητα ακόμα μας σκεπάζουν. Γυναικοκτονία. Πατριαρχία. Έμφυλη ανισότητα.
Τρία διαφορετικά σενάρια, εκφάνσεις των κοινωνικών προκλήσεων που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες την παλιά εποχή, ζωντανεύουν με τη μορφή των δύο πρωταγωνιστριών, κάνοντάς σε να αναρωτηθείς: Άλλαξε κάτι από τότε; Αν σκεφτείς πιο προσεχτικά, θα αντιληφθείς πως τέτοιες περιπτώσεις δεν είναι τόσο μακριά από τις σημερινές ειδήσεις που πλαισιώνουν την επικαιρότητα. Η τεχνική του έργου σού δίνει μια γεύση από τις τραγικές φιγούρες της κυπριακής κοινωνίας και σε προτρέπει να ανατρέξεις στα αυθεντικά κείμενα και να ανακαλύψεις μόνος σου τις καταραμένες ιστορίες, να βγάλεις τα δικά σου συμπεράσματα μέσα από τη φρέσκια οπτική που σου προσφέρει το έργο.
Τους ρόλους υποδύθηκαν η Άντρεα Μαύρου και η Ιωάννα Αθανασιάδου, ενώ το κείμενο έγραψε ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου. Συμμετείχαν όλοι στη συζήτηση που ακολούθησε, μαζί με τη Γεωργία Γερολέμου, ψυχολόγο και προϊστάμενη της συμβουλευτικής υπηρεσίας του ΣΠΑΒΟ (Σύνδεσμος για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια).
Η πραγματικότητα
Στην Κύπρο, μόνο το 2025, σημειώθηκαν δύο γυναικοκτονίες σε διάστημα μόλις οκτώ εβδομάδων. Η Ειρήνα Παπακίτσα, 34 ετών, από την Ελλάδα, δολοφονήθηκε στις 17 Αυγούστου στο σπίτι της στη Χλώρακα, μπροστά στον 14χρονο γιο της, από τον σύντροφό της. Η Afsaneh Mohammadi, 58 ετών, από το Ιράν, δολοφονήθηκε την 1η Οκτωβρίου στο σπίτι της στο Πέρα Χωριό, μπροστά στη 40χρονη κόρη της, από τον πρώην σύζυγό της.
Την τελευταία πενταετία έχουν καταγραφεί 22 γυναικοκτονίες στην Κύπρο, ενώ ο ΟΗΕ το 2023 ανέφερε ότι 140 γυναίκες δολοφονούνται κάθε μέρα παγκοσμίως. Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρότι η γυναικοκτονία θεσπίστηκε ως ξεχωριστό αδίκημα στην Κύπρο από το 2022, δεν έχει καταδικαστεί ακόμα κανένας άνδρας για το συγκεκριμένο έγκλημα.
«Η αγάπη δεν σκοτώνει»
Στο πλαίσιο της συζήτησης, η Γεωργία Γερολέμου, προϊστάμενη στις υπηρεσίες του ΣΠΑΒΟ, τόνισε τη σημασία της τέχνης στην ανάδειξη κοινωνικών ζητημάτων όπως η γυναικοκτονία και η έμφυλη βία. «Δεν θα έπρεπε να μιλάμε ακόμα για αυτά τα θέματα», ανέφερε, επισημαίνοντας πως οι γυναίκες πλήττονται δυσανάλογα από την κακοποίηση. Γι’ αυτό και ήταν απαραίτητη η θεσμική αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως ξεχωριστό αδίκημα.
Η γυναικοκτονία, εξήγησε, είναι το πιο ακραίο και τραγικό αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας πορείας κακοποίησης. «Πριν φτάσει μια γυναίκα στο σημείο μηδέν, έχει ήδη αναρωτηθεί πολλές φορές γιατί κανείς δεν τη βοηθά, δεν την ακούει ή δεν την πιστεύει». Παρά τα βήματα προόδου, η κοινωνία δυσκολεύεται ακόμα να ανταποκριθεί ουσιαστικά, πρόσθεσε.
«Η αγάπη δεν σκοτώνει, δεν χτυπά, δεν προσβάλλει», υπογράμμισε, εξηγώντας ότι πολλά θύματα δεν κατανοούν πως κακοποιούνται, αν η βία δεν είναι σωματική. Μορφές όπως η λεκτική, ψυχολογική, οικονομική ή η σεξουαλική κακοποίηση, ιδίως εντός γάμου, συχνά παραβλέπονται. Μέσα από τη συμβουλευτική, πολλές γυναίκες συνειδητοποιούν το εύρος της βίας που βιώνουν.
Η ευθύνη, κατά την ίδια, πέφτει σε όλους μας. «Αν δούμε ή υποψιαστούμε κάτι πρέπει να δράσουμε», είπε. Καλώντας σε επικοινωνία με τη γραμμή 1440 ή την Αστυνομία. Αναφερόμενη στο Πρόγραμμα «Πρωτέας» που στηρίζει δράστες που επιζητούν αλλαγή, τόνισε πως «η σιωπή μάς κάνει συνένοχους».
Ελπίζοντας να μην γίνεις θύτης
Δεν έλειψε και η αναφορά στην κριτική κατά του έργου. Κατακρίθηκε το γεγονός ότι ένας άνδρας έγραψε ένα θέμα που αφορά τις γυναίκες. Όπως απάντησε η ηθοποιός Άνδρεα Μαύρου, πρόθεσή τους δεν ήταν να «δημιουργήσουν ρήξη» μεταξύ ανδρών και γυναικών αλλά να ανοίξουν τη συζήτηση γύρω από το θέμα και να κατανοήσουν -κοινό και συμμετέχοντες- τα αίτια που το προκαλούν.
Από πλευράς του, ο ίδιος ο συγγραφέας του κειμένου, Γιώργος Παπακωνσταντίνου, σημείωσε πως σημασία έχει να μπορεί ο καθένας μας να σταθεί απέναντι στο φαινόμενο αυτό «είτε είσαι θύμα είτε ελπίζοντας να μην γίνεις ποτέ θύτης».
Η ατμόσφαιρα παρέμεινε φορτισμένη μέχρι το τέλος, με την έννοια του θετικού προβληματισμού σε ένα τόσο αρνητικό φόντο αλλά και έναν φόβο μέσα στην κάθε μία από εμάς ότι μπορεί να είναι η επόμενη…
«Να σημειωθεί ότι, καθώς γράφονταν αυτές οι γραμμές, ο ορθογράφος του υπολογιστή επέμενε να υπογραμμίζει με κόκκινο τη γυναικοκτονία, υπενθυμίζοντάς μου ότι ακόμα και ένα λογισμικό δεν την αναγνωρίζει ακόμη.
Γραμμή βοήθειας 1440
Ο ΣΠΑΒΟ ιδρύθηκε το 1990 και από τότε έχει εξελιχθεί σε βασικό φορέα πρόληψης και αντιμετώπισης της ενδοοικογενειακής βίας στην Κύπρο. Το 1997 λειτούργησε το πρώτο καταφύγιο για κακοποιημένες γυναίκες, ενώ το 2016 εγκαινιάστηκε ο πρώτος ιδιόκτητος χώρος φιλοξενίας και κέντρο άμεσης βοήθειας. Η τηλεφωνική γραμμή 1440 λειτουργεί πλέον 24 ώρες το 24ωρο παρέχοντας άμεση στήριξη. Κατά την πανδημία COVID-19 επεκτάθηκαν οι υπηρεσίες με live chat, sms και επιπλέον δομές φιλοξενίας. Ο Σύνδεσμος συνεργάζεται ενεργά με κρατικούς και μη κυβερνητικούς φορείς για την προστασία θυμάτων. Παράλληλα, υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους οι πολίτες μπορούν να συμβάλουν εθελοντικά στο έργο του Συνδέσμου, είτε προσφέροντας υλικά αγαθά είτε μέσα από προγράμματα εκπαίδευσης για πιο ενεργό ρόλο.
