«Και ο καρχαρίας έχει δόντια ...», λόγια από την «Όπερα της Πεντάρας». Το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ έκανε πρεμιέρα το 1928. Τότε πολλοί πίστευαν ότι θα ήταν μια μεγάλη αποτυχία, λέει ο Αυστραλός σκηνοθέτης Μπάρι Κόσκι. Στη χαοτική πρεμιέρα η αίθουσα ήταν μισογεμάτη. «Ήταν μια πραγματική καταστροφή», λέει.
Ξαφνικά η κατάσταση άλλαξε, λέει ο Κόσκι σε ένα βίντεο του Berliner Ensemble. Ο κύριος λόγος της επιτυχίας ήταν η μουσική του Κουρτ Βάιλ. Τα τραγούδια έγιναν επιτυχίες αμέσως. Σχεδόν έναν αιώνα μετά την πρώτη πρεμιέρα, ο Κόσκι έκανε μια σκηνοθεσία που είναι μείγμα σαπουνόπερας και κριτικής στον καπιταλισμό.
Η βραδιά ξεκινά με το εμβληματικό τραγούδι της Όπερας της Πεντάρας «Ο Μακ με το μαχαίρι». Χαρακτηριστική στην Ελλάδα η ερμηνεία από τη Μελίνα Μερκούρη σε μετάφραση Παύλου Μάτεση. Τα τραγούδια μεταφράστηκαν σε πάρα πολλές γλώσσες και έγιναν παντού επιτυχίες.
Στη σημερινή εκδοχή στο Βερολίνο, σε σκηνοθεσία του Μπάρι Κόσκι, τον πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ο ηθοποιός Νίκο Χολόνικς. Παίζει τον απατεώνα Μάκι Μέσερ ή Μακ τον μαχαιροβγάλτη, έναν νάρκισσο που έχει κολλήσει όλη τη νύχτα σε ένα κλαμπ στο Βερολίνο και τώρα θέλει να παντρευτεί την όμορφη Πόλυ (Σύνθια Μίκας).
Μια σκηνοθεσία διασκεδαστική και όχι μόνο...
Ο Μπρεχτ στο σπίτι του το 1927
Οι γονείς της (Κοντσάντσε Μπέκερ και Τίλο Νεστ) δεν συμφωνούν καθόλου. Διοικούν μια αυτοκρατορία ζητιάνων και προσπαθούν να βάλουν τον Μάκι στη φυλακή και να τον στείλουν στην κρεμάλα. Ένα παιχνίδι γάτας και ποντικού ξεκινά στη σκηνή μέσα σε ένα λαβύρινθο από ατσάλι.
Ο Μάκι έχει μια προτίμηση στις πόρνες και όταν η Πόλυ τον ξαναβλέπει και πιστεύει στις υποσχέσεις του για το μέλλον (ευτυχία και συντροφικότητα) παντρεύονται βιαστικά. Εκείνος όμως αργότερα προσπαθεί να την πείσει ότι δεν παντρεύτηκαν ποτέ. Σήμερα θα μιλούσε κανείς για τοξικές σχέσεις και ψυχολογική κακοποίηση.
Το γεγονός ότι το έργο και η ιστορία του συγκινεί ακόμα και σήμερα, φάνηκε στην πρεμιέρα το βράδυ της Παρασκευής στο Βερολίνο. Η παράσταση με τα φαντεζί στρας, τους καλούς ηθοποιούς και μουσικούς, προσέφερε ένα θέαμα πολύ διασκεδαστικό. Παράλληλα αυτή η σαπουνόπερα με την ιστορία αγάπης θέτει μεγάλα ερωτήματα. Τι υπάρχει πίσω από αυτό που φαίνεται; Μπορεί ο άνθρωπος να είναι καλός σε άσχημες συνθήκες;
Τα αιώνια ερωτήματα
Σκηνή από την Όπερα της Πεντάρας σε σκηνοθεσία Μπάρι Κόσκι
Στο φυλλάδιο του προγράμματος η κοινωνιολόγος Εύα Ιλούζ («Γιατί η αγάπη πονάει») ασχολείται με το ερώτημα πώς η κοινωνική τάξη και ο καπιταλισμός επηρεάζει τις σχέσεις. Στη συνέντευξή της λέει ότι οι χαρακτήρες του Μπρεχτ ήταν "ανήθικοι κλέφτες" που εκπροσωπούν τη βασική ιδεολογία των καπιταλιστών: «Το κέρδος πάνω από όλα, που σημαίνει ότι οποιαδήποτε έκφραση οίκτου, φιλανθρωπίας και αλτρουισμού αγνοούνται και χλευάζονται». Στην Όπερα της Πεντάρας πολλοί άνθρωποι που προσποιούνται ότι είναι ευγενείς, στην πραγματικότητα ανησυχούν για τα προνόμιά τους.
Η Όπερα της Πεντάρας είναι εμπνευσμένη από το αγγλικό έργο του 18ου αιώνα ‘H όπερα του ζητιάνου' Beggar's Opera) του Τζον Γκέι. Η συγγραφέας και συνεργάτιδα του Μπρεχτ, Ελίζαμπετ Χάουπτμαν είδε το έργο και πρότεινε μια γερμανική εκδοχή. Η πρεμιέρα τώρα έγινε στο ίδιο κτίριο που στεγάζει πλέον το Berliner Ensemble.
Στο τέλος της νέας σκηνοθεσίας μια μεγάλη επιστολή αιωρείται πάνω από τη σκηνή που γράφει "αγάπα με". Το έργο καταχειροκροτήθηκε από το κοινό. Η Όπερα της Πεντάρας παραμένει επίκαιρη. Η Γερμανίδα κοινωνιολόγος εξηγεί πως ο καπιταλισμός εξαίρει την ιδέα του ατόμου «κάνοντάς μας μοναδικούς», όμως η αγάπη χρειάζεται αυτό που χρειάζεται και μια κοινωνία για να διατηρηθεί «χρειάζεται τη δημιουργία μιας κοινής ζωής, όπου το άτομο δέχεται να παραιτηθεί από τη μοναδικότητά του».
Γιούλια Κίλιαν (DPA)
Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου
