Ενώ για τους ανθρώπους υπάρχουν διάφορες εύκολες λύσεις για να ζεσταθούν τον χειμώνα, τα ζώα πρέπει να φανούν πολύ πιο δημιουργικά για να επιβιώσουν στις χαμηλές θερμοκρασίες.Όταν έρχεται ο χειμώνας τα ζώα δεν έχουν πολλές επιλογές για να τραφούν, ενώ ταυτόχρονα έχουν ανάγκη από περισσότερη ενέργεια. Για να μπορέσουν να περάσουν τον χειμώνα έχουν αναπτύξει διάφορες στρατηγικές: Η «χειμερία νάρκη» αποτελεί ίσως έναν από τους πιο γνωστούς τρόπους με τους οποίους τα ζώα επιβιώνουν τους κρύους μήνες, αλλά δεν είναι ο μόνος τρόπος.
Για παράδειγμα, σύμφωνα με την Γερμανική ένωση για την Προστασία της Φύσης (NABU), οι μαρμότες, οι σκαντζόχοιροι και οι νυχτερίδες μειώνουν δραστικά τη θερμοκρασία του σώματός τους και οι σωματικές τους λειτουργίες ουσιαστικά σταματούν. Ο όρος «χειμερία νάρκη» είναι επομένως παραπλανητικός. «Τα ζώα δεν κοιμούνται. Βρίσκονται σε μια σωματική κατάσταση λίγο πριν τον θάνατο» εξηγεί ο βιολόγος Θάσσιλο Φράνκε από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Μονάχου. Ως εκ τούτου, τα ζώα πρέπει να διακόπτουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα την χειμερία νάρκη τους, κάνοντας μία μετάβαση σε έναν "πραγματικό ύπνο", προκειμένου να τροφοδοτήσουν τα νευρικά τους κύτταρα με οξυγόνο, αναφέρει ο Κλάους Χάκλενταρ από την Γερμανική Ένωση Άγριων Ζώων.
Οι καφέ αρκούδες, οι σκίουροι και οι ασβοί, από την άλλη πέφτουν σε χειμερία νάρκη μόνο κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Αυτό σημαίνει πως δεν ταράζουν σε μεγάλο βαθμό το μεταβολικό τους σύστημα. Σύμφωνα με τον βιολόγο Χάκλενταρ, τα περισσότερα από αυτά τα ζώα στο ενδιάμεσο διάστημα είναι δραστήρια, αναζητώντας τροφή. Η καφέ αρκούδα περνά αρκετούς μήνες κατά τη διάρκεια της χειμέριάς νάρκης σε βόρειες περιοχές και επιβιώνοντας μόνο με τα αποθέματα λίπους της. «Έχει πολύ ενδιαφέρον, το ότι η μυϊκή της μάζα και τα οστά της δεν καταστρέφονται παρά τη μεγάλη περίοδο ανάπαυσης», σημειώνει ο Φράνκε.
Δασολόγος του πευκοδάσους ο καρυοθραύστης
Άλλα ζώα δημιουργούν αποθήκες τροφής για τις επερχόμενες δύσκολες περιόδους. Για παράδειγμα, ο καρυοθραύστης τρέφεται με σπόρους πεύκων στα βουνά. Δημιουργεί χιλιάδες κρυψώνες κατά τη διάρκεια του χειμώνα, συμβάλλοντας στην εξάπλωση του ελβετικού πεύκου. Λόγω των σπόρων που απελευθερώνονται από τα κουκουνάρια που ανοίγει, μπορούν στην συνέχεια και φυτρώνουν στις κρυψώνες που δημιούργησαν τα πτηνά αλλά δεν πρόλαβαν να αδειάσουν.
Αντίθετα τα ελαφοειδή και τα αγριογούρουνα εξαρτώνται το χειμώνα από την εύρεση τροφής τους, εξηγεί η Ανγκέλικα Νέλσον από την Ένωση Πτηνών και Προστασίας της Φύσης του Χίλπολτσταϊν στη Βαυαρία. Λόγω της έλλειψης τροφής το σώμα τους προσαρμόζεται για να επιβιώσει. «Ο όγκος της μεγάλης κοιλίας συρρικνώνεται κατά 30%» δηλώνει ο Φράνκε. Άλλα ζώα αλλάζουν εντελώς τη διατροφή τους και πρέπει να προσαρμόσουν το πεπτικό τους σύστημα για να αντέξει, όπως ο... Μουστακαλής, ένα πτηνό που συνήθως τρέφεται με έντομα, αλλά το χειμώνα επιβιώνει τρώγοντας σπόρους καλαμιών. Με τον τρόπο αυτό «αναδομείται» το στομάχι του.
Συρρίκνωση ως μέτρο προφύλαξης
Τα μικρότερα ζώα πρέπει να ξοδεύουν περισσότερη ενέργεια όταν έχει κρύο για να διατηρήσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους. Οι μυγαλές, οι τυφλοπόντικες και οι νυφίτσες συρρικνώνονται για να εξοικονομήσουν ενέργεια. Ο συμπεριφορικός νευροβιολόγος Μόριτζ Χέρτελ του Ερευνητικού Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ υπογραμμίζει πως η μυγαλή μειώνει το βάρος της κατά 1/5 το χειμώνα. «Παρατηρούμε μια αναστρέψιμη οστεοπόρωση» αναφέρει ο ειδικός.
Ορισμένα ζώα έχουν φυσική προστασία έναντι του παγετού. Αμφίβια όπως οι βάτραχοι τρυπώνουν στο έδαφος ή αναζητούν άλλο μέρος για να προστατευτούν το χειμώνα και τα παγωμένα νερά. Σε θερμοκρασίες υπό του μηδενός πέφτουν σε χειμερία νάρκη σύμφωνα με την βιολόγο Νέλσον. Προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος να παγώσει το υγρό ανάμεσα στα κύτταρα τους, τα αμφίβια χρησιμοποιούν την γλυκερίνη, η οποία δρα ως αντιψυκτικό.
Τέλος, πολλά πουλιά μεταναστεύουν σε πιο θερμά κλίματα ώστε να αποφύγουν τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα. Οι μετανάστες μικρών αποστάσεων ταξιδεύουν μέχρι την Μεσόγειο, ενώ οι μετανάστες μεγάλων αποστάσεων φθάνουν μέχρι την Αφρική, υπογραμμίζει η βιολόγος Νέλσον. Το ταξίδι όμως χιλιάδων χιλιομέτρων πολλές φορές αποδεικνύεται επικίνδυνο. Ως εκ τούτου λόγω των ηπιότερων χειμώνων, οι μεταναστευτικές οδοί προσαρμόζονται κι αυτές γρήγορα.
Ιρένα Γκύτελ,dpa
Επιμέλεια: Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου
