Ένα διπλό μήνυμα κομίζει η απάντηση του Ευρωπαίου επιτρόπου για την Άμυνα, Andrius Kubilius, στους Κύπριους ευρωβουλευτές Λουκά Φουρλά και Μιχάλη Χατζηπαντέλα, σχετικά με τη δυνατότητα συμμετοχής της Τουρκίας στο ευρωπαϊκό αμυντικό πρόγραμμα SAFE. Αφενός, η απάντηση αποτελεί ξεκάθαρο «όχι» στη συμμετοχή τουρκικών εταιρειών, αφετέρου, υπενθυμίζει ότι η απαγόρευση αφορά μόνο τις «κοινές» προμήθειες, αφήνοντας θεσμικά ανοιχτό ένα στενό αλλά υπαρκτό περιθώριο μελλοντικής συμμετοχής τρίτων χωρών, περιλαμβανομένης και της Τουρκίας.
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τον επίτροπο, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει συνάψει καμία συμφωνία με την Τουρκία στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας. Επομένως, οι τουρκικές εταιρείες δεν επιτρέπεται να συμμετέχουν σε κοινές προμήθειες του χρηματοδοτικού εργαλείου SAFE. Η δήλωση αυτή, που δόθηκε γραπτώς στους δύο Κύπριους ευρωβουλευτές, κλείνει, με το υφιστάμενο τουλάχιστον πλαίσιο, την πόρτα στις τουρκικές επιδιώξεις για αξιοποίηση του συγκεκριμένου μηχανισμού.
Οι Φουρλάς και Χατζηπαντέλα, μέσω της ερώτησής τους προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, είχαν θέσει το ζήτημα της συνεχιζόμενης, εδώ και 51 χρόνια, κατοχής ευρωπαϊκού εδάφους από την Τουρκία, καθώς και της αδιάλλακτης και προκλητικής ρητορικής της Άγκυρας έναντι της Κύπρου και της Ελλάδας. Η απάντηση του επιτρόπου έρχεται ως συνέχεια αυτής της παρέμβασης, διασφαλίζοντας ότι, με τα σημερινά δεδομένα, οι τουρκικές εταιρείες αποκλείονται από τις χρηματοδοτούμενες κοινές προμήθειες.
Ο επίτροπος τόνισε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει, σε όλες τις δράσεις της, να διαφυλάσσει τα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας, τόσο των κρατώνμελών όσο και της ίδιας, περιλαμβανομένης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το SAFE, υπογράμμισε, θέτει αυστηρούς όρους επιλεξιμότητας, ώστε οι προμήθειες και τα έργα που χρηματοδοτούνται να εξυπηρετούν αποκλειστικά αυτούς τους στόχους.
«Κοινές» προμήθειες
Ιδιαίτερη σημασία έχει η αναφορά ότι οντότητες εγκατεστημένες ή ελεγχόμενες από τρίτες χώρες, με εξαίρεση την Ουκρανία και τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών που είναι μέλη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, δεν επιτρέπεται να συμμετέχουν σε κοινές προμήθειες του SAFE, εκτός εάν πληρούν συγκεκριμένες και αυστηρές προϋποθέσεις.
Η λέξη «κοινές» είναι καθοριστική. Το SAFE αφορά κυρίως προμήθειες στις οποίες συμμετέχουν από κοινού δύο ή περισσότερα κράτη μέλη. Η απαγόρευση που περιγράφει ο επίτροπος περιορίζεται σε αυτό το πλαίσιο. Αυτό σημαίνει ότι, αν και σήμερα η Τουρκία δεν πληροί τις προϋποθέσεις, το θεσμικό πλαίσιο αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο συμμετοχής τρίτης χώρας, εφόσον συναφθεί σχετική συμφωνία με την ΕΕ που να καλύπτει τον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας.
Υπάρχει επίσης πρόβλεψη για αυστηρές εξαιρέσεις. Τρίτες χώρες μπορούν να συμμετάσχουν εφόσον πληρούν κάποια κριτήρια, όπως η ύπαρξη διακρατικής συμφωνίας ασφάλειας και άμυνας με την ΕΕ, η έγκριση από όλα τα κράτη μέλη και η τήρηση αυστηρών κανόνων ασφαλείας και προέλευσης εξαρτημάτων.
Η διαδικασία απαιτεί ομοφωνία, γεγονός που συνιστά ισχυρό φραγμό αλλά όχι απόλυτο εμπόδιο.
Η «παγίδα»
Η αναφορά στις «κοινές» προμήθειες υπενθυμίζει ότι η απαγόρευση δεν είναι πλήρως δεσμευτική για το μέλλον. Οι θεσμικές διατάξεις προβλέπουν δυνατότητα συμμετοχής τρίτων χωρών, υπό αυστηρούς όρους και με πολιτική απόφαση, αφήνοντας ένα περιορισμένο αλλά υπαρκτό περιθώριο μελλοντικών αλλαγών. Αυτό δεν αναιρεί τη σημερινή θετική εξέλιξη για την Κύπρο, αλλά δείχνει την ανάγκη συνεχούς παρακολούθησης των ευρωπαϊκών διαδικασιών και διαπραγματεύσεων, ώστε να διασφαλιστεί η προστασία των κυπριακών συμφερόντων.
Συνοπτικά:
- Το SAFE αφορά πρωτίστως «κοινές» προμήθειες μεταξύ δύο ή περισσότερων κρατών μελών.
- Η συμμετοχή τρίτων χωρών είναι δυνατή μόνο με διακρατική συμφωνία, έγκριση όλων των κρατών-μελών και τήρηση αυστηρών κριτηρίων ασφαλείας.
- Ωστόσο, αν στο μέλλον υπάρξει συμφωνία ΕΕ –Τουρκίας (με ομοφωνία κρατών μελών ΕΕ), ή αν αλλάξει ο τρόπος έγκρισης των αποφάσεων της ΕΕ, ή ακόμα αν η Κυπριακή Δημοκρατία δεχθεί πιέσεις, το σημερινό «όχι» μπορεί να αλλάξει.
- Υπάρχει τεχνικά η δυνατότητα συμμετοχής εταιρειών εγκατεστημένων στην ΕΕ αλλά ελεγχόμενων από τρίτες χώρες, υπό έλεγχο ασφάλειας και εγγυήσεις.
Με απλά λόγια, η απαγόρευση που διατύπωσε ο επίτροπος ισχύει μόνο στο σημερινό πλαίσιο και αφορά αποκλειστικά τις κοινές προμήθειες. Η Κύπρος έχει συνεπώς ένα σαφές πλεονέκτημα, αλλά αναδεικνύεται παράλληλα η ανάγκη διαρκούς εγρήγορσης σε διπλωματικό επίπεδο προκειμένου η υφιστάμενη θέση της ΕΕ να παραμείνει αμετάβλητη όσο συνεχίζεται η τουρκική κατοχή.
