*Ντίνου Κωνσταντίνου
Τον τελευταίο καιρό γίνεται μεγάλη συζήτηση στα ΜΜΕ για τα προβλήματα που έχουν προκύψει σε έργα του Δημοσίου και τον τερματισμό συμβολαίων από την κυβέρνηση. Αρκετοί συνάδελφοι που εμπλέκονται στις διαδικασίες θεωρούν και δηλώνουν κατηγορηματικά ότι το πρόβλημα προκύπτει λόγω της μεγάλης διαφθοράς που υπάρχει στην Κύπρο. Αυτή η άποψη επικρατεί και σε μεγάλο αριθμό εκπροσώπων στη Βουλή και είναι φυσικό να μεταδίδεται και στην κοινή γνώμη.
Το πρόβλημα των δημοσίων έργων και κατά συνέπεια του αυξημένου κόστους εργολαβίας είναι θέμα που παρατηρείται σε πολλές χώρες και δεν αποτελεί ιδιαιτερότητα της Κύπρου. Επειδή τα συμβόλαια που κατά κανόνα χρησιμοποιούνται στην Κύπρο είχαν και έχουν σαν βάση τα αγγλικά συμβόλαια θα ήταν ωφέλιμο να υπάρχει μια γενική εικόνα της κατάστασης στο ΗΒ.
Οι υπερβάσεις κόστους στα οδικά έργα του ΗΒ κυμαίνονται συνήθως από 10% έως 30% του αρχικού προϋπολογισμού. Η Υπηρεσία Ελέγχου του Ηνωμένου Βασιλείου σημείωσε περιπτώσεις όπου τα μεγάλα έργα αντιμετώπισαν υπερβάσεις μέχρι και 70%.
Συνήθως οι μεγάλες αποκλίσεις προκύπτουν από απροσδόκητες εδαφικές συνθήκες, γεωλογικά ζητήματα, δυσμενείς καιρικές καθυστερήσεις, προσθήκες κατά την κατασκευή, καθυστερήσεις στις άδειες από τις τοπικές Αρχές, η συμμόρφωση με περιβαλλοντικά ζητήματα, η ανάγκη αναβάθμισης υπηρεσιών κοινής ωφελείας, κακή διαχείριση, προβλήματα παραγωγικότητας από τον ανάδοχο, αυξήσεις στις τιμές των υλικών, διακοπή της αλυσίδας εφοδιασμού κατά τη διάρκεια του έργου.
Κάθε έργο είναι μοναδικό, απαιτείται λεπτομερής σχεδιασμός, σαφείς συμβάσεις και αποτελεσματική διαχείριση των κινδύνων - ίσως τα τρία βασικά στοιχεία που συμβάλουν στην ελαχιστοποίηση των υπερβάσεων των συμβολαίων. Πρόσθετα στην Κύπρο δυστυχώς γίνονται και σοβαρές αλλαγές και παρεμβάσεις στα διεθνή συμβόλαια και ειδικά στα έγγραφα των συμβολαίων των δημοσίων έργων με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πρόσθετα προβλήματα όπως η αφαίρεση από τα συμβόλαια της πρόνοιας για διορισμό διαιτητή ή κριτή (adjudicator) και η παραπομπή των διαφορών στα δικαστήρια όπου είναι γνωστός ο χρόνος μελέτης και λήψης απόφασης με αποτέλεσμα το ρίσκο να μεταφέρεται εξαρχής στον εργολάβο.
Είναι προσωπική μου άποψη ότι το διάβολος βρίσκεται στη σύμβαση που χρησιμοποιεί το Δημόσιο για την εκπόνηση τέτοιων έργων. Πρόκειται για ένα κράμα συμβάσεων που βασίζεται σε αγγλικά πρότυπα με προσθέσεις διαφόρων δημόσιων λειτουργών και πολύπλοκες διαδικασίες. Εκείνο που θα πρέπει να εξεταστεί είναι η δυνατότητα μελέτης και χρήσης του συμβολαίου του Ινστιτούτου Πολιτικών Μηχανικών Αγγλίας, NEC4, του Ιουνίου 2017 το οποίο προτείνεται πλέον ανοιχτά από την Επιτροπή Διαχείρισης των Κυβερνητικών Έργων στην Αγγλία.
Παραθέτω πιο κάτω τους λόγους που κατά την άποψή μου θα πρέπει να εξεταστεί η πιθανότητα αντικατάστασης των υφιστάμενων συμβολαίων εργολαβίας για δημόσια έργα και να τεθεί και στην Κύπρο το συμβόλαιο NEC4.
Το συμβόλαιο NEC4 προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των μερών που είναι κρίσιμη, την ευελιξία ώστε η σύμβαση να μπορεί να προσαρμοστεί ώστε να ταιριάζει σε διάφορα μεγέθη και πολυπλοκότητα έργων. Χρησιμοποιεί απλή και κατανοητή γλώσσα για την ελαχιστοποίηση των διαφωνιών, και τέλος τη διαχείριση κινδύνων όπου καθορίζει με σαφήνεια τις ευθύνες και περιλαμβάνει ισχυρούς μηχανισμούς για τη διαχείρισή τους. Σημαντικός όρος του εν λόγω έντυπου συμβολαίου είναι ο καθορισμός με σαφήνεια στον τρόπο επίλυσης των διαφορών με στόχο την αποφυγή χρονοβόρων διαδικασιών για τυχόν επίλυση των πιθανών διαφορών που θα προκύψουν.
Θεωρώ ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αρκετά δημόσια έργα δεν προκύπτουν από τη διαφθορά που έχει καταλήξει να είναι το κύριο θέμα αλλά γιατί δεν αφιερώνεται αρκετός χρόνος από ειδικούς για την καταγραφή όλων των πιθανών προβλημάτων που τυχόν να προκύψουν, δεν ετοιμάζεται λεπτομερής μελέτη, το κόστος του έργου καθορίζεται στα έγγραφα πολύ χαμηλότερο από το πραγματικό κόστος με τη λογική ότι θα εξασφαλιστούν χαμηλότερες τιμές, όλες οι διαφορές στέλνονται στην ΚΕΕΑ η οποία απαρτίζεται από υπάλληλους του Δημοσίου με τη βραδύτητα που αυτό επιφέρει, άρα τα προβλήματα που προκύπτουν στα έργα δεν επιλύονται άμεσα με αποτέλεσμα ο εργολάβος να μην έχει τη δυνατότητα να επαναπρογραμματίσει σωστά και έγκαιρα τις εργασίες του όταν κάτι αλλάξει από τον αρχικό προγραμματισμό. Ως επακόλουθο προκύπτουν καθυστερήσεις με τις σχετικές χρηματικές απαιτήσεις.
Η αρχή της ομαλοποίησης της παράδοσης των δημοσίων έργων θα πρέπει κατά την άποψή μου να ξεκινήσει από την ενδοσκόπηση στη σύμβαση που χρησιμοποιείται και στην αναθεώρησή της.
*Πρώην δημοτικού μηχανικού Λευκωσίας
