Παρά τα μέτρα που λαμβάνει η Πολιτεία την τελευταία δεκαετία για ενίσχυση της αιγοπροβατοτροφίας, η επίτευξη του στόχου της ποσόστωσης στο χαλλούμι ΠΟΠ με αιγοπρόβειο γάλα τουλάχιστον κατά 50% μέχρι τον Ιούλιο του 2029, μοιάζει αδύνατη.
Με την ελπίδα να ανατραπούν τα δεδομένα, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, την περασμένη Δευτέρα άνοιξαν οι αιτήσεις του νέου πακέτου επενδυτικών μέτρων στον αγροτικό τομέα με προϋπολογισμό €60 εκατ., εκ των οποίων τα μισά θα δοθούν για ενίσχυση των αιγοπροβατοτρόφων. Απώτερος στόχος η αύξηση της παραγωγής αιγοπρόβειου γάλακτος για τη διάσωση των επόμενων ορόσημων για το ΠΟΠ (Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης) που σχετίζονται άμεσα με την προστασία του βασικού εξαγωγικού προϊόντος της χώρας μας και των 15 χιλιάδων εργαζομένων του κλάδου.
Διαφύλαξη των εξαγωγών
Το σοβαρό πρόβλημα της ποσόστωσης αντικατοπτρίζεται και στις πολιτικές αποφάσεις που λήφθηκαν πριν από έξι περίπου μήνες. Συγκεκριμένα, τον περασμένο Μάρτιο η Κύπρος, με διάταγμα της Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης, Μαρίας Παναγιώτου, έκανε ένα βήμα πίσω, μειώνοντας την ποσόστωση του αιγοπρόβειου έναντι του αγελαδινού γάλακτος στο 20% από 30% για την περίοδο από 20 Μαρτίου μέχρι 31 Ιουλίου 2025, και στο 15% για την περίοδο από 1η Αυγούστου -μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2025.
Δικαιολογώντας την απόφασή της αυτή η Υπουργός εξήγησε πως από τη συνολική παραγωγή των 45.000 τόνων χαλλουμιού, οι 41.000 τόνοι διατίθεται στις εξαγωγές. Από αυτές τις 41.000 τόνους περίπου οι 39.000 τόνοι είναι μικτό χαλλούμι (ΠΟΠ). «Από μόνα τους τα ποσοτικά δεδομένα κάνουν εμφανές πως αυτό που τροφοδοτεί τους παραγωγούς μας είναι οι εξαγωγές μικτού χαλλουμιού και άρα αυτές επιβάλλεται να διαφυλαχτούν. Σε αντίθετη περίπτωση η συνολική ετήσια παραγωγή χαλουμιού εκτιμάται ότι ενδέχεται να μειωθεί έως και 40%. Αν συμβεί αυτό θα θέσει σε αμφισβήτηση τη βιωσιμότητα όλων των εμπλεκομένων», ανέφερε η κ. Παναγιώτου.
Ο περιβόητος φάκελος
Αξίζει να αναφερθεί ότι το ΠΟΠ είναι μία ιστορία που πάει πίσω δεκαετίες. Ο πρώτος φάκελος, που ετοιμάστηκε από τους τυροκόμους, κατατέθηκε στην ΕΕ το 2008 και αποσύρθηκε το 2012. Σε αυτόν δεν υπήρχαν ποσοστώσεις γάλακτος φθάνει το αιγοπρόβειο να ήταν ανιχνεύσιμο. Ο φάκελος δεν περιελάμβανε ούτε το hellim. Ο νέος φάκελος στάλθηκε στην ΕΕ τον Ιούλιο του 2014 και το χαλλούμι κατοχυρώθηκε τον Οκτώβριο του 2021. Μετά από τις παρατάσεις που δόθηκαν για την επίτευξη των ποσοστώσεων, ο φάκελος θα επαναξιολογηθεί το 2029. Κρίσιμης σημασίας παράμετροι οι έλεγχοι, η διαφάνεια και η ενιαία διαχείριση. Είναι για αυτό το λόγο που επιβάλλεται να δημιουργηθεί μία ασπίδα προστασίας γύρω από το χαλλούμι, ώστε να εξαλειφθούν οι κίνδυνοι να χαθεί η κατοχύρωση με ανυπολόγιστες ζημιές για την οικονομία της Κύπρου.
Οριακή αύξηση γάλακτος
Σύμφωνα πάντως με τις στατιστικές το 2012 παράγονταν μόλις 50 χιλιάδες τόνοι κατσικίσιου και πρόβειου γάλακτος. Το 2020 με τα μέτρα που λήφθηκαν ήδη από τα προηγούμενα χρόνια για ενίσχυση της αιγοπροβατοτροφίας αυξήθηκε στους 73 χιλιάδες τόνους και το 2024 στους 86 χιλιάδες τόνους. Με την παραγωγή συνολικά πρόβειου και κατσικίσιου γάλακτος το 2024 να έχει αυξηθεί οριακά σε σχέση με το 2023 (αύξηση πρόβειου 7% - μείωση κατσικίσιου 4%). Ταυτόχρονα όμως συνεχίζουν να αυξάνονται τα τελευταία χρόνια σημαντικά και οι εξαγωγές, ενισχύοντας μεν την κυπριακή βιομηχανία και οικονομία, από την άλλη όμως αυξάνονται οι απαιτήσεις για μεγαλύτερες ποσότητες αιγοπρόβειου γάλακτος.
Οι εξαγωγές
Το 2024 εξήχθησαν 42,4 εκατ. κιλά χαλλούμι αξίας €323,9 εκατ. Το προηγούμενο έτος οι εξαγωγές ανήλθαν σε 38,8 εκατ. κιλά με αξία €313,3 εκατ. Το 2022 εξήχθησαν 41,1 εκατ. κιλά χαλλουμιού αξίας €285,2 εκατ. και το 2021 38,8 εκατ. κιλά αξίας €263 εκατ.
Το 45-50% περίπου των εξαγωγών αφορούν το Ηνωμένο Βασίλειο, δηλαδή περίπου 18-20 χιλιάδες τόνους, ενώ στη δεύτερη θέση βρίσκεται η Σουηδία με περίπου 3.200 τόνους.
Επιτροπή Παρακολούθησης
Η ποσόστωση δεν αποτελεί το μόνο σοβαρό πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί για να προστατευτεί το κυπριακό παραδοσιακό τυρί.
Υπάρχει ο διεθνής ανταγωνισμός που εξακολουθεί να παράγει κυπριακό λευκό τυρί που ονομάζει χαλλούμι, ο εσωτερικός πόλεμος που μαίνεται μεταξύ αγελαδοτρόφων και αιγοπροβατοτρόφων που δεν βοηθά στην εξέλιξη του ΠΟΠ, αλλά και οι διαχρονικές αδυναμίες των αρμοδίων υπηρεσιών να αντιμετωπίσουν τα χρόνια προβλήματα και να προστατεύσουν το χαλλούμι. Στο πλαίσιο αυτό η Κυβέρνηση σύστησε πριν από μερικούς μήνες μία Επιτροπή Παρακολούθησης, στην οποία συμμετέχει η Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης, οι παραγωγοί γάλακτος, οι τυροκόμοι, οι οργανώσεις τους καθώς επίσης ανώτεροι κρατικοί λειτουργοί, υπό την προεδρία του ΚΕΒΕ.
Η Επιτροπή έχει καταρτίσει οδικό χάρτη για την αντιμετώπιση σημαντικών προβλημάτων που ανακύπτουν στην παραγωγή και εμπορία του χαλλουμιού ΠΟΠ. Μεταξύ άλλων κατάρτισε κατάλογο χωρών-στόχων, στις οποίες περιλαμβάνονται η Αυστραλία, τα ΗΑΕ και η Ιαπωνία με στόχο την ένταξη του χαλλουμιού ΠΟΠ σε εμπορικές συμφωνίες και ακολουθεί συγκεκριμένα βήματα σε συνεργασία με τη Νομική Υπηρεσία και το Υπουργείο Εμπορίου.
Ως προϊόντα ΠΟΠ θεωρούνται τα διπλωμένα χαλλούμια, τα χαλλούμια σε σχήμα burger, σε block, σε κύβους, σε τρίμμα και σε slice. Οι εταιρείες του εξωτερικού που επιθυμούν να πωλούν χαλλούμι, είτε στο λιανεμπόριο είτε στον τομέα εστίασης, θα πρέπει να προμηθεύονται τα προϊόντα τους από την Κύπρο. Κανένα τυροκομείο στην ΕΕ δεν μπορεί να παράξει χαλλούμι, ακόμα και αν προορίζεται για πώληση σε τρίτη χώρα.
Σε ό,τι αφορά στις τρίτες χώρες, το χαλλούμι προστατεύεται μόνο εκεί όπου υπάρχουν εμπορικά σήματα. Δόθηκαν σκληροί αγώνες από το Υπουργείο Εμπορίου για εγγραφή εμπορικού σήματος σε τρίτες χώρες, ωστόσο τα συμφέροντα είναι μεγάλα και οι μάχες μεγάλες. Στην Αυστραλία για παράδειγμα ακόμα και σήμερα διαφημίζουν το χαλλούμι προϊόν που παράγεται στη χώρα τους.
Διαφάνεια και έλεγχος
Στο μεταξύ άλλο ένα μέτρο που εφαρμόστηκε από τον Οκτώβριο του 2024 σε όλα τα τυροκομεία, αφορά την καταγραφή ποσοτήτων γάλακτος μέσω λογισμικού, το οποίο προσφέρει ακριβή στοιχεία και ενισχύει τη διαφάνεια ως προς τις ποσότητες του αιγοπρόβειου γάλακτος που χρησιμοποιούνται σε κάθε παρτίδα.
Όπως ανέφερε πρόσφατα στη Βουλή η Υπουργός Γεωργίας, εφαρμόζεται αυστηρό πλαίσιο ελέγχων σε όλα τα επίπεδα, από την παραγωγή στα τυροκομεία, μέχρι το λιανικό εμπόριο και τις εξαγωγές, επισημαίνοντας πως σε συνεργασία με το Υπουργείο Εμπορίου, τις Υγειονομικές Υπηρεσίες και το Γενικό Χημείο πραγματοποιούνται συστηματικοί έλεγχοι και δειγματοληψίες, ενώ υπάρχει συνεργασία με άλλες ευρωπαϊκές χώρες για την πάταξη μιμητισμού.
Μέχρι σήμερα, για το 2025, έχουν γίνει εννέα έλεγχοι από την Αρμόδια Αρχή με εννέα δειγματοληψίες και 11 έλεγχοι από τον Φορέα Ελέγχου με 22 δειγματοληψίες. Από τους ελέγχους αυτούς, εντοπίστηκαν τρεις περιπτώσεις προϊόντων εκτός προτύπου. Οι παρτίδες δεσμεύτηκαν και δεν πωλήθηκαν ως ΠΟΠ.
Όσον αφορά στους διοικητικούς ελέγχους εξαγωγών του χαλλουμιού ΠΟΠ, μέχρι τις 19 Σεπτεμβρίου 2025 έχουν γίνει 250 έλεγχοι και έχουν γίνει έξι καταγγελίες σε τέσσερις χώρες μέσω του συστήματος της ΕΕ iRasff (Rapid Alert System for Food and Feed).
Η Υπουργός Γεωργίας ανέφερε επίσης πως σε συνεργασία με το ΤΕΠΑΚ και το Γενικό Χημείο του Κράτους εφαρμόζεται πρόγραμμα ανίχνευσης γαλακτόσκονης και δημιουργίας τράπεζας δειγμάτων, με στόχο να θωρακιστεί επιστημονικά το προϊόν από φαινόμενα μιμητισμού ή απάτης.
Την ίδια ώρα που καταβάλλονται προσπάθειες για επίτευξη του στόχου της ποσόστωσης στο χαλλούμι, ο πόλεμος μεταξύ των κτηνοτρόφων του κλάδου συνεχίζει να μαίνεται. Από τη μια οι αγελαδοτρόφοι υποστηρίζουν ότι δόθηκαν ήδη αρκετά κίνητρα και δεν υπάρχει ουσιαστική αύξηση στην παραγωγή αιγινού γάλακτος και από την άλλη οι αιγοπροβατοτρόφοι καταγγέλλουν ότι δεν τους «αφήνουν» οι αγελαδοτρόφοι να αυξήσουν την παραγωγή γάλακτος εξαπολύοντας πυρά ότι οι τυροκόμοι ρίχνουν εξευτελιστικά χαμηλά τις τιμές εξαγωγής.
«Πλακάκια» με την Υπουργό
Σύμφωνα με αιγοπροβατοτρόφους με τους οποίους μιλήσαμε, από το 2014 μέχρι σήμερα οι ποσότητες αιγοπρόβειου γάλακτος σχεδόν διπλασιάστηκαν. Κατήγγειλε ότι οι αγελαδοτρόφοι αντί να στηρίζουν την παραγωγή του αιγοπρόβειου γάλακτος, με την ανοχή της Πολιτείας έφερναν αγελάδες από το εξωτερικό με αποτέλεσμα να διπλασιαστεί και η ποσότητα του αγελαδινού γάλακτος.
Πρέπει, σημειώνουν, να προστατευθεί η αγορά και όχι τα συμφέροντα πέντε μεγάλων βιομηχανιών. Σύμφωνα με τις αναφορές των αιγοπροβατοτρόφων γίνεται συντονισμένη προσπάθεια παραγκωνισμού των αιγοπροβατοτρόφων από τις τελικές αποφάσεις που λαμβάνονται, με την Υπουργό Γεωργίας να μειώνει τις ποσοστώσεις στο χαλλούμι μετά από πιέσεις των αγελαδοτρόφων και των τυροκόμων.
Να μειωθεί η ποσόστωση
Οι τυροκόμοι από την πλευρά τους υποστηρίζουν ότι με βάση τις καταμετρήσεις του Υπουργείου Γεωργίας για παραγωγή αιγινού και πρόβειου γάλακτος δεν έχει γίνει ουσιαστική πρόοδος παρά την παροχή κινήτρων. «Δεν μπορούμε να ρίχνουμε συνέχεια ευθύνες στο κράτος και το υπουργείο γεωργίας. Το κράτος έχει δώσει αρκετά κίνητρα και φαίνεται ότι δεν μπορεί να παραχθεί η ποσότητα αιγινού και πρόβειου που απαιτείται». Εάν η ποσόστωση παραμείνει στο 50+, τονίζουν, θα πληγούν όλοι.
«Θα πρέπει να αποφασίσει το κράτος εάν θέλει να διατηρήσει τις εξαγωγές του χαλουμιού που είναι το δεύτερο εξαγωγικό προϊόν της Κύπρου μετά τα φάρμακα και να αλλάξει τις ποσοστώσεις για να ανταποκρίνονται στην πραγματική διαθέσιμη ποσότητα γάλακτος στην αγορά υποβάλλοντος σχετικό αίτημα την ΕΕ. Εάν δεν εγκριθεί δεν θα χάσουμε το χαλούμι ΠΟΠ, αλλά θα διατηρηθεί η ποσόστωση του 51%.
Οι αγελαδοτρόφοι υποστηρίζουν ότι στον πρώτο φάκελο για το χαλούμι ΠΟΠ το 2008, ο οποίος ετοιμάστηκε από τους τυροκόμους, δεν υπήρχαν ποσοστώσεις γάλακτος. Έφθανε το αιγοπρόβειο γάλα να είναι ανιχνεύσιμο στο τελικό προϊόν. Και αυτή ήταν η πιο σωστή αντιμετώπιση.
«Σήμερα οποιαδήποτε λύση υπάρξει για το θέμα των ποσοστώσεων στο χαλούμι θα πρέπει να είναι σύμφωνη και εφαρμόσιμη. Πρέπει όλες οι πλευρές με γνώμονα την αύξηση των εξαγωγών, να βρουν τις σωστές λύσεις οι οποίες θα προσφέρουν μακροπρόθεσμη διασφάλιση των πωλήσεων του χαλουμιού και ενίσχυση της βιωσιμότητας όλων των μερών», τονίζουν.
