Η εκπρόσωπος του ΟΗΕ, Μαρία Ντι Κάρλο, η οποία επισκέφθηκε πρόσφατα το τρίγωνο Λευκωσία -Αθήνα -Άγκυρα, έφυγε με μια γεύση απογοήτευσης. Οι θέσεις Ε/Κ και Τ/Κ στο Κυπριακό τη στιγμή που μιλάμε δεν βρίσκονται σε ακτίνα συμφωνίας, ούτε προβλέπεται στο εγγύς μέλλον να βρεθούν.
Ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης επιμένει σε μια γενική τοποθέτηση, ότι οι συνομιλίες πρέπει να επανεκκινήσουν με βάση το πλαίσιο Γκουτέρες απ' εκεί που έμειναν στον Κραν Μοντανά με στόχο τη λύση ΔΔΟ. Σημείο αναφοράς, όπως διευκρίνισε στο πρόσφατο Εθνικό Συμβούλιο ο κ. Πρόεδρος, είναι το έγγραφο της 5ης Ιουλίου 2017 το οποίο συνέταξε η ε/κ πλευρά και υπέβαλε υπό μορφή ολοκληρωμένων προτάσεων στο τραπέζι των συνομιλιών. Στις 6 Ιουλίου 2017 κατατέθηκε ακόμα ένα πιο εξειδικευμένο έγγραφο για την ασφάλεια και τις εγγυήσεις. Στα έγγραφα αυτά η ε/κ πλευρά αποδέχεται την εκ περιτροπής προεδρία, την πολιτική ισότητα των Τ/Κ και εμμένει στην κατάργηση των εγγυήσεων του 1960.
Ο Τ/κ ηγέτης Ερσίν Τατάρ και η τουρκική πλευρά θεωρούν ότι το Κραν Μοντανά ανήκει στο παρελθόν και αποτελεί πλέον μέρος της ιστορίας μιας αδιέξοδης διαδικασίας του Κυπριακού. Εν τοιαύτη περιπτώσει, η λύση Ομοσπονδίας δεν είναι πλέον εφικτή. Στο τραπέζι ο Τατάρ έχει καταθέσει το δισέλιδο έγγραφο της 26ης Απριλίου 2021, με το οποίο καλεί τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ να αναλάβει πρωτοβουλία ώστε το Συμβούλιο Ασφαλείας να υιοθετήσει ψήφισμα το οποίο να διασφαλίζει την ίση διεθνή προσωπικότητα και την κυριαρχική ισότητα των δύο πλευρών. Στη συνέχεια, σε διευκρινιστικές δηλώσεις του, αναφέρει ότι τα δύο κράτη θα μπορούσαν να συμφωνήσουν σε μια λύση ώστε ολόκληρη η Κύπρος να αποτελεί μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τα Ηνωμένα Έθνη
Ο Αντόνιο Γκουτέρες, με βάση αυτά τα δεδομένα τα τελευταία χρόνια, επέλεξε δύο διαδρομές προσέγγισης του θέματος. Κινήθηκε στη λογική των συμβατικών απεσταλμένων, όπως οι κυρίες Τζέιν Χολτ Λουτ και Ντι Κάρλο, σε μια προσπάθεια να συντηρήσει ζωντανή τη διαδικασία. Ενδιάμεσα κινήθηκε στη λογική και μιας πιο δραστικής προσέγγισης όπως ήταν η περίπτωση του διορισμού της Μαρίας Άνχελα Ολγκίν.
Η προσωπική απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για το Κυπριακό επισκέφθηκε αρκετές φορές την Κύπρο και όντως προσπάθησε να κινηθεί στα βαθιά. Στις αρχές Ιουλίου του 2024 κατέθεσε εμπιστευτική έκθεση στον Γενικό Γραμματέα, στο πλαίσιο της οποίας έκανε εισηγήσεις έως και υπερβάσεις στο Κυπριακό σε μια προσπάθεια να γεφυρώσει τις θέσεις των δύο πλευρών.
Προς αυτή την κατεύθυνση, στις 11 Ιουλίου 2024 η κυρία Ολγκίν είχε συναντήσεις στην Ουάσιγκτον με τους υπουργούς Εξωτερικών της Ελλάδας και της Τουρκίας, Γιώργο Γεραπετρίτη και Χακάν Φιντάν, στο περιθώριο της συνόδου του ΝΑΤΟ.
Με βάση διαθέσιμη πληροφόρηση, φαίνεται ότι στην Ουάσιγκτον προέκυψε συναντίληψη επί των βασικών αρχών μιας επανεκκίνησης στο Κυπριακό. Διπλωματική πηγή αναφέρει στον «Πολίτη» για επαναβεβαίωση της λύσης Ομοσπονδίας στη λογική ενός κράτους με εξωτερική κυριαρχία, δηλαδή με μια διεθνή προσωπικότητα, της οποίας τα δύο κρατίδια θα έχουν εσωτερική κυριαρχία και κατ' επέκταση ευρύτατη αυτονομία. Τη χώρα θα κυβερνά προεδρικό συμβούλιο και την προεδρία θα ασκούν εκ περιτροπής και αναλογικά ο Ε/Κ και ο Τ/Κ ηγέτης. Κοινή θέση είναι επίσης ότι οι εγγυήσεις του 1960 πρέπει να καταργηθούν σταδιακά σε χρονικό διάστημα το οποίο θα συμφωνηθεί.
Σύμφωνα με πληροφορίες μας, οι δύο υπουργοί, Γεραπετρίτης και Φιντάν, ενημέρωσαν τους δύο ηγέτες στην Κύπρο, με τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη να συμφωνεί στο πλαίσιο Ολγκίν, όπως αποκαλείται πλέον παρασκηνιακά. Υπ' αυτές τις συνθήκες, ο Γενικός Γραμματέας ενθαρρυμένος είχε αποφασίσει να συγκαλέσει στη Νέα Υόρκη συνάντηση στις 13 Αυγούστου 2024, ωστόσο, η ημερομηνία διέρρευσε στη Λευκωσία από τον Νίκο Χριστοδουλίδη. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κατά την ομιλία του στην αντικατοχική εκδήλωση για την Αμμόχωστο, στις 3 Αυγούστου στο Πολιτιστικό Κέντρο στη Δερύνεια, βιάστηκε να αποκαλύψει ότι δέχθηκε βολιδοσκόπηση από τον Αντόνιο Γκουτέρες για συμμετοχή σε τριμερή συνάντηση για το Κυπριακό στις 13 Αυγούστου και υπογράμμισε ότι ο ίδιος απάντησε θετικά. Ο Τατάρ δήλωσε ότι δεν είχε δεχτεί καμία πρόταση, οπότε η συνάντηση ναυάγησε.
Στην πραγματικότητα, ο Νίκος Χριστοδουλίδης και η ομάδα του ήταν έντονα ενοχλημένοι για τις πρωτοβουλίες Γεραπετρίτη στο Κυπριακό, ενώ και ο Χακάν Φιντάν δεχόταν τεράστιες πιέσεις στην Άγκυρα γιατί δέχτηκε να μπει στο τραπέζι η κατάργηση των εγγυήσεων, κάτι που δημιούργησε τριβές στη συγκυβέρνηση Ερντογάν -Μπαχτσελί. Στο άτυπο συμβούλιο των ΥΠΕΞ της ΕΕ τέλος Αυγούστου 2024 που ήταν προσκεκλημένος ο Χακάν Φιντάν, ο Κύπριος ΥΠΕΞ Κόμπος είχε την ευκαιρία να στείλει το μήνυμα στον Τούρκο ΥΠΕΞ ότι η Λευκωσία είναι έτοιμη να συζητήσει άμεσα με την Άγκυρα το Κυπριακό, χωρίς διαμεσολαβητές.
Οδοφράγματα
Μέρος της πρωτοβουλίας Ολγκίν, αλλά και πρόσφατα της κυρίας Ντι Κάρλο, ήταν να προταθούν κάποια Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης τα οποία αφορούσαν κατά κύριο λόγο το άνοιγμα επιπλέον οδοφραγμάτων. Η κ. Ντι Κάρλο πίστευε ότι θα μπορούσε να προσδώσει νέα κινητικότητα στο Κυπριακό μέσω της Πενταμερούς του Μαρτίου, αν έπειθε τον Νίκο Χριστοδουλίδη να προχωρήσει με το άνοιγμα δύο οδοφραγμάτων, αποδεχόμενος την πρόταση Τατάρ. Τα Ηνωμένα Έθνη πιστεύουν ότι η ε/κ πλευρά δεν πρέπει να επικεντρωθεί στο ποια οδοφράγματα θα ανοίξουν, αλλά στο πώς ο Ερσίν Τατάρ θα βρεθεί σε μια Πενταμερή έχοντας ενώπιόν του τη συζήτηση λύσης Ομοσπονδίας. Όπως τόνισε στον «Πολίτη» ξένη διπλωματική πηγή, «αν δεν μπορείτε να ανοίξετε δύο οδοφράγματα, δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια για περαιτέρω συζητήσεις».
Πενταμερής
Όλοι διαβεβαιώνουν βέβαια ότι η Πενταμερής, ανεξαρτήτως ανοίγματος κάποιων οδοφραγμάτων, θα πραγματοποιηθεί κάποια στιγμή μετά τις 17 Μαρτίου. Κανένας δεν θα πει όχι αν υπάρξει πρόσκληση, αφού δεν θέλει να χρεωθεί το αδιέξοδο. Την ίδια στιγμή όλοι συμφωνούν ότι είναι προτιμότερο να υπάρχει μια διαδικασία στο Κυπριακό παρά να μην υπάρχει καθόλου.
Ο Ερσίν Τατάρ, με τις καθημερινές του δηλώσεις διαμηνύει προς κάθε κατεύθυνση ότι η τουρκική πλευρά δεν θα πάει στην Ελβετία προκειμένου να διαπραγματευτεί το Κυπριακό. Η τουρκική πλευρά θα πάει στη Γενεύη για να υποστηρίξει πως «μόνο μια συμφωνία δύο κρατών είναι εφικτή», είπε στο τουρκικό κανάλι Μπεγκιού Τουρκ (πηγή ΓΤΠ) στο περιθώριο του 8ου συνεδρίου του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης.
Ο Νίκος Χριστοδουλίδης θα προσέλθει με τη θέση ότι θα πρέπει να επιστρέψουμε στο πλαίσιο Γκουτέρες του Κραν Μοντανά. Υπ' αυτές τις συνθήκες, σύμφωνα με διπλωματική πηγή, δύο τινά μπορούν να συμβούν:
* Πρώτον, στη Γενεύη και οι δύο πλευρές να συμφωνήσουν ότι διαφωνούν. Εν τοιαύτη περιπτώσει, όλοι θα αφήσουν τον Γενικό Γραμματέα να διαβουλευθεί με τους υπηρεσιακούς του και τις δυο πλευρές, και θα δεσμευθούν ότι είναι έτοιμοι να παρευρεθούν σε μια νέα συνάντηση όποτε ο Γκουτέρες αποφασίσει να τη συγκαλέσει.
Δεύτερον, να αποδεχθούν εισήγηση του Γενικού Γραμματέα να διορίσει κάποιο ειδικό απεσταλμένο ο οποίος θα συνεχίσει τις διαβουλεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών. Δεν αποκλείεται, όπως μας λέχθηκε, στη θέση αυτή να επανέλθει ο κυρία Μαρία Άνχελα Ολγκίν. Η διπλωμάτις από την Κολομβία ήταν η μόνη απεσταλμένη του ΟΗΕ που πραγματικά θέλησε να εμπλακεί δυναμικά στο Κυπριακό και να σπάσει αβγά, οπότε ο διεθνής τουλάχιστον παράγοντας την εμπιστεύεται.
Τι φοβάται η ε/κ πλευρά
Η ε/κ πλευρά φοβάται μήπως ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ βάλει στο τραπέζι κατά τη διάρκεια της Πενταμερούς πρόταση η οποία επιχειρεί να γεφυρώσει τις θέσεις των δύο πλευρών περί πολιτικής και κυριαρχικής ισότητας. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν γίνει παραστάσεις και έχουν ληφθεί διαβεβαιώσεις ότι η ε/κ πλευρά δεν θα βρεθεί προ εκπλήξεων!
Από την άλλη, η τουρκική πλευρά, σε μια περίοδο γεωπολιτικής αναβάθμισης της χώρας μετά το Ουκρανικό και το Συριακό, δεν θεωρεί σκόπιμο να επιτρέψει να τεθεί θέμα κατάργησης των τουρκικών εγγυήσεων στην Κύπρο. Η Τουρκία, μάλλον εύλογα, προσδοκεί να έχει οφέλη ως απόρροια της συναλλακτικής λογικής Τραμπ. Η Άγκυρα αναγνωρίζεται και από την Ουκρανία και τη Ρωσία ως ένας αξιόπιστος μεσολαβητής στο πρόβλημα. Επιπλέον, λόγω του ελέγχου των Στενών και συνάμα της διακίνησης ρωσικών πολεμικών και εμπορικών πλοίων, θα μπορούσε να είναι μέρος μιας διαπραγμάτευσης με ανταλλάγματα σε άλλες περιοχές, αν συναινούσε και η Ουάσιγκτον σε αυτό. Η Άγκυρα ήδη δοκιμάζει τις ΗΠΑ, εξού και η διαρροή ότι επίκειται κατάργηση της βάσης στην Αλεξανδρούπολη ύστερα και από αίτημα και της Ρωσίας, κάτι βέβαια που διαψεύστηκε. Παρόμοια ανταλλάγματα θα μπορούσε να ζητήσει και σε ό,τι αφορά το Κυπριακό. Η δυνατότητα αυτή της Τουρκίας σαφέστατα και πρέπει να δημιουργεί προβληματισμό και στη Λευκωσία και την Αθήνα, με κάποιες διπλωματικές πηγές να επιμένουν ότι η καλύτερη απάντηση σε αυτό το ρευστό περιβάλλον, είναι να υπάρχει τουλάχιστον μια κινητικότητα στο Κυπριακό. Από την άλλη, η ύπαρξη κινητικότητας για χάρη της κινητικότητας, όπως φαίνεται να επιθυμεί και η ε/κ πλευρά, έχει να κάνει μόνο με τη διαχείριση του χρόνου. Η άγονη παρέλευση του χρόνου, ωστόσο, κατά δημόσια παραδοχή και του ίδιου του Προέδρου της Δημοκρατίας Νίκου Χριστοδουλίδη, ευνοεί αυτόν που έχει το πάνω χέρι στο Κυπριακό, που δεν είναι άλλος από την Τουρκία.
