Η νέα αποστολή της προσωπικής απεσταλμένης του ΓΓ του ΟΗΕ, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, στην Κύπρο αναζωπύρωσε δειλά αλλά ουσιαστικά τη συζήτηση γύρω από το Κυπριακό. Αν και η αποστολή της δηλώνεται ως «διερευνητική», φέρει βαρύ πολιτικό φορτίο: την αποτύπωση των προθέσεων των δύο πλευρών και, αν συντρέξουν οι ελάχιστες προϋποθέσεις, την προετοιμασία εδάφους για μια νέα προσπάθεια διαπραγμάτευσης, οκτώ χρόνια μετά το Κραν Μοντανά.
Η σημασία της αποστολής δεν έγκειται σε μια ρομαντική επαναπροσέγγιση αλλά στον ρεαλισμό μιας τεχνικής και πολιτικής αποστολής με άμεση αναφορά στον ΓΓ του ΟΗΕ. Η Ολγκίν, με εμπειρία σε μακροχρόνιες συγκρούσεις, δείχνει προσήλωση σε μια μεθοδική προσέγγιση «από τα κάτω», μέσω επαφών με την κοινωνία των πολιτών και δυνάμεις επιρροής και στις δύο κοινότητες. Σ’ ένα τοπίο βαθιάς πολιτικής πόλωσης, η εύρεση κοινωνικών ερεισμάτων ίσως αποδειχθεί κρίσιμη.
Το βασικό εμπόδιο παραμένει η θεμελιώδης απόκλιση των στόχων των δύο πλευρών. Η ελληνοκυπριακή πλευρά συνεχίζει –έστω και με μειωμένη πίστη– να υποστηρίζει τη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία. Αντιθέτως, ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ, με πλήρη στήριξη της Άγκυρας, προωθεί τη λύση δύο κρατών. Η Τουρκία δεν είναι μόνο «εγγυήτρια» και εισβολέας αλλά πρωταγωνιστής με στρατηγική επένδυση στη μονιμοποίηση της διχοτόμησης, εργαλειοποιώντας το Κυπριακό στις σχέσεις της με την ΕΕ και στην περιφερειακή γεωπολιτική. Από την άλλη, η Λευκωσία ορθώς επιχειρεί να εντάξει το Κυπριακό στις ευρωτουρκικές σχέσεις, αξιοποιώντας τη νέα πρωτοβουλία της ΕΕ για επαναπροσέγγιση με την Τουρκία και τον διορισμό Khan από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Μπροστά σ’ αυτά τα δεδομένα, διαγράφονται τρία πιθανά σενάρια:
- Επανεκκίνηση συνομιλιών στη βάση της ομοσπονδίας: Παραμένει η επίσημη γραμμή του ΟΗΕ και της Κυπριακής Δημοκρατίας αλλά φαντάζει απίθανη λόγω της αδιάλλακτης στάσης της Άγκυρας και του ψευδοκράτους.
- Σταδιακή προσέγγιση μέσω Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ): Pεαλιστικότερο σενάριο, με επικέντρωση σε τεχνικά θέματα όπως η επικοινωνία, η ενέργεια και το περιβάλλον.
- Συντήρηση του status quo: Tο πιο πιθανό και ανησυχητικό σενάριο, με περαιτέρω εδραίωση της de facto διαίρεσης και ενίσχυση από τουρκικής πλευράς των προσπαθειών αναγνώρισης του ψευδοκράτους.
Η αποστολή Ολγκίν, αν και περιορισμένη χρονικά και ουσιαστικά, παρέχει μια ευκαιρία. Όχι απαραίτητα για λύση –αυτό θα ήταν ουτοπικό– αλλά για αξιολόγηση προθέσεων και εντοπισμό σημείων επαναπροσέγγισης. Το Κυπριακό δεν είναι τεχνικό πρόβλημα προς επίλυση. Είναι ένα πολιτικό και γεωστρατηγικό πεδίο σύγκρουσης και συσχετισμών. Αν οι εμπλεκόμενοι –κυρίως η Τουρκία- δεν δώσουν χώρο σε μια ειλικρινή διαδικασία, η πρωτοβουλία Ολγκίν θα καταλήξει στο αρχείο των αποτυχημένων αποστολών. Αν, ωστόσο, υπάρξει έστω και ένας δίαυλος επικοινωνίας και συναντίληψης, τότε η ελπίδα παραμένει ζωντανή.
*Καθηγητής-ανθρωπολόγος στο Philips University, πρώην πρύτανης
