*Μαρία Δεμερτζή
Ο βαθμός εξάρτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) από το δολάριο αποτελεί στρατηγικό κίνδυνο για τις επιχειρήσεις της. Το χρέος των ΗΠΑ εξακολουθεί να είναι το ασφαλέστερο περιουσιακό στοιχείο και το μέτρο σύγκρισης για όλα τα υπόλοιπα, και η Fed των ΗΠΑ εξακολουθεί να παρέχει ρευστότητα σε δολάρια (swap lines) που συντηρεί το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα σε περιόδους κρίσης. Αλλά σε μια εποχή κατακερματισμού, η εξάρτηση της Ευρώπης από το δολάριο και τις αμερικανικές μεθόδους πληρωμών, αποτελούν στρατηγικά τρωτά σημεία και όχι απλές τεχνικές λεπτομέρειες. Η ΕΕ χρειάζεται μια συστηματική αποσύνδεση που θα διευρύνει τα περιθώρια ελιγμών της και θα της δώσει περισσότερες επιλογές.
Η πρώτη ευπάθεια βρίσκεται στους ισολογισμούς των ευρωπαϊκών τραπεζών. Περίπου το 30% των περιουσιακών στοιχείων των τραπεζών της ΕΕ είναι σε ξένα νομίσματα, και κυρίως δάνεια. Από την πλευρά της χρηματοδότησης, το 21% είναι σε ξένο νόμισμα, αντλούμενα από βραχυπρόθεσμες αγορές των ΗΠΑ, δημιουργώντας κινδύνους εάν η ρευστότητα στεγνώσει απότομα. Το 22% των ευρωπαϊκών τραπεζών που είναι εκτεθειμένες στο δολάριο ΗΠΑ και το 38% στη στερλίνα, δεν διαθέτουν επαρκή χρηματοδότηση σε ξένο νόμισμα. Σε περίπτωση έλλειψης αυτών των νομισμάτων, αυτή η ασυμμετρία στον ισολογισμό των τραπεζών θα μετατραπεί σε χειροτέρευση των συνθηκών χρηματοδότησης και θα βλάψει βαθιά την οικονομία.
Το δεύτερο είναι οι πληρωμές. Σε επίπεδο λιανικής, οι υπηρεσίες συναλλαγών με κάρτες και κινητά στη ζώνη του ευρώ παρέχονται από μη ευρωπαϊκές εταιρείες, κυρίως αμερικανικές. Σε επίπεδο χονδρικής, το δολάριο κυριαρχεί απόλυτα, οπότε και οι διασυνοριακές ροές διακανονίζονται σε υποδομές των ΗΠΑ. Το μέτριο (στην καλύτερη περίπτωση) μερίδιο του ευρώ στις πληρωμές εκτός ΕΕ υπογραμμίζει την πραγματικότητα: η Ευρώπη δεν έχει νομισματική αυτονομία ως αναφορά τις χρηματοοικονομικές υποδομές που χρησιμοποιεί καθημερινά η οικονομία της. Αυτό είναι ένα στρατηγικό αρχιτεκτονικό ελάττωμα, όχι μια απλή ενόχληση.
Μια τρίτη αδυναμία έγκειται στον ρόλο αναφοράς των αμερικανικών ομολόγων. Οι ευρωπαϊκές χώρες, μέσω χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων, έχουν λίγα σχετικά αμερικανικά ομόλογα στα περιουσιακά τους στοιχεία. Αλλά η κεντρική θέση των αμερικανικών κρατικών ομολόγων στην παγκόσμια οικονομία σημαίνει ότι πιθανή αναταραχή στις αγορές χρέους των ΗΠΑ θα εξοστρακιστεί σε όλο το χρηματοπιστωτικό σύστημα της ΕΕ. Εν τω μεταξύ, η εξάρτηση από Fed σε περιόδους κρίσης να παρέχει ρευστότητα σε δολάρια αφήνει την Ευρώπη εκτεθειμένη σε επιλογές πολιτικής που δεν ελέγχει.
Ταυτόχρονα, νέες τεχνολογίες απειλούν να εδραιώσουν το status quo. Τα σταθερά κρυπτονομίσματα (stablecoins) που υποστηρίζονται από δολάρια, των οποίων τα αποθεματικά βρίσκονται σε γραμμάτια και καταθέσεις των ΗΠΑ, υπόσχονται ταχύτερες διασυνοριακές πληρωμές ενώ ενισχύουν τη θέση του δολαρίου. Είναι απίθανο να χρησιμοποιηθούν τέτοια σταθερά κρυπτονομίσματα εντός της ζώνης του ευρώ. Αλλά σίγουρα μπορούν να κυριαρχήσουν στις διασυνοριακές πληρωμές εκτός της ΕΕ, οι οποίες χρειάζονται μεγάλο εκσυγχρονισμό. Εάν τα stablecoins επικρατήσουν ως μέσο παγκόσμιων πληρωμών, τότε θα εδραιώσουν την κυριαρχία του δολαρίου και ως συνέπεια την ευρωπαϊκή εξάρτηση σε αμερικανικά ομόλογα.
Τι πρέπει λοιπόν να κάνει η ΕΕ;
Αναφορικά με τις πληρωμές: Ένα ψηφιακό ευρώ για λιανική χρήση θα δώσει στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις μια ευρωπαϊκή υπηρεσία πληρωμών σε ένα οικοσύστημα που διαμεσολαβείται όλο και περισσότερο από αμερικανικές εταιρείες. Αν γίνει σωστά, θα αποτελέσει επίσης έναν μηχανισμό συντονισμού μεταξύ ευρωπαϊκών εταιρειών πληρωμών για την προώθηση της καινοτομίας. Από την πλευρά της χονδρικής χρήσης, ο διακανονισμός μέσω ψηφιακού ευρώ θα μπορούσε να μειώσει το κόστος και την εξάρτηση από το τρέχον σύστημα που είναι κατ' εξοχήν μη ευρωπαϊκό. Αυτό δεν σημαίνει εξάλειψη του δολαρίου, αλλά το μεταθέτει από το επίκεντρο που βρίσκεται σήμερα, σε μια θέση όπου η ΕΕ έχει περισσότερες επιλογές.
Στη συνέχεια, ενίσχυση του διεθνούς ρόλου του ευρώ ως παροχή ασφάλειας για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ώστε να μπορούν να λειτουργούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ΕΚΤ θα πρέπει να διευρύνει και να διεθνοποιήσει την παροχή ρευστότητας σε αξιόπιστους εταίρους με οικονομικούς δεσμούς, εγγυώντας την παροχή ευρώ σε περιόδους ανάγκης. Με την πάροδο του χρόνου, η ΕΕ πρέπει να αυξήσει την προσφορά ασφαλών περιουσιακών στοιχείων υψηλής ποιότητας (δηλαδή κρατικού χρέους) σε ευρώ. Χωρίς περισσότερα «ευρώ-ομόλογα», η συζήτηση για την ενίσχυση του διεθνούς ρόλου του ευρώ, είναι απλώς λόγια. Το έπαθλο θα είναι η ικανότητα σταθεροποίησης των αγορών και προστασίας των ευρωπαϊκών συμφερόντων σε περίπτωση κραδασμών.
Τέλος, αναβάθμιση του εσωτερικού μηχανισμού κρίσης. Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ΕΜΣ) δημιουργήθηκε για να γεφυρώσει τα κενά ρευστότητας και όχι για να αναχρηματοδοτήσει ένα μεγάλο κράτος -ή πολλά- σε περίπτωση ενός παρατεταμένου κλυδωνισμού. Με δανειοδοτική ικανότητα 500 δισ. ευρώ, ο ΕΜΣ είναι πολύ μικρός για να εδραιωθεί η εμπιστοσύνη, εάν ένα ή περισσότερα μέλη της ΕΕ χάσουν πρόσβαση σε δανεισμό. Η Ευρώπη χρειάζεται ένα επαρκή όργανο που θα την προστατεύει από αυτό τον κίνδυνο.
Η ΕΕ χρειάζεται περισσότερη αυτοδυναμία και περισσότερες επιλογές. Αυτό σημαίνει λιγότερες εξαρτήσεις στη χρηματοδότηση των τραπεζών, περισσότερο ευρωπαϊκό έλεγχο στις καθημερινές πληρωμές, αξιόπιστη ρευστότητα σε ευρώ για τους μη Ευρωπαίους εταίρους και αξιόπιστα εργαλεία αντιμετώπισης κρίσεων. Τίποτα από αυτά δεν απαιτεί αποσύνδεση από τις ΗΠΑ ή δυσφήμιση του ρόλου του δολαρίου. Απαιτεί μια καθαρή αξιολόγηση των συνθηκών όπως είναι, έτσι ώστε να μπορεί να εξυπηρετεί η ΕΕ τους στρατηγικούς της στόχους. Αυτό σημαίνει ανεξαρτησία, όπως αναφέρθηκε πρόσφατα η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
*Ανώτατης οικονομολόγου, The Conference Board Europe και καθηγήτριας Οικονομικής Πολιτικής, Florence School of Transnational Governance, European University Institute. Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το μπλοκ της Εταιρείας Κυπριακών Οικονομικών Μελετών https://cypruseconomicsociety.org/blog/blog-posts/.
