«Ο Κεμάλ, ο Βενιζέλος και ο Πρόδρομος» του Διονύση Διονυσίου

Συμφωνούμε ότι οι Κύπριοι μαθητές δεν μπορούν να μάθουν για τον Κεμάλ Ατατούρκ μέσα από ένα βιβλίο αγγλικών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Το οποίο πωλείται σε κάθε γωνιά της Γης και σίγουρα για λόγους εμπορικούς κάνει αναφορά σε "ήρωες" πολλών χωρών χωρίς να υπεισέρχεται επί της ουσίας. Οι μαθητές της Κύπρου οφείλουν να αποκτήσουν πλήρη εικόνα γα τον Κεμάλ Ατατούρκ, όπως κόπτεται ο υπουργός Παιδείας της Κύπρου κ. Προδρόμου, μέσα από τα εγχειρίδια ιστορίας στο πλαίσιο της διδασκαλίας της σύγχρονης ιστορίας της περιοχής μας. Γίνεται αυτό; Δυστυχώς δεν γίνεται, με αποτέλεσμα τα περί αντικειμενικότητας του κ. υπουργού, διά του ελέγχου του επιχειρήματός του, να πηγαίνουν κυριολεκτικά περίπατο.

Η ανακοίνωση

Το Υπουργείο Παιδείας, μετά τη διαρροή ότι δόθηκε εντολή να σκιστεί η σελίδα με την αναφορά στον Κεμάλ Ατατούρκ και μετά από ώρες αμηχανίας έσπευσε να εκδόσει ανακοίνωση, στην οποία ανέφερε ότι εντόπισε αναφορά σε βιβλίο διδασκαλίας της Αγγλικής που χρησιμοποιείται στη B’ Λυκείου, υπογραμμίζοντας ότι “το όνομα του Ατατούρκ και των Νεοτούρκων ταυτίζεται με εγκλήματα όπως είναι η Γενοκτονία των Αρμενίων, η οποία καταδικάζεται απερίφραστα τόσο από τη χώρα μας, όσο και από μεγάλες δημοκρατικές χώρες, όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και πολλές άλλες. Όπως ακόμα και με τη Γενοκτονία των Ποντίων και Ασσυρίων, αλλά και την εγκληματική «εκκαθάριση» του Eλληνισμού στη Σμύρνη και αλλού. Επομένως, δεν είναι δυνατόν να γίνονται αποδεκτές μέσα στα σχολικά βιβλία αναφορές που προβάλλουν ή και εκθειάζουν την προσωπικότητα και την «ηγεσία» του. Πολύ περισσότερο ενόψει της επετείου, το 2022, 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή και τους διωγμούς κατά του Ελληνισμού”.

Γενοκτονίες

Εν πρώτοις είναι εύκολη η κατηγορία ότι ο Κεμάλ Ατατούρκ που γεννήθηκε το 1881 στη Θεσσαλονίκη, βρίσκεται πίσω από όλες αυτές τις γενοκτονίες. Οι σφαγές των Αρμενίων είχαν ξεκινήσει επί Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ, το 1894-96, με τον αριθμό των νεκρών να εκτιμάται μεταξύ 80 και 300 χιλιάδων. Οι εκτεταμένες σφαγές των Αρμενίων αποδίδονται στο κίνημα των Νεότουρκων (1908-18). Οι απόψεις για τη συμμετοχή του Κεμάλ στο κίνημα των Νεοτούρκων διίστανται. Θεωρείται ότι δεν έλαβε ενεργά μέρος στο κίνημα των Νεοτούρκων. Υπάρχει η άποψη ότι την εποχή του ξεσπάσματος του κινήματος ο Κεμάλ βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη, στην οποία εργάστηκε για την επιτυχία της επαναστατικής αυτής κίνησης αλλά, στη συνέχεια, ήρθε σε ρήξη με την ηγεσία των Νεοτούρκων και παράτησε προσωρινά την πολιτική, στρέφοντας την προσοχή του στα στρατιωτικά. Το άστρο του έλαμψε στον Α Παγκόσμιο. Η μεγάλη του διάκριση ήρθε στις πολεμικές επιχειρήσεις της χερσονήσου της Καλλίπολης το 1915, όταν ο Κεμάλ κατάφερε να αποκρούσει τις δυνάμεις της Αντάντ, και συγκεκριμένα τις Αγγλογαλλικές, εισπράττοντας σχόλια του τουρκικού τύπου όπως «υπερασπιστής του Ισλάμ» και «σωτήρας της Κωνσταντινούπολης».

Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου αναφέρεται σε σφαγές και εκτοπισμούς εναντίον Ελληνικών πληθυσμών στην περιοχή της Τραπεζούντας, που πραγματοποιήθηκαν από το κίνημα των Νεοτούρκων κατά την περίοδο 1914-1923. Το 1998 η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη της 14ης Σεπτεμβρίου ως «ημέρα εθνικής μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης από το Τουρκικό Κράτος». Η θεώρηση των γεγονότων αυτών, που για δεκαετίες αποκαλούνταν από τους Έλληνες «Μικρασιατική Καταστροφή», ως γενοκτονίας αποτελεί σημείο αντιλεγόμενο στην Ελλάδα ανάμεσα σε ιστορικούς, διανοούμενους και προσφυγικές οργανώσεις. Όσοι αμφισβητούν την καταλληλότητα του όρου «γενοκτονία» ανήκουν στο κυρίαρχο ρεύμα της κοινότητας των Ελλήνων ιστορικών. Οι Έλληνες ιστορικοί που λόγω αντικειμενικότητας δεν διστάζουν να γίνονται δυσάρεστοι, σε ότι αφορά τη Σμύρνη μιλούν περισσότερο για Μικρασιατικό Πόλεμο ή Εκστρατεία, αποφεύγοντας όρους όπως Γενοκτονία των Ελλήνων. Ας μην ξεχνούμε και κάτι απλό. Αυτοί που αποβιβάστηκαν στις Οθωμανικές ακτές στις 2 Μαΐου 1919 ήταν οι Έλληνες ενώ ο Ελληνικός Στρατός το 1921 βρέθηκε να πολιορκεί την 'Αγκυρα. Ο Ελληνικός στρατός πήρε εντολή να ελέγξει τον ελληνοκρατούμενο θύλακα της Σμύρνης. Πρώτη του ενέργεια, ωστόσο, ήταν να προβεί σε σφαγές στην Τουρκική συνοικία της πόλης. Στην πορεία βρέθηκε 300 χλμ μακριά, στην Αλμυρά Έρημο και το Αφιόν Καραχισάρ, στο πλαίσιο μιας πολεμικής επιχείρησης εξόντωσης του Κεμάλ Ατατούρκ. Οταν ο Κεμάλ στο πλαίσιο αυτής της πολεμικής σύρραξης αντεπιτέθηκε ο στρατός του επίσης διέπραξε σφαγές και προκάλεσε καταστροφές.

Δεν ήταν άγιος

Ο Κεμάλ δεν ήταν άγιος. Ήταν ένας σκληρός Εθνικιστής, ο οποίος καταπίεσε πρώτα και κύρια τους ισλαμιστές στη χώρα του, εγκαθιδρύοντας μια στρατο-γραφειοκρατική ελίτ για να κυβερνήσει με όρους δικτατορίας. Είχε πολιτική αντίληψη, ωστόσο, κατανοώντας ότι η πολυεθνική αυτοκρατορία η οποία για αιώνες (από τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571) επιβίωνε ως ο Μεγάλος Ασθενής, δεν είχε μέλλον. Πίστεψε, όπως και οι Νεότουρκοι,  ότι έπρεπε να δημιουργηθεί ένα εθνικό τουρκικό κράτος, εγκαταλείποντας την αυτοκρατορική ιδεολογία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Την ίδια περίοδο εξάλλου καταλύονταν και οι υπόλοιπες αυτοκρατορίες, όπως η Αυστροουγγαρία, η Γερμανική Αυτοκρατορία αλλά και η Τσαρική πολυεθνική Ρωσία. Τα κράτη ιδρύθηκαν από εθνικά κινήματα σε ολόκληρη την Ευρώπη που πίστευαν ότι έπρεπε να λειτουργήσουν με όρους εθνικής καθαρότητας, σε αντίθεση με κάποια φιλελεύθερα κινήματα που στην πορεία περιθωριοποιήθηκαν. Κάπως έτσι οι Έλληνες Επαναστάτες όταν κατέλαβαν την Τρίπολη στην Πελοπόννησο το 1821 με επικεφαλής τον Κολοκοτρώνη και έσφαξαν 50.000 Τούρκους. Με τον ίδιο τρόπο αντέδρασαν οι Οθωμανοί όταν κατέσφαξαν τους κατοίκους της Χίου λίγο αργότερα. Οι απαράδεκτες εκκαθαρίσεις, εκτοπίσεις και εξορίες εν ολίγοις υπήρξαν σύνηθες φαινόμενο από τις αρχές του 19ου αιώνα και ναι ο Κεμάλ Ατατούρκ σίγουρα τις ανέχθηκε, αν δεν τις υποκίνησε.  Ο όρος γενοκτονία εισήχθη για να είμαστε ακριβείς μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με αφορμή το ολοκαύτωμα των Εβραίων, των Ερέρων στη Ναμίμπια, των Ουκρανών Χωρικών και αργότερα των Τούτσι στη Ρουάντα.

Θα μπορούσε κάποιος να διακρίνει και μια πρακτικότητα στην εθνικιστική πολιτική του Κεμάλ. Καταλαμβάνοντας τη Σμύρνη στη συνέχεια υπέγραψε με το Βενιζέλο τη συμφωνία υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών το 1923 στη Λωζάνη, η οποία διεπόταν από διακρατική σύμβαση. Με αυτή τη συμφωνία εκατοντάδες χιλιάδες Τούρκοι μετανάστευσαν στην Τουρκία, εγκαταλείποντας τη Μακεδονία, σε μερικό έστω αντιστάθμισμα της φυγής πολυπληθέστερων Ελλήνων από τη Μικρά Ασία. Ενωρίτερα παρόμοια συμφωνία υπέγραψε και η Ελλάδα με τη Βουλγαρία για τους Έλληνες της Ανατολικής Ρωμυλίας. Οι συμφωνίες αυτές κατέστησαν την Ελλάδα ως το πιο ομοιογενές κράτος της Ευρώπης. Λίγο αργότερα ο Κεμάλ, το 1930, υπέγραψε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας και συμμαχίας.

Για όλα τα πιο πάνω, κι αν πχ για τους Έλληνες ο Κολοκοτρώνης ή ο Καραϊσκάκης που στοίβαζε σε πυραμίδες τα κεφάλια των Τούρκων που έσφαζε, ή ο Νικηταράς που έσφαξε τους Τούρκους στα Δερβανάκια ή ακόμα ο βυζαντινός αυτοκράτορας Βασίλειος Α ο οποίος τύφλωσε τον ηττημένο βουλγαρικό στρατό και κλήθηκε Βουλγαροκτόνος, είναι ήρωες, άλλο τόσο ήρωας είναι και ο Κεμάλ Ατατούρκ για τους Τούρκους, ο οποίος θεωρείται ο ιδρυτής του σύγχρονου τουρκικού κράτους. Είναι ήρωας γιατί κατόρθωσε να ενώσει τους διαλυμένους Τούρκους και να αντισταθεί σε μια τετραπλή επίθεση κατά της χώρας του μετά τη Συνθήκη των Σεβρών, από τους Άγγλους, τους Γάλλους, τους Ιταλούς και τους Έλληνες.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος

Τί κατάλαβε ο Ελευθέριος Βενιζέλος από την Εθνική περιπέτεια της Ελλάδας από τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912) έως και τη Σμύρνη (1922); Ότι η Μεγάλη Ιδέα τέλειωσε και ότι έφτασε η εποχή της ειρηνικής συνύπαρξης της Ελλάδας με όλους τους γείτονες, ακόμα και με τη δύσκολη Τουρκία. Η οποία με τον Κεμάλ ξεκίνησε την πορεία της ως Εθνικό Κράτος, κατατρεχόμενη από σύνδρομα. Σύνδρομα αναβίωσης της χαμένης αυτοκρατορίας, σύνδρομα φοβικά έναντι τρίτων αποικιακών δυνάμεων, οι οποίες μέσω διαφόρων συμφωνιών (Σάικς -Πικό) και συνθηκών (Σεβρών) επιχείρησαν να τη διαλύσουν στο παρελθόν.

Δεν δίστασε λοιπόν, θέλοντας να ενισχύσει το πρώτο βήμα που έκανε με τον Κεμάλ, να προχωρήσει στο επόμενο. Το 1934 ο Ελευθέριος Βενιζέλος απευθύνθηκε με επιστολή του στη Σουηδική Ακαδημία και πρότεινε τον Μουσταφά Κεμάλ για το Νόμπελ Ειρήνης. Η πρόταση έγινε, όπως γράφει, διότι είχε διακρίνει την πιθανότητα συνεννόησης με την αναγεννημένη Τουρκία, η οποία βγήκε από τον πόλεμο ως εθνικό κράτος. «Της τείναμε το χέρι, το οποίο εκείνη δέχθηκε και έσφιξε με ειλικρίνεια» είναι η χαρακτηριστική φράση. Επίσης τονίζει ότι η ελληνοτουρκική προσέγγιση μπορεί να χρησιμεύσει ως παράδειγμα συνεννόησης ανάμεσα σε δύο λαούς τους «οποίους έχουν διαιρέσει οι πλέον σοβαρές διαφορές». Η πρόταση που προκάλεσε αίσθηση σε ολόκληρη την Ευρώπη έχει αναφορά και στο ελληνοτουρκικό σύμφωνο του 1930, «που σημάδεψε μια νέα εποχή στην πορεία της Εγγύς Ανατολής προς την ειρήνη».

Κεμάλ και Κύπρος

Ο Κεμάλ Ατατούρκ δεν είχε ιδιαίτερη σχέση με την Κύπρο, ίσως όμως την ευνόησε χωρίς να το θέλει με δύο τρόπους: Πρώτον οι συμφωνίες της Λωζάνης που υπέγραψε με τον Βενιζέλο είχαν άμεση σχέση με την τύχη της Κύπρου, αφού η Τουρκία απεμπόλησε κάθε έννομο συμφέρον προς την Κύπρο επιτρέποντας έτσι στην Αγγλία να την ανακηρύξει αποικία του Στέμματος το 1925. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε από πολύ νωρίς επενδύσει στις σχέσεις Ελλάδας -Αγγλίας για την Κύπρο. Όταν η αντιπροσωπεία των Κυπρίων τον συνάντησε στο Παρίσι στο πλαίσιο του Συνεδρίου της Ειρήνης των Βερσαλιών, μετά τη λήξη του Α Παγκοσμίου Πολέμου, στην κυριολεξία απέπεμψε τον Νικόλαο Λανίτη (Νίκλης) που ζητούσε φορτικά να ζητήσει στα υπό επιστροφή εδάφη στην Ελλάδα και την Κύπρο. Διαπληκτίστηκε επίσης δημόσια και με τον Αρχιεπίσκοπο Κύριλλο Γ που ήταν επικεφαλής. Ο Βενιζέλος ήρθε σε κόντρα με την Ελληνοκυπριακή ηγεσία και κατά τα Οκτωβριανά το 1931 όταν διαφώνησε με την πολιτική ρήξης με τη Βρετανία. Πίστευε στη σταδιακή Ένωση της Κύπρου μέσω της παροχής αυτοκυβέρνησης από τους Βρετανούς. Το βρισίδι περί προδότη Βενιζέλου που έπεσε εκείνη την περίοδο στη Λευκωσία, που διακατέχονταν είμαστε σίγουροι, με την ίδια λογική του άσπρου μαύρου που δείχνει σήμερα ο υπουργός Παιδείας της Κύπρου, ήταν ατέλειωτο.

Δεύτερον, εμπότισε με τα κοσμικά ιδανικά του την τ/κ κοινότητα της Κύπρου. Έκλεισε τις ισλαμικές σχολές, σε κάθε περίπτωση ποδοπατούσε το Κοράνι και μιλούσε υποτιμητικά για τον κάθε προφήτη γιδοβοσκό που θα του καθόριζε μέσα από ένα βιβλίο την πορεία μιας χώρας. Οι Τ/Κ, ενστερνίστηκαν τον Κεμαλισμό, αν κρίνουμε από τα ενθουσιώδη σχόλια στον τ/κ Τύπο της εποχής. Στην κυριολεξία λάτρεψαν τον Κεμάλ και εγκολπώθηκαν τη θέλησή του για ίδρυση και λειτουργία ενός κοσμικού κράτους.

 

Μια τελική διευκρίνιση

 

Ισχυρές προσωπικότητες που κίνησαν την ιστορία, όπως ο Κεμάλ Ατατούρκ, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Νάσερ, ο Μπεν Κουριόν, ο Μακάριος, ο Γρίβας, ο Καραμανλής, ο Ερντογάν, για να μείνουμε στην περιοχή μας, πρέπει να γίνονται γνωστές και να παρουσιάζονται όσο το δυνατό πιο αντικειμενικά στους νέους.

Η ιστορία είναι το πιο πολιτικό και ίσως το πιο επικίνδυνο μάθημα. Αν η ιστορία γράφεται για να εξυπηρετεί τις σκοπιμότητες του κάθε πολιτικάντη στο παρόν, τότε είναι δίκοπο μαχαίρι, με το οποίο η νέα γενιά προετοιμάζεται να σφάξει τον γείτονά της. Μια τέτοια προσέγγιση δημιουργεί κοινωνίες φανατικές και πολιτικά ανόητες. Αν λόγω κατοχής της Κύπρου από την Τουρκία το 1974, η ιστορία μας, δίκην ενός ανιστόρητου εξορθολογισμού πρέπει να μηδενίσει την ιστορία των Τούρκων από τον 9ο αιώνα και εξής παρουσιάζοντας τους ως αιμοδιψείς δολοφόνους, τότε δεν υπάρχει διαφυγή από του να τους θεωρούμε εσαεί εχθρούς. Αν θέλουμε στο παρόν και στο μέλλον ειρήνη, τότε η ιστορία πρέπει να είναι αντικειμενική. Κανένας λαός δεν έχει μόνο αρνητικά. Η αντικειμενικότητα θα μας βοηθήσει να δούμε και τα δικά μας λάθη, ίσως δημιουργήσει και τους απαραίτητους όρους συναίνεσης.

Εν κατακλείδι αν ο υπουργός Παιδείας κ. Προδρόμου θέλει πραγματικά τα παιδιά μας να διδάσκονται αντικειμενικά την ιστορία μας ας ξεκινήσει από τα του οίκου μας. Να δώσει εντολή να σκίσουν από όλα τα βιβλία ιστορίας τις "αγιογραφίες" (όπως έκανε με το βιβλίο της Οξφόρδης για τον Κεμάλ) για το Μακάριο και το Γρίβα.  Ας ξεκινήσουμε να λέμε τη δική μας ιστορία αντικειμενικά. Με τα καλά της και τα κακά της.

Σημ: Ο κ. Προδρόμου τη βδομάδα που πέρασε μετέβη στην Αθήνα ως εκπρόσωπος της Κυπριακής κυβέρνησης στην κηδεία του Μίκη Θεοδωράκη. Ενός ανθρώπου που πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του (όπως και ο Βενιζέλος) για να κτίσει την Ελληνοτουρκική φιλία. Αν κρίνουμε από την ανακοίνωση που εξέδωσε για σκίσιμο του βιβλίου, πήγε, είδε και απήλθε...  αλλού ξημερωμένος. Δικαιολόγησε την αντίδρασή του επικαλούμενος τις εκδηλώσεις μνήμης "ενόψει της επετείου, το 2022, 100 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή και τους διωγμούς κατά του Ελληνισμού”. Και εμείς και οι Τούρκοι είμαστε δυστυχώς καταδικασμένοι να ζούμε και να μηρυκάζουμε το παρελθόν μας.