Διαχείριση των κρίσεων και των φαύλων προβλημάτων

Του Βασίλη Πολεμίτη

Η περίπτωση της επιδημίας του κορωνοϊού COVID-19, αποτελεί ένα κλασικό παράδειγμα διαχείρισης κρίσης που προκύπτει στη φάση έξαρσης μιας πολύ ιδιαίτερης κατηγορίας ανοικτών και φαύλων προβλημάτων. Των προβλημάτων, δηλαδή, που χαρακτηρίζονται, ανάμεσα σε άλλα, από συστημική πολυπλοκότητα, διαβάθμιση και εναλλαγή επιλογών σε συνθήκες εξαιρετικά μεγάλης ρευστότητας παραμέτρων και δεδομένων, αλληλουχία συμπτωμάτων σε ένα ευρύ φάσμα τομέων που συνεχώς αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους με απρόβλεπτο τρόπο, και, τελικά, απουσία συγκεκριμένης και ολοκληρωτικής λύσης. Στην αγγλόγλωσση βιβλιογραφία του management, τέτοια προβλήματα είναι γνωστά ως «wicked problems». Αντίστοιχα, π.χ. με τις επιδημίες, προβλήματα είναι, για παράδειγμα, η κλιματική αλλαγή, η παγκόσμια φτώχεια, οι μαζικές μεταναστευτικές ροές και οι διακινήσεις πληθυσμών, η εγκληματικότητα και η κοινωνική βία. Αλλά ακόμα και το κυκλοφορικό είναι «wicked problem».

Με άλλα λόγια, είναι προβλήματα που απορρέουν από την πολυπλοκότητα των συστημάτων και δεν επιλύνονται, οριστικά και τελεσίδικα. Και ενίοτε παρουσιάζουν έξαρση. Οπότε, τι κάνουμε; Τα διαχειριζόμαστε. Όπως διαχειριζόμαστε τα κύματα στη θάλασσα, αν θυμάστε τον καλό καραβοκύρη ο οποίος φαίνεται στις φουρτούνες. Δεν υπάρχει τρόπος να τα σταματήσουμε, ούτε να τα αποφύγουμε εντελώς και μόνιμα. Θα διαχειριστούμε την κρίση που προκαλεί η έκτασή τους. Θα διαχειριστούμε τις επιπτώσεις τους, θα καταπραΰνουμε τα συμπτώματά τους, θα περιορίσουμε τη ζημιά που επιφέρουν και θα αντισταθμίσουμε το ρίσκο της ύπαρξης και πιθανής εκδήλωσής τους, προετοιμαζόμενοι κατάλληλα και έγκαιρα. Επειδή είναι στην έξαρση αυτών των φαύλων προβλημάτων που δοκιμάζεται η ικανότητα της οργανωμένης κοινωνίας, αυτό που λέμε κράτος, να επιτελέσει τον βασικό, τον βασικότερο ίσως σκοπό ύπαρξής τους, δηλαδή την παροχή ασφάλειας και μέριμνας για τους πολίτες του. Τα άλλα, τα υπόλοιπα, είναι δευτερευούσης ή και καμίας σημασίας, αν αυτά τα δύο προαναφερθέντα, η ασφάλεια και η μέριμνα, δεν ικανοποιούνται. Κανένας, για παράδειγμα δεν θα πει ότι το κράτος λειτουργεί σωστά επειδή φτιάχνει δρόμους, πάρκα και γήπεδα, όταν το νερό που πίνει είναι μολυσμένο. Κανένας, επίσης, δεν θα εντυπωσιαστεί από την ύπαρξη ενός, π.χ., δικτύου κινητής τηλεφωνίας πέμπτης γενιάς όταν φοβάται να βγάλει το τηλέφωνο από την τσέπη του επειδή θα κινδυνεύει να του το κλέψουν στη μέση του δρόμου. Ουσιαστικά η δουλειά του κράτους είναι να διασφαλίσει πρώτα και κύρια το «ζην» και ακολούθως το «ευ».

Γι’ αυτό και η κρίση μιας επιδημίας ή μιας καταστροφής τύπου «Μαρί» τεστάρει το βασικό οικοδόμημα των ανθρώπινων κοινωνιών, δηλαδή την ικανότητα του κυρίαρχου κράτους να κάνει ακριβώς αυτό για το οποίο φτιάχτηκε να κάνει. Δηλαδή, να επικυριαρχεί επί των πολιτών του για το δικό τους όφελος, ευημερία και προστασία, ως επιθυμεί η ελεύθερα εκφρασμένη εντολή τους, τουλάχιστον στις πλουραλιστικές κοινωνίες όπως τη δική μας. Αλλά την πραγματική και ουσιαστική προστασία, όχι την προσποίησή της.

Το κράτος σε περιόδους κρίσεις δεν πρέπει να αρκείται σε ασκήσεις δημοσίων σχέσεων, μόχλευσης και εκμετάλλευσης των ευκαιριών, που δήθεν κρύβονται σε κάθε κρίση κατά την παρεννοημένη γνωστή ρήση, για οποιονδήποτε άλλο σκοπό. Αλλά να αναλαμβάνει ευθύνη να προβλέπει, να προλαβαίνει, να θεσπίζει μηχανισμούς και να κατανέμει πόρους και να είναι έτοιμο να χειριστεί την κατάσταση γύρω από μια συγκεκριμένη κρίση, για την οποία υπάρχει σχέδιο δράσης. Να έχει εκείνα που χρειάζεται, πριν τα χρειαστεί. Και δεν έχει σημασία αν είναι μικρό ή μεγάλο κράτος. Στις ΗΠΑ, των 330 εκατομμυρίων ανθρώπων και του ΑΕΠ των 22 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, για παράδειγμα, η ανεπάρκεια τοπικών και ομοσπονδιακών αρχών και πολιτικών προϊσταμένων οδήγησε στα τραγικά γεγονότα της Νέας Ορλεάνη, συνεπεία του τυφώνα Κατρίνα το 2005. Αντίστοιχα, σήμερα, στη Σιγκαπούρη των πεντέμισι εκατομμυρίων ανθρώπων και του ΑΕΠ του μισού τρισεκατομμυρίου δολαρίων, παρουσιάστηκαν 160 κρούσματα του COVID-19, αλλά κανένας νεκρός. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκθείασε τη «συνολική και παλλαϊκή προσέγγιση» που ακολουθήθηκε, τη λεγόμενη «all government and all society approach» στη διαχείριση της κρίσης. Στην Ιταλία και στο Ιράν, τα πράγματα, αντίθετα, πήραν εντελώς άλλη κατεύθυνση δυστυχώς.

Στην Κύπρο, με βάση σχετική δημόσια πληροφόρηση, υπάρχει ένα βασικό εθνικό σχέδιο διαχείρισης κρίσεων για την αντιμετώπιση φυσικών και άλλων καταστροφών με την επωνυμία «Ζήνων» και άλλα 22 επιμέρους σχέδια, ανάμεσα στα οποία υπάρχει και ένα για την αντιμετώπιση επιδημιών με το όνομα «Αμφιτρίτη». Όλα αυτά τα σχέδια, όπως ανακοινώθηκε από την αναπληρώτρια κυβερνητική εκπρόσωπο μετά από συνεδρία του Υπουργικού Συμβουλίου στις 31 Ιουλίου του 2018, αποφασίστηκε να επικαιροποιηθούν.

Οπότε, κανονικά, υπάρχει σχέδιο. Μένει η εφαρμογή του ή έστω η αξιοποίηση κάποιων στοιχείων που διαλαμβάνει για χειρισμό της παρούσας κατάστασης, αν δεν ολοκληρώθηκε η επικαιροποίησή του. Και εδώ είναι που θα κριθεί η ικανότητα της κοινωνίας μας στο σύνολό της, των θεσμών, και των μηχανισμών διακυβέρνησης να επιτελέσουν τη δουλειά τους σε τέτοιας μορφής και έντασης κρίσεις. Εδώ θα «τεσταριστεί» η αποτελεσματικότητα και η δαπάνη των κόπων, των μόχθων και των… φόρων που καταβλήθηκαν για να υπάρχει και να λειτουργεί το κράτος μας. Και, φυσικά, των ψήφων, που δίδονται κάθε μερικά χρόνια ως λαϊκή επιταγή εμπιστοσύνης στην ικανότητα των ηγετών μας να ηγηθούν και να χειριστούν τα δύσκολα. Και στην προκειμένη περίπτωση θα φανεί αν η προσέγγιση είναι αυτή που επιβάλλει η «επιδημιολογία» αντί η «επικοινωνιολογία», και αν η κοινωνία μας ωρίμασε και μπορεί να αντεπεξέλθει επιτυχώς συνολικά.

*Οικονομολόγου