Του Αδώνιδος Γιάγκου*
Η Κύπρος, ένα νησί στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, αντιμετωπίζει εδώ και δεκαετίες ένα από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά της προβλήματα: τη λειψυδρία. Η περιορισμένη διαθεσιμότητα νερού, η αύξηση της ζήτησης, η κλιματική αλλαγή και η αδράνεια των κυβερνήσεων έχουν συνθέσει ένα εκρηκτικό μείγμα που απειλεί τόσο το περιβάλλον όσο και την οικονομία του τόπου. Παρόλο που το πρόβλημα είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες, οι ενέργειες που έχουν γίνει για την αντιμετώπισή του είναι αποσπασματικές, ανεπαρκείς και σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματικές.
Τα αίτια της λειψυδρίας
Η Κύπρος διαθέτει περιορισμένους υδάτινους πόρους και η εξάρτησή της από τις βροχοπτώσεις την καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτη σε περιόδους ξηρασίας. Τα τελευταία χρόνια, η μείωση των βροχοπτώσεων σε συνδυασμό με την αύξηση της θερμοκρασίας λόγω της κλιματικής αλλαγής έχει επιδεινώσει δραματικά την κατάσταση. Τα φράγματα, που αποτελούν τη βασική πηγή υδροδότησης του νησιού, συχνά υπολειτουργούν λόγω έλλειψης νερού, ενώ η υπεράντληση των υπόγειων υδροφορέων έχει οδηγήσει στην υφαλμύρωση των υπόγειων αποθεμάτων, καθιστώντας τα μη αξιοποιήσιμα για ύδρευση ή άρδευση.
Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι η σπατάλη νερού, τόσο σε οικιακό όσο και σε γεωργικό επίπεδο. Η απουσία σοβαρής πολιτικής εξοικονόμησης νερού έχει οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη κατανάλωση, με παρωχημένα αρδευτικά συστήματα που εξακολουθούν να χάνουν μεγάλες ποσότητες νερού και σε απουσία κινήτρων για την προώθηση της ορθολογικής χρήσης του.
Οι ευθύνες των κυβερνώντων
Παρά το γεγονός ότι η λειψυδρία δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, οι κυβερνήσεις διαχρονικά έχουν αποτύχει να εφαρμόσουν μακροπρόθεσμες και βιώσιμες λύσεις. Οι πολιτικές που υιοθετήθηκαν ήταν συχνά αποσπασματικές και καθυστερημένες, χωρίς όραμα και στρατηγικό σχεδιασμό. Οι αποφάσεις λαμβάνονται πάντα εκ των υστέρων, όταν το πρόβλημα έχει ήδη φτάσει σε κρίσιμο σημείο, αντί να υπάρξει προληπτική διαχείριση.
Η απουσία υποδομών για τη συλλογή και επαναχρησιμοποίηση των όμβριων υδάτων, η έλλειψη ουσιαστικής εκπαίδευσης του κοινού για την εξοικονόμηση νερού και η αδυναμία επιβολής ουσιαστικών περιορισμών στην κατανάλωση έχουν συμβάλει στη διαιώνιση του προβλήματος. Αντί να επενδύσουν σε βιώσιμες λύσεις, οι κυβερνήσεις προτιμούν τη λύση των αφαλατώσεων, μια διαδικασία που όχι μόνο είναι ενεργοβόρα αλλά και επιβαρυντική για το περιβάλλον.
Επιπλέον, η αλόγιστη ανάπτυξη και η αδειοδότηση μεγάλων έργων, όπως πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες και γήπεδα γκολφ, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η υδατική επάρκεια, δείχνει την παντελή έλλειψη σχεδιασμού και περιβαλλοντικής συνείδησης.
Τι έπρεπε να γίνει
Αντί να περιμένουμε κάθε φορά να «λυθεί» το πρόβλημα με μερικές βροχές, θα έπρεπε να είχε διαμορφωθεί εδώ και χρόνια μια εθνική στρατηγική για το νερό. Τα βασικά μέτρα που θα έπρεπε να είχαν εφαρμοστεί περιλαμβάνουν:
1. Προώθηση της ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης νερού, τόσο για γεωργικές όσο και για αστικές χρήσεις. Οι τεχνολογίες αυτές είναι διαθέσιμες και εφαρμόζονται ήδη σε πολλές χώρες με παρόμοιες κλιματικές συνθήκες.
2. Αναβάθμιση των αρδευτικών και υδρευτικών συστημάτων για τη μείωση των απωλειών νερού. Οι αγρότες θα πρέπει να επιδοτούνται για την υιοθέτηση νέων, αποδοτικών συστημάτων άρδευσης.
3. Υποχρεωτική συλλογή όμβριων υδάτων σε δημόσια και ιδιωτικά κτήρια ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από τα φράγματα.
4. Αναθεώρηση των πολεοδομικών σχεδίων και των περιβαλλοντικών όρων για νέες αναπτύξεις. Η υδατική επάρκεια πρέπει να αποτελεί κριτήριο για την έγκριση νέων έργων, ιδιαίτερα σε τουριστικές και αστικές περιοχές.
5. Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του κοινού για τη σημασία της εξοικονόμησης νερού. Τα σχολεία, τα ΜΜΕ και οι τοπικές αρχές πρέπει να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης.
6. Έλεγχος και περιορισμός της δραστηριότητας των κυνηγών, οι οποίοι ευθύνονται για σημαντικές περιβαλλοντικές καταστροφές, όπως η καταστροφή υδροβιότοπων και η μείωση της βιοποικιλότητας, που συμβάλλει έμμεσα στην επιδείνωση του υδατικού προβλήματος.
Συμπέρασμα
Η λειψυδρία στην Κύπρο δεν είναι απλά ένα φυσικό φαινόμενο, αλλά το αποτέλεσμα δεκαετιών κακής διαχείρισης και έλλειψης πολιτικής βούλησης. Οι κυβερνήσεις διαχρονικά απέτυχαν να δώσουν ουσιαστικές λύσεις, αφήνοντας την κατάσταση να επιδεινωθεί. Είναι πλέον επιτακτική η ανάγκη να εφαρμοστούν σύγχρονες και βιώσιμες στρατηγικές για τη διαχείριση του νερού, διαφορετικά η Κύπρος θα συνεχίσει να βρίσκεται αντιμέτωπη με μια κρίση που θα έχει ανυπολόγιστες συνέπειες για το περιβάλλον, την οικονομία και την ποιότητα ζωής των πολιτών
*Μέλους Κινήματος Οικολόγων
