Η ενέργεια ήταν συνεχώς στις ειδήσεις το 2024, αλλά η σοβαρή πρόοδος ήταν περιορισμένη. Η μεγαλύτερη επιτυχία ήταν το πρόγραμμα «Φωτοβολταϊκά (PV) για όλους». Με την αποτυχία των έργων-κλίμακας ΑΠΕ να συμβάλλουν εποικοδομητικά στο ενεργειακό μείγμα της Κύπρου μέχρι στιγμής, το «Φωτοβολταϊκά για Όλους» έχει τεράστιες δυνατότητες να αυξήσει τη διείσδυση των ΑΠΕ και να μειώσει σημαντικά το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας σε όσους συμμετέχουν, καθώς και μείωση των εκπομπών στην ατμόσφαιρα. Αυτό το πρόγραμμα θα συνεχιστεί και η ζήτηση των νοικοκυριών για συμμετοχή στο πρόγραμμα θα αυξηθεί το 2025.
Αλλά εκεί που πραγματικά χρειάζεται η Κύπρος να δει πρόοδο είναι το διαχρονικό πρόβλημα των υψηλών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτές παραμένουν μερικές από τις υψηλότερες στην Ευρώπη.
Με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης, το 2024 η Κύπρος είχε τη δεύτερη υψηλότερη τιμή οικιακής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη, σε μεγάλο βαθμό λόγω της φορολογίας. Ο φόρος αντιπροσώπευε κοντά στο 35% της τιμής, ο τέταρτος υψηλότερος στην Ευρώπη και πολύ πάνω από τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ, περίπου 23%. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό ήταν μόλις γύρω στο 15%. Η μείωση των φόρων και των δασμών στο επίπεδο της Ελλάδας θα μπορούσε να μειώσει τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας από 33 σεντ/kWh σε 25 σεντ/kWh.
Η είσπραξη υψηλότερων φόρων συνέβαλε στο δημοσιονομικό πλεόνασμα της Κύπρου το 2024, καθώς και στην αναβάθμισή της στις παγκόσμιες αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας, αλλά σε βάρος του καταναλωτή, ο οποίος γίνεται φτωχότερος και συμπιέζεται ολοένα και περισσότερο οικονομικά. Ένας πρόσφατος τίτλος ήταν: «Η αγοραστική δύναμη στην Κύπρο μειώνεται – Κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ». Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, λόγω των υψηλών φόρων, γεγονός που καθιστά τις υψηλές τιμές ενέργειας ακόμη υψηλότερες. Ένα μεγάλο ποσοστό Κυπρίων, πάνω από 23% και αυξάνεται, δεν τα βγάζει πέρα και περίπου το 30% βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού.
Είναι σαφές ότι αυτό δεν πρέπει να θεωρείται αποδεκτή κατάσταση. Η Κύπρος χρειάζεται έναν ενεργειακό μετασχηματισμό και σημαντικά χαμηλότερους φόρους και τιμές ενέργειας το 2025. Μπορεί όμως αυτό να επιτευχθεί;
Η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος είναι δυσβάσταχτη για έναν αυξανόμενο αριθμό νοικοκυριών και δυστυχώς αυτό θα συνεχιστεί και το 2025. Η εισαγωγή φυσικού αερίου θα καθυστερήσει και τα έργα ΑΠΕ σε κλίμακα δεν συμβάλλουν στη μείωση της τιμής.
ΑΠΕ και τιμές ενέργειας
Η άμεση απάντηση είναι ότι χωρίς μαζική αλλαγή πολιτικής, ΟΧΙ.
Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην Κύπρο έχουν ουσιαστικά γίνει μονοπώλιο και δεν συμβάλλουν στη μείωση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας. Οι περιοριστικές εμπορικές πρακτικές έχουν οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου οι παραγωγοί ΑΠΕ φαίνεται να ενδιαφέρονται μόνο για την είσπραξη υπερκέρδους.
Όσον αφορά την υιοθέτηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας η Κύπρος κατατάχθηκε στη 16η θέση, κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 23%. Στόχος της ΕΕ είναι να επιτύχει το 42,5% έως το 2030. Το αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (NECP) της Κύπρου δεν έχει φιλοδοξία, ελπίζοντας να επιτύχει μόνο 33% ΑΠΕ έως το 2030.
Θεωρητικά, η ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, που έχει προγραμματιστεί να εφαρμοστεί το δεύτερο εξάμηνο του 2025 -μετά από καθυστέρηση άνω των δέκα ετών από τη λήψη της απόφασης υιοθέτησής της- θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας. Όμως οι ιδιώτες παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας ΑΠΕ δείχνουν απροθυμία να συνεργαστούν με τον Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου (ΔΣΜ) για την εμπορική λειτουργία της ανταγωνιστικής αγοράς. Φαίνεται ότι είναι αποφασισμένοι να συνεχίσουν με το υπάρχον μοντέλο της αγοράς, προκειμένου να συνεχίσουν να αποσπούν υπερκέρδη, κάτι που θα καταστήσει δύσκολη τη λύση το 2025.
Για να αντιμετωπιστεί αυτό, ο υπουργός Ενέργειας είπε ότι εξετάζει ένα διαφορετικό μοντέλο για να μην επικρατήσουν τα υπερκέρδη και πιο κατάλληλο για τη μικρή αγορά της Κύπρου. Αυτό θα απαιτήσει από τους ιδιώτες παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας να πουλούν την παραγωγή τους σε έναν κεντρικό προμηθευτή -πιθανώς την Προμήθεια ΑΗΚ- μέσω ανταγωνιστικής διαδικασίας. Αλλά οι παραγωγοί ΑΠΕ αυτή τη στιγμή το απορρίπτουν.
Σαφώς, για να επιτευχθούν αλλαγές, θα χρειαστεί πολιτική βούληση από τον Πρόεδρο. Όχι μόνο πρέπει να αλλάξει το μοντέλο το 2025, αλλά πρέπει να περιλαμβάνει και την αναδρομική ανάκτηση υπερκερδών.
Είναι επίσης σημαντικό η πολυσυζητημένη αναβάθμιση του δικτύου και η αποθήκευση μπαταριών να προχωρήσουν σε εφαρμογή το 2025, ώστε να διευκολυνθεί η αυξημένη διείσδυση των ΑΠΕ.
Το φυσικό αέριο είναι η απάντηση
Στο άμεσο μέλλον και τουλάχιστον για το υπόλοιπο αυτής της δεκαετίας, στην Κύπρο η μόνο σοβαρή προοπτική να μειώσει σημαντικά τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας είναι η εισαγωγή LNG. Με το FRSU Prometheus καθ' οδόν, αυτό απαιτεί την ολοκλήρωση του τερματικού σταθμού εισαγωγής LNG στον Βασιλικό, κατά προτεραιότητα.
Είναι αντιληπτό ότι η ΕΤΥΦΑ, υπό τη Διεύθυνση του Υπουργείου Ενέργειας, βρίσκεται στη διαδικασία κράτησης μιας κατ' εξοχήν διεθνούς εταιρείας μηχανικών με αποδεδειγμένη τεχνογνωσία στον τομέα αυτόν για την επίβλεψη και διαχείριση της ανάκτησης και ολοκλήρωσης αυτού του έργου. Επίσης, βρίσκεται σε διαδικασία διορισμού εργολάβου για την ολοκλήρωση της κατασκευής όλων των εγκαταστάσεων στο Βασιλικό.
Αυτή η διαδικασία πρέπει επίσης να περιλαμβάνει ανασκόπηση του σχεδιασμού του έργου για να διασφαλιστεί ότι επικεντρώνεται στον κύριο σκοπό του τερματικού, που είναι η λήψη και η επαναεριοποίηση του LNG και η παράδοσή του στις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Οι πρόσθετες απαιτήσεις που περιλαμβάνονταν στον αρχικό σχεδιασμό, όπως η δυνατότητα εξαγωγής LNG, θα πρέπει να καταργηθούν. Όχι μόνο προσθέτουν στο ήδη υπερβολικό κόστος, αλλά θα καθυστερήσουν και την ολοκλήρωση του τερματικού.
Καθώς και όταν η Κύπρος είναι σε θέση να εξετάσει το ενδεχόμενο εξαγωγής LNG -από φυσικό αέριο που παράγεται στην ΑΟΖ της- οι εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου θα αποφασίσουν για το μέγεθος και τη μορφή μιας μονάδας εξαγωγής LNG, που θα απαιτήσει τις δικές της ειδικές εγκαταστάσεις που θα εξαρτηθούν από τις ποσότητες φυσικού αερίου που ανακαλύφθηκε και την κλίμακα των εξαγωγών LNG.
Είναι σημαντικό η διαδικασία ανάκτησης του έργου εισαγωγής LNG του Βασιλικού να ολοκληρωθεί το συντομότερο, με τις κατασκευαστικές δραστηριότητες να ξεκινούν εκ νέου τον Ιανουάριο, εάν ο αξιέπαινος στόχος του υπουργού να τεθεί σε λειτουργία ο τερματικός σταθμός LNG στα τέλη του 2025 είναι να επιτύχει.
Δεν είναι όμως μόνο αυτό και η άφιξη του Προμηθέα. Πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα για να προχωρήσει ομαλά η μετάβαση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από το μαζούτ στο φυσικό αέριο. Αυτό περιλαμβάνει τη θέσπιση της απαραίτητης ρύθμισης, τη σύναψη συμβάσεων αγοράς LNG, τον ορισμό χειριστή του τερματικού σταθμού και την ετοιμότητα της ΑΗΚ για αποδοχή φυσικού αερίου. Και όλα αυτά πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή πριν από το τέλος του 2025. Με τους σημερινούς ρυθμούς, υπάρχει ο κίνδυνος αυτό να μην συμβεί παρά αργότερα, το 2026.
Τα καλά νέα είναι ότι, με την ανάκτηση του FSRU Prometheus, η κατασκευή των απαραίτητων υποδομών στο Βασιλικό μπορεί πλέον να συνεχιστεί. Καθώς η ηλεκτρική διασύνδεση είναι απίθανο να ξεκινήσει να λειτουργεί πριν από το 2030, αυτό είναι το πιο σημαντικό έργο όσον αφορά τη μείωση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας κατά το υπόλοιπο αυτής της δεκαετίας. Ωστόσο, καθίσταται κρίσιμο να ανακτηθούν και να επιταχυνθούν οι αναποτελεσματικές και χρονοβόρες κρατικές πρακτικές και διαδικασίες στον χειρισμό του, εάν πρόκειται να αρχίσει να λειτουργεί στα τέλη του 2025.
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου
