Η εισαγωγή και εκτεταμένη χρήση της τυπογραφίας, στα μέσα του 15ου αιώνα, έκανε τους διανοούμενους και επιστήμονες της εποχής -ας πούμε τους προδρόμους του διαφωτισμού- να αναθαρρήσουν.
Πράγματι, η τυπογραφία βοήθησε στη διάδοση μεταρρυθμιστικών ιδεών, επιστημονικών κειμένων, και προοδευτικών κοινωνικών και πολιτικών αντιλήψεων. Στην πράξη, όμως, για μεγάλο χρονικό διάστημα αυτές αποδείχτηκαν πολύ λιγότερο επιδραστικές στις ευρωπαϊκές κοινωνίες από δεισιδαιμονικά κείμενα, τα οποία ούτε στον Μεσαίωνα δεν τα συναντούσες· και τα οποία, χάρις στην τυπογραφία γνώρισαν απίστευτη διάδοση.
Ανάμεσα σ’ αυτά ήταν και το βιβλίο του Χ. Κράμερ «Το σφυρί των μαγισσών». Σύμφωνα με αυτό, υπήρχε μια παγκόσμια συνωμοσία μαγισσών, οι οποίες, ως όργανα του σατανά που ήταν, στόχευαν στην καταστροφή του χριστιανισμού και στην κυριαρχία του διαβόλου επί της γης.
Η διάδοση του βιβλίου ανάμεσα στους εγγράμματους ήταν τέτοια, που δημιούργησε ένα κλίμα υστερίας σε όλη σχεδόν την Ευρώπη· το οποίο και κράτησε σχεδόν δύο αιώνες. Πάρα πολλές χιλιάδες άνθρωποι, ανάμεσά τους και παιδιά των πέντε χρονών, βασανίστηκαν, ακρωτηριάστηκαν, εκτελέστηκαν και διαμελίστηκαν. Οι πάντες κατέδιδαν τους πάντες ως μάγους και μάγισσες. Η καθημερινότητα είχε γίνει κόλαση.
Η πρώιμη φάση της μετάβασης
Βεβαίως και δεν φταίει η τυπογραφία γι’ αυτό το φαινόμενο. Μας αποδεικνύει όμως ότι η πρόοδος στα μυαλά των ανθρώπων δεν ακολουθεί πάντα ευθεία ανοδική πορεία. Ούτε και είναι κατ’ ανάγκην ευθέως ανάλογη της διάδοσης των ιδεών, της δημοκρατικότητας των κοινωνιών, ή της ακώλυτης πρόσβασης στην πληροφορία.
Μας επιβεβαιώνει επίσης έναν άλλο «κανόνα»: Η πρώιμη φάση μιας μεγάλης αλλαγής στην πορεία του κόσμου, ή μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, είναι συνήθως χειρότερη από αυτό που προϋπήρχε.
Δεν χρειάζονται άλλα ιστορικά παραδείγματα. Είναι κάτι που το βιώνουμε σε πολλαπλά επίπεδα σήμερα. Δεν ξέρουμε πόσο θα κρατήσει αυτή η μεταβατική φάση, ούτε ποια ακριβώς θα είναι η νέα πραγματικότητα. Πάντως, από πολλές απόψεις το 2025 είναι χειρότερο από το 2000. Όχι μόνο λόγω του μεγάλου και των μικρών Τραμπ, αλλά και σε επίπεδο αντιλήψεων του μέσου πολίτη. Η σχεδόν παθητική αποδοχή μιας εκστρατείας πολιτικού κυνισμού και επίδειξης δύναμης, η τάση επικράτησης της αντι-Woke ατζέντας και της συντηρητικοποίησης των δυτικών κοινωνιών, ήταν περίπου αδιανόητα το 2000.
Και σπίτι μας
Το μέγεθος της αλλαγής μπορεί να γίνει ακόμη πιο αντιληπτό αν τολμήσουμε -και αντέξουμε- να δούμε κατάματα και τα δικά μας:
• Το ΕΛΑΜ και τα ελαμοειδή κόμματα -πολλά υπόσχονται να κάνουν εντυπωσιακή πρώτη εμφάνιση το 2026- κατά πάσα πιθανότητα θα συγκεντρώσουν ποσοστό υψηλότερο του 20% στις προσεχείς βουλευτικές εκλογές. Το σημαντικό είναι ότι ήδη ο λόγος και οι αντιλήψεις που αντιστοιχούν στην ακροδεξιά έχουν νομιμοποιηθεί μέσα στην κοινωνία. Και μεγάλο μέρος ψηφοφόρων άλλων κομμάτων δεν θα θεωρούσε ως κάτι μη φυσιολογικό τη συνεργασία παραδοσιακών κομμάτων μαζί τους.
• Για πρώτη φορά μετά το 1974, τόσο μεγάλο τμήμα της κοινωνίας θεωρεί ως αίτιο όλων των δεινών του τόπου όχι την ακρότητα, αλλά τον διάλογο. Είτε σε επίπεδο διακοινοτικό, είτε σε επίπεδο ενδοκοινοτικό. Οι πολιτικά και κοινωνικά «ναινέκοι» (όσοι επιθυμούν λύση, αλλά και όσοι μιλούν για ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα) είναι για πρώτη φορά πιο «εκνευριστικοί» και «περιθωριακοί» από τους φορείς ακροδεξιών αντιλήψεων (δεν μιλούμε για το ΕΛΑΜ) στα μάτια και στα αφτιά του μέσου πολίτη. Το να ανατρέχεις στον Αλή Σιρμέν, στον Ντενκτάς, και στην UNOPS, δηλαδή πολλές δεκαετίες πίσω, είναι εύλογο και αποδεκτό. Το να ανατρέχεις στην περιρρέουσα του 2004 και στην απάτη του 2017 είναι «ύποπτο»· και επιφέρει αυτόματα μιαν αρνητική ταμπέλα. Και ξεφυτρώνουν διαρκώς σαν μανιτάρια όλο και περισσότερες πλατφόρμες και κειμενογράφοι που «ανακαλύπτουν» συνωμοσίες, εφευρίσκουν νίκες κατά της Τουρκίας, και αναδεικνύουν ως μοναδικό πρόβλημα την «εσωτερική προδοσία» από τους ανθρώπους του διαλόγου. Το μοναδικό πρόβλημα της χώρας είναι ότι υπάρχουν και αναπνέουν οι τελευταίοι! Οι οποίοι μάλιστα κλείνονται όλο και περισσότερο στη σιωπή τους.
• Μόνο το 2025 θα γίνονταν τόσο εύκολα αποδεκτά φαινόμενα που βιώνουμε σήμερα στην ελληνοκυπριακή πολιτική ζωή. Δεχόμαστε ως απόλυτα φυσιολογικό η ηγεσία μας να δείχνει ότι «παλεύει» για ΔΔΟ ενώ είναι γνωστό ότι τη θεωρεί εφιάλτη, θεωρούμε αποδεκτό να μας κυβερνά το πιο ασθενές Υπουργικό Συμβούλιο όλων των εποχών, σιωπούμε μπροστά στην επερχόμενη νέα «πράσινη» φορολόγηση (επειδή εδώ και δεκαπέντε χρόνια άπειροι επιτήδειοι έκαναν πάρτι με τις επιδοτήσεις της ΕΕ, αντί να φτιάξουν τις υποδομές για τις οποίες μας χρηματοδοτούσε), χωρίς να σκάει μύτη. Και δεχόμαστε (ως απλώς την «άλλη άποψη») την «αντεπίθεση» ενός πρώην Προέδρου, ο οποίος θα έπρεπε να σκέφτεται δύο και τρεις φορές να εμφανίζεται δημόσια.
• Δεν έχουμε μικρό Τραμπ, όχι γιατί δεν θα τον εκλέγαμε, αλλά επειδή δεν τον χρειαζόμαστε. Τη δουλειά μας την κάνουμε με λιγότερο εκκωφαντικό τρόπο. Αν αναζωπυρωθούν οι μεταναστευτικές ροές, ποιος θα μπορούσε να αποκλείσει το να επιλέξουμε ως ηγέτη έναν Όρμπαν; Πριν από δέκα χρόνια η πλειονότητα θα ανατρίχιαζε στο ενδεχόμενο αυτό. Σήμερα, παρακαλούμε να ομαλοποιηθεί η κατάσταση στην περιοχή μας, διαφορετικά οι μεταναστευτικές ροές θα ωθήσουν μεγάλο μέρος της κοινωνίας να τον αναζητεί.
Η εποχή των αναχωμάτων
Όσα περιφρονούσαν πολλοί -ή τα ερμήνευαν κατά το δοκούν- εμφανίζονται τώρα να είναι καταλυτικής σημασίας: Μια χώρα, η Ουκρανία, οδηγείται στα τάρταρα, επειδή παραβιάζονται οι διεθνείς διπλωματικοί κανόνες. Κάτι που είχαμε αφήσει πίσω μας, το να αποφασίζουν για την τύχη μιας χώρας δύο δυνάμεις (διαμοιρασμός Πολωνίας ανάμεσα στον Χίτλερ και τον Στάλιν) τώρα γίνεται φανερά και φωναχτά, όχι μόνο για την Ουκρανία αλλά και για τη Γάζα.
Θεωρούσαμε διεθνή συνωμοσία τις διεθνείς συνθήκες για το εμπόριο. Τώρα που ξεκινά με τυμπανοκρουσίες η κατάργησή τους από την ίδια τη μητρόπολη του καπιταλισμού, μετράμε τα ευρώ στις τσέπες μας. Και τώρα που η μεγαλύτερη δύναμη κηρύσσει την εγκατάλειψη των διεθνών συνθηκών για το περιβάλλον, εν μέσω κλιματικής κρίσης που όλοι βιώνουμε, αρχίσαμε να τρομάζουμε για την πιθανότητα ο πλανήτης να μην προλάβει το 2050.
Βρισκόμαστε σε φάση όπου οι διεθνείς συνθήκες και οι νομοθεσίες των κρατών αποτελούν το τελευταίο όπλο στα χέρια των πολιτών και του κράτους δικαίου. Πλέον, η αμφισβήτησή τους δεν φέρνει επανάσταση, φέρνει καταστροφές. Η επιμονή στην εφαρμογή τους είναι το τελευταίο ανάχωμα των μη προνομιούχων, αλλά και των συνόλων - από τον πλανήτη μέχρι τα χωριστά κράτη.
Πάντοτε οι νόμοι, τα Συντάγματα, οι διεθνείς συνθήκες, ήταν ο εφιάλτης των απολυταρχών· οι οποίοι τα έβλεπαν ως εμπόδιο. Από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες μέχρι τον Χίτλερ και τους επιγόνους του. Τώρα, αν δεν παλέψουμε για την επέκταση και την εφαρμογή τους, η μεταβατική περίοδος θα είναι πολύ άσχημη, και η νέα εποχή που θα έρθει μεθαύριο θα έχει σίγουρα αρνητικό πρόσημο.
Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, κανένας δεν δικαιολογείται να σιωπά, τίποτε δεν δικαιολογεί το να στέκεται κανείς στη γκρίζα ζώνη.
Το Καλάθι
• … με τους «συμψηφισμούς» (1): Πολύ σύντομα κυκλοφορεί το βιβλίο του πρώην Προέδρου Ν. Αναστασιάδη, με έναν κατά κοινή ομολογία επιτυχημένο τίτλο - αν αναγνωστεί αυτοαναφορικά. Δεν θα πω ότι το αναμένουμε με ιδιαίτερη αγωνία. Αντίθετα, το επικείμενο βιβλίο του πιο έντιμου και αφοσιωμένου πατριώτη από όλους τους Κυπρίους πολιτικούς ηγέτες, του Μουσταφά Ακιντζί, ελπίζουμε να κυκλοφορήσει σύντομα, μεταφρασμένο και στα ελληνικά.
• … με τους «συμψηφισμούς» (2): Πολλή γκρίνια τελευταία από στελέχη του ΔΗΣΥ ότι ο Ν. Χριστοδουλίδης παρουσιάζει ως δικά του επιτεύγματα, έργα ή επιτυχίες που προπαρασκευάστηκαν ή ξεκίνησαν επί προηγούμενης κυβέρνησης. Και ζητούν να κάνει σχετικές αναφορές στις δημόσιες δηλώσεις του. Να προσέχουμε όμως τι ευχόμαστε. Γιατί αν το κάνει αυτό, θα δικαιούται να φορτώσει στην προηγούμενη διακυβέρνηση και όλες του τις αποτυχίες. Από το Κυπριακό, μέχρι τους takata.
• … με τους «συμψηφισμούς» (3): Γιόρτασε γενέθλια πρόσφατα ο «Πολίτης». Το πρόσημο της πορείας του είναι οπωσδήποτε θετικό! Στις πιο κρίσιμες στιγμές και στα πιο κρίσιμα ζητήματα, όχι μόνο φώτιζε πτυχές της αλήθειας όσο κανένα άλλο ΜΜΕ, αλλά κράτησε και το μυαλό μας σε υγιή κατάσταση - μας εμπόδιζε να αισθανθούμε ότι εμείς παραλογιζόμαστε, αναδεικνύοντας ότι απλώς άλλοι μας δουλεύουν. Ο «συμψηφισμός» εδώ (δηλαδή η σύγκριση) δεν είναι με το παρελθόν. Θα είναι με το ίδιο το μέλλον.
