Το κοινωνικό κόστος είναι το συνολικό κόστος για την κοινωνία από μια δραστηριότητα (συνήθως οικονομική) που συνδυάζει τα ιδιωτικά κόστη που επιβαρύνουν τους άμεσους συμμετέχοντες με τα «εξωτερικά κόστη» (όπως λέμε στα Οικονομικά) τα οποία επιβαρύνουν τρίτους που δεν εμπλέκονται στη δραστηριότητα. Αυτά τα εξωτερικά κόστη είναι ουσιαστικά ακούσιες αρνητικές συνέπειες για άλλους. Ένα παράδειγμα εξωτερικού κόστους είναι η περιβαλλοντική ρύπανση που προκαλεί ένα εργοστάσιο, η οποία δημιουργεί κόστη όπως προβλήματα υγείας για τους κατοίκους της περιοχής και ζημιά στο οικοσύστημα, που δεν καλύπτονται από το ίδιο το εργοστάσιο αλλά από την κοινωνία στο σύνολό της. Εν περιλήψει, το κοινωνικό κόστος είναι το άθροισμα του ιδιωτικού και του εξωτερικού κόστους.
Το κοινωνικό κόστος του καπνίσματος περιλαμβάνει δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης, απώλεια παραγωγικότητας και άυλα κόστη πρόωρου θανάτου και ασθένειας, δημιουργώντας σημαντικό οικονομικό βάρος για τα άτομα, τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και την κοινωνία στο σύνολό της. Αυτά τα κόστη προέρχονται από την άμεση ιατρική περίθαλψη, την απουσία από την εργασία και τη μείωση της παραγωγικότητας, οδηγώντας σε oικονομικές απώλειες. Οι οικονομολόγοι δίνουν ιδιαίτερη σημασία στις δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης: οι ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα, όπως ο καρκίνος, οι καρδιακές παθήσεις και οι χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις, απαιτούν εκτεταμένη ιατρική περίθαλψη, επιβαρύνοντας σημαντικά τo ΓεΣΥ.
Όταν όμως μιλάμε για το κοινωνικό κόστος του καπνίσματος πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη και τη σχέση του με τις φωτιές δασών. Αυτός που προκάλεσε την πυρκαγιά στην ορεινή Λεμεσό με την ανυπολόγιστη οικολογική καταστροφή ήταν ένας καπνιστής! Σύμφωνα με την έκθεση των Αμερικανών εμπειρογνωμόνων, τα αίτια της πυρκαγιάς είναι ένα αποτσίγαρο. Το σημείο ανάφλεξης της πυρκαγιάς προσδιορίζεται με μεγάλη ακρίβεια, σε έκταση 30 επί 30 εκατοστών στην άκρη του δρόμου Μαλλιάς-Άρσους. Στο συγκεκριμένο σημείο εντοπίστηκε ένα μερικώς καμένο αποτσίγαρο και ένα πλήρως καμένο αποτσίγαρο. Η κύρια σχέση μεταξύ του καπνίσματος και των δασικών πυρκαγιών είναι ότι τα απορριφθέντα καπνιστικά υλικά, όπως αποτσίγαρα, σπίρτα και πούρα, αποτελούν σημαντική πηγή ανάφλεξης για τις πυρκαγιές. Οι ειδικοί μάς λένε ότι ένα αποτσίγαρο μπορεί να είναι ουσιαστικά αναμμένο για ώρες, υπό την έννοια ότι διατηρεί αρκετή υπολειπόμενη θερμότητα για να αναφλέξει την ξηρή βλάστηση, οδηγώντας σε εκτεταμένη καταστροφή των οικοσυστημάτων και δημιουργώντας σοβαρούς κινδύνους για την υγεία από την εισπνοή καπνού.
Έχοντας υπόψη την τεράστια ζημιά που το κάπνισμα μπορεί να προκαλέσει στα δάση μας, πιστεύω είναι επιβεβλημένο να απαγορεύεται το κάπνισμα μέσα στα αυτοκίνητα, τουλάχιστον στις ορεινές περιοχές τα καλοκαίρια, όπως ισχύει, π.χ., στον Καναδά και σε άλλες χώρες. Η δυσφορία που ενδεχομένως κάποιοι καπνιστές να νιώσουν αν υιοθετηθεί αυτό το μέτρο ωχριά μπροστά στη βιβλική καταστροφή που μπορεί να προκληθεί από τα αποτσίγαρά τους.
Το κοινωνικό κόστος του εθνικισμού της Κύπρου αποδείχθηκε δυσθεώρητο. Κανένα άλλο κράτος στον 20ό αιώνα δεν έχει πληρώσει τέτοιο μεγάλο τίμημα λαμβάνοντας υπόψη τον πληθυσμό. Είναι όντως αδύνατο να κατανοήσει κανείς πλήρως το κοινωνικό κόστος λόγω του μεγάλου του μεγέθους. Θα μπορούσαμε να αποφεύγαμε αυτό το κόστος αν είχαμε μια συνετή κυβέρνηση -και όχι τη λεγόμενη Εθναρχία- που θα αποδεχόταν τις πρόνοιες της Διασκεπτικής του 1948. Ήταν όντως μια χρυσή ευκαιρία λύσης του Κυπριακού. Η Βουλή θα είχε 22 μέλη -18 Ελληνοκύπριους και 4 Τουρκοκύπριους. Οι τελευταίοι θα συνέθεταν το 18% (4/22) των βουλευτών (που ήταν ακριβώς το ποσοστό του τ/κ πληθυσμού) και δεν προέβλεπε ούτε χωριστές πλειοψηφίες ούτε βέτο! Οι Τουρκοκύπριοι αναγνωρίζονταν απλώς ως μια μειονότητα (κι όχι κοινότητα). Όλοι τώρα αναγνωρίζουν ότι το Σύνταγμα είχε τη δυναμική να εξελιχθεί η Κύπρος σε ανεξάρτητο κράτος χωρίς «εγγυήτριες» δυνάμεις όπως συνέβη με τη Μάλτα, το Μπαχρέιν, το Κατάρ και δεκάδες άλλες πρώην βρετανικές αποικίες. Το Σύνταγμα το ενέκριναν οι Τ/Κ αλλά απορρίφθηκε από την Εθναρχία και την «Εθνικόφρονα Παράταξη» που επέμεναν στο σύνθημα «ένωση και μόνο ένωση». Την ανεξαρτησία μας, που μας δόθηκε το 1960, δεν τη σεβαστήκαμε καθόλου, τη θυμηθήκαμε εκ των υστέρων, αφού πρώτα γευθήκαμε τους σαπρούς καρπούς της χουντικής λύμης. Η προσπάθειά μας να επιτύχουμε την ένωση, παρ' όλο που όλες οι εμπλεκόμενες χώρες μάς προειδοποιούσαν ότι αυτός ο στόχος ήταν ανέφικτος, αποκορυφώθηκε με την πραξικοπηματική ένωση της 15ης Ιουλίου 1974 η οποία όμως είχε διάρκεια μόνο οκτώ μέρες. Λόγω του τουρκικής εισβολής που ακολούθησε την «εθνοσωτήρια» επέμβαση της Εθνοφρουράς και της ΕΛΔΥΚ, απωλέσαμε το 37% των εδαφών μας που συμπεριελάμβαναν 55.000 κατοικίες, χιλιάδες ξενοδοχεία, καταστήματα και άλλα υποστατικά. Αν προστεθεί στην αξία όλων αυτών των απολεσθέντων περιουσιακών στοιχείων το εισόδημά τους που θα επέφεραν τα τελευταία 51 χρόνια, ως επίσης και οι αποζημιώσεις για εκτελέσεις, βιασμούς και ψυχικές διαταραχές, τότε, θα μιλάμε, με τιμές του 2025, για τρισεκατομμύρια ευρώ.
Τελειώνοντας, οφείλω να προσθέσω ότι ο εθνικισμός προκαλεί και άλλα κοινωνικά κόστη. Ένα από τα πιο σημαντικά είναι οι διακρίσεις. Αυτός είναι ο λόγος που οι αλλοδαποί ντελιβεράδες της Λεμεσού δέχονται, περιοδικά, επιθέσεις από τους ντόπιους εθνικιστές. Δεν θεωρούνται αναπόσπαστο μέρος του ελληνικού έθνους όπως αυτό ορίζεται από τους εθνικιστές. Εκτός από το πολιτικό κόστος, υπάρχει και το κοινωνικό κόστος καθότι είναι αναγκαία η επιτήρηση τέτοιων παρανομιών. Επιπλέον, το εθνικιστικό συναίσθημα μπορεί να προκαλέσει μισαλλοδοξία απέναντι σε ξένες ιδέες και κουλτούρες, οδηγώντας σε μια ορισμένη κλειστότητα της κοινωνίας και αντίσταση στις εξωτερικές επιρροές που έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο ΑΕΠ.
*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας
