Η Κύπρος θα αναλάβει την προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ κατά το πρώτο εξάμηνο του 2026. Προκειμένου να καταστεί δυνατή η συζήτηση για τους στόχους και τις προτεραιότητες της επερχόμενης προεδρίας, καθώς και τους πιο απαιτητικούς τομείς πολιτικής της ΕΕ, ο Σύνδεσμος Διευρωπαϊκών Μελετών Πολιτικής (TEPSA) και το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων διοργάνωσαν ένα συνέδριο στη Λευκωσία που περιελάμβανε τις ενεργειακές προκλήσεις στην Ευρώπη, αλλά και στην Κύπρο.
Η προεδρία θα πραγματοποιηθεί σε μια εποχή αυξανόμενων αβεβαιοτήτων· σε μια εποχή που η μετάβαση σε μια παγκόσμια οικονομία χωρίς άνθρακα έχει καθυστερήσει, αποδεικνύεται πιο αργή από ό,τι είχε αρχικά προβλεφθεί και ενδεχομένως χάνει τη δυναμική της. Ταυτόχρονα, η Ευρώπη αντιμετωπίζει οικονομικές και ανταγωνιστικές προκλήσεις και αναπόφευκτα οι επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια ανταγωνίζονται πλέον την ανάγκη για επενδύσεις στην άμυνα, η οποία έχει γίνει ύψιστη προτεραιότητα. Επιπλέον, η οργή των Ευρωπαίων ψηφοφόρων λόγω των υψηλών τιμών ενέργειας έχει αυξηθεί, φέρνοντας μαζί της βραχυπρόθεσμο προσανατολισμό και μια στροφή προς την ακροδεξιά.
Αυτό το άρθρο εξετάζει ενεργειακά ζητήματα και προκλήσεις σημαντικές για την Κύπρο, οι οποίες είναι πιθανό να αντιμετωπιστούν υπό το φως της προεδρίας.
Πρόοδος και προκλήσεις
Η Κύπρος σημειώνει πρόοδο στην ενεργειακή ανάπτυξη σε πολλά μέτωπα:
1. Πλησιάζει τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Αίγυπτο από τα τεμάχια Κρόνος και Αφροδίτη
2. Τον Ιούλιο, η ExxonMobil ανακοίνωσε την ανακάλυψη περίπου 142 bcm φυσικού αερίου στο κοίτασμα Πήγασος-1 στο οικόπεδο 10 της Κύπρου. Μαζί με την προηγούμενη ανακάλυψη, Γλαύκος, εκτιμάται ότι θα διαθέτουν 225-255 bcm φυσικού αερίου
3. Η παραγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έφτασε το 23% το 2024
4. Την 1η Οκτωβρίου, η Κύπρος ξεκίνησε την ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας με βάση το μοντέλο-στόχο της ΕΕ
5. Το σχέδιο για την προώθηση της οικιακών φωτοβολταϊκών ξεκίνησε το 2024 και έχει αντιμετωπιστεί με μεγάλη επιτυχία
Ωστόσο, η Κύπρος αντιμετωπίζει επίσης προκλήσεις:
1. Οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας και οι εκπομπές άνθρακα παραμένουν επίμονα υψηλές
2. Η Κύπρος χρειάζεται αποθήκευση σε μπαταρίες και αναβάθμιση του ηλεκτρικού της δικτύου
3. Οι περικοπές ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές έφτασαν το 29% το 2024 και αυξάνονται
4. Το έργο εισαγωγής LNG στο Βασιλικό, το οποίο θα μειώσει σημαντικά τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προκλήσεις, με ασαφή ολοκλήρωση
5. Η διασύνδεση GSI, που θα συνδέσει την Κύπρο, την Ελλάδα και το Ισραήλ μέσω καλωδίου ηλεκτρικής ενέργειας, αντιμετωπίζει επίσης μια δύσκολη περίοδο. Ωστόσο, τα θετικά νέα είναι ότι οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας συνεργάζονται τώρα στενά με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την προώθηση του έργου.
Εξελίξεις στην κυπριακή ΑΟΖ
Οι εξερευνήσεις στην ΑΟΖ της Κύπρου ξεκίνησαν το 2008, με την πρώτη ανακάλυψη, το κοίτασμα Αφροδίτη, να πραγματοποιείται το 2011. Συνολικά, έχουν γίνει έξι ανακαλύψεις με εκτιμώμενα αποθέματα φυσικού αερίου γύρω στα 480-580 bcm, αρκετά για να αντικαταστήσουν τις προμήθειες φυσικού αερίου μέσω ρωσικών αγωγών προς την ΕΕ το 2024 για πάνω από 15 χρόνια.
Μία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Κύπρος είναι ότι η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η υφαλοκρηπίδα της εκτείνεται δυτικά και νότια του νησιού. Η Τουρκία έχει σχεδιάσει τη δική της θαλάσσια οριοθέτηση που, στην πραγματικότητα, δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα των νησιών να κατέχουν ΑΟΖ. Η Τουρκία πραγματοποίησε γεωτρήσεις στα τεμάχια 6 και 7 της Κύπρου μεταξύ 2019 και 2020, αλλά δεν έκανε καμία ανακάλυψη.
Καμία από τις ανακαλύψεις που έχουν γίνει μέχρι στιγμής στην ΑΟΖ της Κύπρου δεν βρίσκεται σε περιοχές που διεκδικεί η Τουρκία, αλλά η Τουρκία πιέζει για τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων στον ενεργειακό πλούτο του νησιού.
Μετά την εκλογή του Τουφάν Έρχιουρμαν ως ηγέτη των Τουρκοκυπρίων, αυτά τα ζητήματα είναι πιθανό να επανέλθουν στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων της Κύπρου που θα συμπέσουν με την περίοδο της προεδρίας.
Τα τελευταία νέα που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας είναι ότι την περασμένη εβδομάδα υπογράφηκαν σημαντικές συμφωνίες για την ανάπτυξη του κοιτάσματος Κρόνος και την εξαγωγή του φυσικού αερίου της στην Αίγυπτο, με την τελική επενδυτική απόφαση (FID) να έχει προγραμματιστεί για τα τέλη του 2025. Οι πρώτες εξαγωγές φυσικού αερίου αναμένονται πριν από το τέλος του 2027.
Αυτό είναι καλό νέο για την Κύπρο, καθώς μετά από πολλά χρόνια ελπίδων και απογοητεύσεων από την ανακάλυψη του κοιτάσματος Αφροδίτη το 2011, η Κύπρος πρόκειται να γίνει εξαγωγέας φυσικού αερίου. Είναι επίσης καλό νέο για την Αίγυπτο. Από την κορύφωσή της το 2021, η παραγωγή φυσικού αερίου της Αιγύπτου έχει μειωθεί κατά 43%, αφήνοντας τη χώρα εξαρτημένη από εισαγωγές ακριβού LNG και φυσικού αερίου μέσω αγωγών από το Ισραήλ.
Παράλληλα, το κοίτασμα Αφροδίτη αναπτύσσεται βάσει του μνημονίου συναντίληψης που υπεγράφη στις αρχές του έτους στην Αίγυπτο, με την τελική ημερομηνία επενδυτικής απόφασης (FID) να αναμένεται στα τέλη του 2027 και την έναρξη παραγωγής και εξαγωγής φυσικού αερίου το 2031.
Ωστόσο, η εμπορευματοποίηση παραμένει ασαφής και εκκρεμεί ακόμη η επίλυση της διεκδίκησης του ισραηλινού ομίλου Ishai ότι το Αφροδίτη επεκτείνεται στην ΑΟΖ του Ισραήλ, δίνοντάς τους δικαίωμα σε μερίδιο του φυσικού αερίου.
Η ανακάλυψη του Πήγασος φέτος αύξησε τα αποθέματα φυσικού αερίου της ExxonMobil στο οικόπεδο 10 σε 225-255 δισ. κυβικά μέτρα.
Η ExxonMobil τηρεί μια προσεκτική προσέγγιση, διατηρώντας όλες τις επιλογές της ανοιχτές. Είναι απίθανο να υιοθετήσει ένα προτιμώμενο σχέδιο ανάπτυξης τόσο γρήγορα και σίγουρα όχι πριν από τις επιβεβαιωτική γεώτρηση του Πήγασος. Η δηλωμένη προτίμησή της είναι να αναπτύξει μια αυτόνομη μονάδα υγροποίησης στο Βασιλικό, αλλά αυτό απαιτεί περισσότερο φυσικό αέριο.
Οριοθετήσεις ΑΟΖ
Η Ανατολική Μεσόγειος βρίσκεται στο επίκεντρο αλληλεπικαλυπτόμενων και αντικρουόμενων διεκδικήσεων και διαφορών για τις ΑΟΖ. Η πιο καταφανής είναι ο ορισμός υφαλοκρηπίδας από την Τουρκία.
Η Τουρκία δεν έχει υπογράψει ή επικυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Οι θαλάσσιες διεκδικήσεις της βασίζονται στην αρχή της «αναλογικότητας των ακτών», η οποία έχει σχεδιαστεί και αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία, με βάση το μήκος της ηπειρωτικής ακτογραμμής της.
Η προσέγγισή της βασίζεται σε μια «οριοθέτηση από ηπειρωτική σε ηπειρωτική χώρα», η οποία καταλήγει σε έναν τύπο όπου η Τουρκία επιδιώκει μια μέση γραμμή που χαράσσεται μεταξύ των ηπειρωτικών χωρών (mainlands), αγνοώντας ουσιαστικά τις πιθανές διεκδικήσεις ΑΟΖ των νησιών που θα χορηγούνταν βάσει της UNCLOS.
Ο κύριος ισχυρισμός της Τουρκίας είναι ότι τα νησιά, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου και της Κρήτης, δικαιούνται μόνο περιορισμένες θαλάσσιες ζώνες, κυρίως στα χωρικά ύδατα, και έχουν μειωμένο αντίκτυπο στις διαπραγματεύσεις οριοθέτησης.
Αυτή είναι η βάση της απαράδεκτης συμφωνίας της με τη Λιβύη, η οποία διεκδικεί δικαιώματα σε μια ζώνη που κόβει την Ανατολική Μεσόγειο στα δύο. Με βάση αυτή, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι αγωγοί, ηλεκτρικά ή καλώδια επικοινωνίας απαιτούν την άδειά της για να διασχίσουν αυτή τη ζώνη.
Πριν από δύο εβδομάδες, ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας, Μητσοτάκης, πρότεινε ένα πενταμερές φόρουμ για να συζητηθεί η οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών μεταξύ Ελλάδας, Αιγύπτου, Λιβύης, Τουρκίας και Κύπρου.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Φιντάν, απάντησε σε μια συνέντευξη υπονοώντας ότι οι διαφορές με την Ελλάδα μπορούν να επιλυθούν μέσω διαλόγου και ειρηνικών μέσων.
Με τις ΗΠΑ να εμπλέκονται πιο ενεργά σε αυτή τη διαδικασία, μέσω της ενεργού συμμετοχής του ανώτερου συμβούλου του Τραμπ, Μασάντ Μπούλος, ελπίζεται να υπάρξει πρόοδος.
Είναι θετικό ότι όλες οι πλευρές αναγνωρίζουν την ανάγκη για λύσεις και ελπίζεται ότι αυτή τη φορά θα φτάσουν εκεί. Ο καταλύτης θα μπορούσε να είναι η θέση και εμπλοκή των ΗΠΑ, αλλά και η ΕΕ έχει να διαδραματίσει ρόλο.
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου
