Για τους ανθρώπους και ορισμένα άλλα θηλαστικά (βλ. άλογα) η εφίδρωση είναι ο πρωταρχικός μηχανισμός θερμορύθμισης του οργανισμού μας: αφού εκκρίνεται το υγρό από το σώμα μας, κατόπιν εξατμίζεται και μας δροσίζει.
Τι συμβαίνει όμως με τα υπόλοιπα πλάσματα του πλανήτη που, είτε δεν διαθέτουν καθόλου ιδρωτοποιούς αδένες, είτε η εφίδρωσή τους δεν επαρκεί για την ψύξη του σώματός τους; Μέσω της εξέλιξης, έχουν αναπτύξει διάφορες άλλες μεθόδους που τους προσφέρουν δροσιά όταν ο υδράργυρος «χτυπάει κόκκινο» και η ατμόσφαιρα είναι αποπνικτική.
Δείτε παρακάτω δέκα ενδιαφέροντα (και παράξενα) κόλπα των ζώων για να αντιμετωπίζουν την έντονη ζέστη.
1. Εφαρμογή σάλιου
Τα καγκουρό ιδρώνουν όπως και αρκετά άλλα θηλαστικά, ωστόσο όταν η θερμοκρασία εκτινάσσεται στα ύψη στο «σπίτι» τους, την Αυστραλία, παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους – ή μάλλον στα μπροστινά τους πόδια. Γλείφοντας αυτό το σημείο του σώματός τους, όπου υπάρχουν συγκεντρωμένα πολλά αιμοφόρα αγγεία, ενεργοποιούν μια λειτουργία αντίστοιχη της εφίδρωσης: το σάλιο τους εξατμίζεται ρίχνοντας τη θερμοκρασία του αίματος και χαρίζοντάς τους λίγη παραπάνω ανακούφιση από τη ζέστη.
2. Μεγάλα αφτιά
Αρκετά πλάσματα στη φύση χρησιμοποιούν τα μεγάλα τους αφτιά για να ρυθμίσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους. Οι ελέφαντες, για παράδειγμα, τα κουνούν ενεργοποιώντας μια διαδικασία που ονομάζεται εξαναγκασμένη συναγωγή, μέσω της οποίας η περίσσεια θερμότητα που είναι αποθηκευμένη σε υγρά και ιστούς αποβάλλεται πίσω στο περιβάλλον. Άλλα παραδείγματα ζώων που χρησιμοποιούν τα αφτιά τους με ανάλογο τρόπο είναι τα κουνέλια και οι μικροσκοπικές αλεπούδες Φενέκ.
3. Αποβολή τριχώματος
Η αλλαγή τριχώματος είναι ένας τρόπος με τον οποίο πολλά θηλαστικά, όπως τα ελάφια, οι άλκες και τα τρωκτικά, αντιμετωπίζουν τη ζέστη. Τον χειμώνα αναπτύσσουν πιο πυκνό τρίχωμα με μονωτικές ιδιότητες προκειμένου να προστατεύονται από το κρύο και τους διαπεραστικούς ανέμους, όμως το καλοκαίρι χρειάζονται πιο ανάλαφρη κάλυψη. Ορμόνες που ενεργοποιούνται μέσω αλλαγών στο φως του ήλιου (όταν δηλαδή μεγαλώνει η ημέρα) προκαλούν τη σταδιακή αποβολή του χειμερινού τριχώματος και την αντικατάστασή του με το καλοκαιρινό.
4. Δροσερές κρυψώνες
Πολλά ζώα αναζητούν καταφύγιο κατά τη διάρκεια του πιο ζεστού μέρους της ημέρας. Ερπετά όπως οι σαύρες και τα φίδια είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στη ζέστη και μπορεί να χάσουν τη ζωή τους μετά από μόνο λίγες ώρες έκθεσης στον καυτό ήλιο. Αυτά τα ζώα αναζητούν καταφύγιο κάτω από πέτρες και μέσα σε λαγούμια. Ορισμένες σαύρες στην Αφρική αλλάζουν μέχρι και τον τρόπο που κινούνται όταν η θερμοκρασία της άμμου αυξάνεται πολύ, σηκώνοντας τα άκρα τους εναλλάξ στον αέρα για να αποφύγουν την παρατεταμένη επαφή και «βουτώντας» σε κατώτερα στρώματά της όταν η επιφάνεια γίνεται αφόρητη.
5. Ενσωματωμένες «ομπρέλες»
Παραπάνω είδαμε πώς τα μεγάλα αφτιά ορισμένων ζώων τα βοηθούν να αντιμετωπίσουν τη ζέστη. Δεν είναι όμως το μοναδικό μέρος του σώματος που μπορεί να φανεί χρήσιμο από αυτήν την άποψη. Ο σκίουρος του Ακρωτηρίου, ένα είδος που ζει στη Νότια Αφρική, χρησιμοποιεί τη μακριά και φουντωτή ουρά του ως ασπίδα από τον ήλιο. Καθώς αυτά τα χαριτωμένα πλάσματα δεν ζουν πάνω σε ψηλά δέντρα όπως τα «ξαδέλφια» τους σε άλλες περιοχές του κόσμου, αυτή η πρακτική «ομπρέλα» μπορεί να τους παρέχει σκιά όταν βγαίνουν από το λαγούμια τους για να αναζητήσουν τροφή.
6. Βουτιές στη λάσπη
Αν έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί οι χοίροι δείχνουν να αγαπούν τόσο πολύ τη λάσπη, ίσως δεν γνωρίζετε τη χρησιμότητά της για αυτά τα έξυπνα ζώα. Οι βουτιές σε λιμνούλες λάσπης όχι μόνο βοηθούν τους χοίρους να δροσίζονται αλλά έχουν και ένα πρόσθετο όφελος: καθώς η λάσπη στεγνώνει πάνω στο σώμα τους, δημιουργεί μια επίστρωση που απωθεί ορισμένα ενοχλητικά έντομα και δρα ως αντηλιακό, προφυλάσσοντας το δέρμα τους από τον καυτό ήλιο.
7. Θερινή νάρκη
Όλοι γνωρίζουμε ότι υπάρχουν ορισμένα ζώα που επιβραδύνουν τις ζωτικές τους λειτουργίες και βυθίζονται σε κάποιου είδους λήθαργο προκειμένου να επιβιώσουν από το σφοδρό ψύχος τον χειμώνα. Εκτός από τη χειμερία νάρκη, όμως υπάρχει και η θερινή, για τα πλάσματα της φύσης που χρειάζονται τον ίδιο μηχανισμό προκειμένου να προστατευτούν από τις υψηλές θερμοκρασίες και την ξηρασία. Αυτό το φαινόμενο απαντάται συνηθέστερα σε ορισμένα είδη σαλιγκαριών, ερπετών και αμφιβίων και σπανιότερα σε θηλαστικά και ψάρια.
8. Ούρηση
Τα πουλιά δεν ιδρώνουν, όμως ορισμένα από αυτά χρησιμοποιούν έναν διαφορετικό τύπο υγρού για να αντιμετωπίσουν τη ζέστη. Τα φλαμίνγκο και μερικά είδη πελαργών ουρούν και αφοδεύουν πάνω στα πόδια τους για να δροσιστούν, μια διαδικασία που ονομάζεται ουροϊδρωσία. Αυτό συμβαίνει συνήθως όταν περνούν πολύ χρόνο στη στεριά, σε θερμές περιοχές. Αξίζει να σημειωθεί ότι μια ανάλογη συμπεριφορά παρατηρείται και στις φώκιες, οι οποίες ανακουφίζονται από τη ζέστη ουρώντας πάνω στα πίσω πτερύγιά τους.
9. Ανοιχτό στόμα
Το θέαμα ενός αλιγάτορα που κάθεται στην όχθη ενός βάλτου με το στόμα ορθάνοιχτο είναι σίγουρα παράξενο. Ωστόσο, το μεγαλόσωμο ερπετό της οικογένειας των κροκοδειλιδών δεν περιμένει απλώς να πέσει κάποιο θήραμα «ουρανοκατέβατο» στα δόντια του. Αυτή η χρήσιμη συμπεριφορά τού επιτρέπει να αποβάλλει πιο αποτελεσματικά θερμότητα στο περιβάλλον. Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε πάντως πως το ανοιχτό στόμα μπορεί να έχει και άλλες χρησιμότητες για αυτά τα ζώα, λειτουργώντας ως σήμα επικοινωνίας με άλλους αλιγάτορες ή ως μέθοδος εκφοβισμού.
10. Λαχάνιασμα
Όπως όλοι ξέρουμε, η αναπνοή μας είναι ζεστή, τόσο μάλιστα που γίνεται «ορατή» στον παγωμένο χειμωνιάτικο αέρα. Πολλά ζώα αποβάλλουν την επιπλέον θερμότητα του σώματός τους αναπνέοντας γρήγορα, δηλαδή λαχανιάζοντας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο σκύλος, που χρειάζεται αυτή τη μέθοδο θερμορύθμισης, αφού η εφίδρωσή του γίνεται κυρίως μέσω αδενών στις πατούσες του και είναι περιορισμένη.
Δεν λαχανιάζουν όμως μόνο τα θηλαστικά για να ανακουφιστούν από τη ζέστη. Μια αντίστοιχη συμπεριφορά έχει παρατηρηθεί και στα πτηνά, τα οποία συνδυάζουν ανοιχτό στόμα, γρήγορες αναπνοές και δόνηση των μεμβρανών στον λαιμό τους ώστε να δροσίζονται με κάθε εκπνοή.
