Οι φυτικές ασθένειες είναι ικανές να επιφέρουν σοβαρές επιπτώσεις στην ποιότητα της ζωής των πολιτών και στην οικονομία ενός κράτους, καθώς, σύμφωνα με τους ειδικούς, μπορούν να επηρεάσουν τη γεωργική παραγωγή, την επισιτιστική ασφάλεια, τους βιοτικούς πόρους αγροτών αλλά και όλων των επιχειρήσεων που εμπλέκονται στην αγροδιατροφική αλυσίδα, την ποιότητα και τις τιμές των τροφίμων στην αγορά, το περιβάλλον, υποβαθμίζοντας τα οικοσυστήματα, την κατάσταση των πάρκων, των χώρων πρασίνου και των δασών, τη βιοποικιλότητα και γενικότερα τη βιώσιμη και ανθεκτική οικονομία ενός κράτους. Αυτή την περίοδο, η οποία χαρακτηρίζεται από έντονη ταξιδιωτική κίνηση, λόγω διακοπών, είναι αυξημένος και ο κίνδυνος εισαγωγής νέων παθογόνων οργανισμών στο νησί. Ένα απτό παράδειγμα αποτελεί η μεταφορά στην Κύπρο του εντόμου ασιατική ψύλλα των εσπεριδοειδών (Asian citrus psyllid) Diaphorina citri, η οποία είναι ο κύριος φορέας του βακτηρίου του Κίτρινου Δράκου των Εσπεριδοειδών (HLB), της πιο καταστρεπτικής ασθένειας των εσπεριδοειδών σε Αμερική, Ασία και Αφρική. Το έντομο, το οποίο ανιχνεύτηκε για πρώτη φορά το 2023, συγκεκριμένα σε μία καλλιέργεια στο Φασούρι της Λεμεσού, και πλέον έχει διασπαρθεί παντού, πιστεύεται ότι εισήχθη στο νησί μέσω φυτικού υλικού που μεταφέρθηκε στις αποσκευές ταξιδιωτών. Αυτή τη στιγμή το Τμήμα Γεωργίας, το Ινστιτούτο Γεωργικών Ερευνών και οι επιστήμονες του ΤΕΠΑΚ προσπαθούν, σε συνεργασία με τα κατεχόμενα, να εφαρμόσουν στοχευμένα μέτρα με την αρωγή επιστημόνων από ξένα ερευνητικά κέντρα, ώστε, όταν εντοπιστεί στο νησί το βακτήριο, να το περιορίσουν και να μην παρουσιαστούν εικόνες όπως στην αμερικάνικη πολιτεία της Φλόριδας, όπου πάνω από το 75% της παραγωγής εσπεριδοειδών έχει χαθεί.
Το πλέον αποτελεσματικό εργαλείο
«Η βασικότερη συμβουλή που θέλουμε να δώσουμε τους πολίτες της Κύπρου είναι να ταξιδεύουν υπεύθυνα», ανέφερε στον «Π» η Άνθεμις Μελιφρονίδου-Παντελίδου, προϊστάμενη στον Κλάδο Φυτοϋγείας του Τμήματος Γεωργίας. Τόνισε ότι η πρόληψη και η προστασία των φυτών από την είσοδο νέων επιβλαβών οργανισμών και ασθενειών στην χώρα μας είναι ξεκάθαρα πολύ πιο σημαντική και σίγουρα πιο αποδοτική μέθοδος, σε σχέση με την αντιμετώπισή τους σε περίπτωση εντοπισμού τους σε μια περιοχή. «Αναμφίβολα, η πρόληψη αποτελεί το πλέον αποτελεσματικό και οικονομικά συμφέρον εργαλείο. Η διαχείριση των φυτοασθενειών μετά την εγκατάστασή τους είναι συχνά πολύ δύσκολη, χρονοβόρα και δαπανηρή και σε πολλές περιπτώσεις μη αναστρέψιμη», εξήγησε.
Τι σημαίνει όμως για την προστασία των φυτών το «ταξιδεύω υπεύθυνα»; Σύμφωνα με τη δρα Μελιφρονίδου-Παντελίδου, πρέπει να αποφεύγουμε τη μεταφορά στις αποσκευές μας φυτών ή φυτικών προϊόντων που είναι δυνατόν να συλλέγουμε από τα ταξίδια μας σε άλλες χώρες, είτε αυτές είναι άλλα κράτη μέλη της ΕΕ είτε τρίτες χώρες. Όπως τόνισε, ορισμένες ασθένειες δεν εντοπίζονται με γυμνό μάτι και έτσι εύκολα μπορεί να ξεγελαστούμε ότι ένα φυτό, μία γλάστρα, οι σπόροι, οι βολβοί, τα κομμένα άνθη ή οι πρασινάδες που φέρνουμε μαζί μας είναι απαλλαγμένα από οργανισμούς επιβλαβείς για τα φυτά, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. «Εάν επιθυμούμε να φέρουμε κάποιο φυτό ή φυτικό προϊόν από τα ταξίδια μας, τότε, να απαιτήσουμε όπως αυτά συνοδεύονται με τις απαραίτητες βεβαιώσεις ότι έχουν ελεγχθεί και ότι είναι απαλλαγμένα από εχθρούς και ασθένειες των φυτών», τόνισε. Ο ίδιος διευκρινίζει πως όταν αναφερόμαστε σε επιβλαβείς οργανισμούς των φυτών, δεν εννοούμε τις κοινές ασθένειες και εχθρούς των φυτών, όπου με διάφορα μέσα, όπως ορθές καλλιεργητικές πρακτικές ή χρήση φυτοπροστατευτικών ή άλλων προϊόντων και άλλες δράσεις, είναι δυνατό να καταπολεμήσουμε ή να μειώσουμε τον πληθυσμό τους, αλλά εννοούμε ένα φάσμα οργανισμών, για τους οποίους δεν υπάρχουν αποτελεσματικοί τρόποι καταπολέμησης.
Οι απειλές
«Σήμερα, η υγεία των φυτών απειλείται όσο ποτέ άλλοτε από την κλιματική κρίση και τις ανθρώπινες δραστηριότητες, παράγοντες οι οποίοι μεταβάλλουν τα οικοσυστήματα και διευκολύνουν την εγκατάσταση οργανισμών, οι οποίοι στο παρελθόν δεν μπορούσαν να επιβιώσουν σε ορισμένες περιοχές. Παράλληλα, η αύξηση των διεθνών ταξιδιών και του παγκόσμιου εμπορίου, όπως επίσης οι ανεξέλεγκτες διαδικτυακές αγορές έχουν εντείνει τον κίνδυνο εισαγωγής νέων παθογόνων οργανισμών. Η ευαισθητοποίηση όλων των εμπλεκομένων επιχειρήσεων στην αγροδιατροφική αλυσίδα -αλλά και του ευρύτερου κοινού- είναι απαραίτητη για την ανάδειξη της σημασίας της διατήρησης της υγείας των φυτών», σημείωσε.
Κατασχέσεις στα σύνορα
Η συνεχής ροή δεδομένων από τις κατασχέσεις επιβλαβών οργανισμών για φυτά και φυτικά προϊόντα στα σύνορα της ΕΕ είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την «άμυνα» των κρατών μελών. «Οι αρμόδιες αρχές των κρατών μελών της ΕΕ για θέματα φυτοϋγείας δημοσιεύουν τακτικά στοιχεία για τις κατασχέσεις (interceptions) επιβλαβών οργανισμών σε φυτά και φυτικά προϊόντα στα σύνορα της ΕΕ, στο πλαίσιο του συστήματος EUROPHYT», ανέφερε στον «Π» ο Μάριος Γεωργιάδης, λειτουργός Γεωργίας στον Κλάδο Φυτοϋγείας του Τμήματος Γεωργίας. «Αυτά τα μηνιαία και ετήσια στοιχεία παρουσιάζουν τον ακριβή αριθμό των περιστατικών, τις χώρες προέλευσης και τα είδη που κατασχέθηκαν, τονίζοντας το μέγεθος του κινδύνου. Στις περιπτώσεις εισαγωγής φυτών και φυτικών προϊόντων μέσω αποσκευών, αυτά απορρίπτονται στην παρουσία των ταξιδιωτών σε ειδικούς κάδους απορριμμάτων που έχουν τοποθετηθεί στον χώρο του Τμήματος Τελωνείων», πρόσθεσε.
Όπως είναι δυνατό να κλονιστεί η υγεία του ανθρώπου από διάφορες ασθένειες, με τον ίδιο τρόπο μπορεί να κλονιστεί και η υγεία των φυτών. Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα ιών, βακτηρίων, μυκήτων και εντόμων, τα οποία δυνατόν να προσβάλουν τα φυτά και τα φυτικά προϊόντα και στη συνέχεια μέσω αυτών να εισέλθουν σε μια νέα περιοχή, να δράσουν απειλητικά, να εδραιωθούν και να εξαπλωθούν απίστευτα γρήγορα, προκαλώντας ανυπολόγιστες ζημιές. «Όλοι γνωρίζουμε ότι τα φυτά αποτελούν τη βάση της διατροφικής αλυσίδας μας: χωρίς φυτική παραγωγή δεν θα υπήρχαν τρόφιμα για τους ανθρώπους ή ζωοτροφές για τα ζώα. Τα φυτά, παρέχουν το 80% των τροφίμων που καταναλώνουμε. Πέραν της τροφής, μας παρέχουν το 98% του αέρα που αναπνέουμε, ενώ παράλληλα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Μας παρέχουν υλικά που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας όπως ρουχισμό, δημιουργία καλλυντικών, φαρμάκων, ενώ με το ξύλο τους δημιουργούμε έπιπλα, χαρτί, κατοικίες. Παρέχουν καταφύγιο για αμέτρητους οργανισμούς υποστηρίζοντας πρόσθετα με αυτόν τον τρόπο και τη βιοποικιλότητα», ανέφερε ο κ. Γεωργιάδης.
Η εκστρατεία και ο Pesty
To Tμήμα Γεωργίας λαμβάνει μέρος για τρίτη συνεχή χρονιά στην οργανωμένη εκστρατεία #planthealth4 life. Οργανωτής της εκστρατείας είναι η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων-EFSA, η οποία παρέχει επιστημονικές συμβουλές και γνώμες προς τα αρμόδια όργανα της ΕΕ. Σύμφωνα με τη δρα Μελιφρονίδου-Παντελίδου, στόχος είναι η ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού στη ζωτική, σημαντική σχέση που έχουν τα θέματα υγείας των φυτών με την καθημερινή μας ζωή. Φέτος συμμετέχουν 26 κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου, 5 υπό ένταξη χώρες και η Ελβετία.
«Σημαντικό ρόλο στην εκστρατεία έχει και η μασκότα της, o Pesty. Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων χρησιμοποιεί τον Pesty στην εκστρατεία αυτή τόσο στα μικρά φιλμάκια που ετοίμασε στα πλαίσια της εκστρατείας αλλά και σε αφίσες και άλλα εργαλεία, για να κεντρίσει το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων. Είναι ένα μεγάλο πράσινο μικρόβιο, που μπορεί να εισχωρήσει στα φυτά και στα φυτικά προϊόντα, να πολλαπλασιαστεί και να προκαλέσει τεράστιες ζημιές. Το Τμήμα Γεωργίας, μέσω του μηνύματος ‘‘Κρατούμε τους επιβλαβείς οργανισμούς μακριά από το νησί μας’’, θέλει να τονίσει τη σημασία της πρόληψης, της αποφυγής εισαγωγής τέτοιων επιβλαβών οργανισμών στη χώρα μας. Ο καθένας μας μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση της υγείας των φυτών και να προλάβουμε την είσοδο στο νησί μας επιβλαβών για τα φυτά οργανισμών», τόνισε.
