Οι Βρετανοί ξανάρχονται στο Κυπριακό. Κινούνται εδώ και αρκετές βδομάδες στο παρασκήνιο, αλλά η επισημοποίηση της εμπλοκής τους επιβεβαιώθηκε την Πέμπτη διά της επίσκεψης του υπουργού Εξωτερικών της χώρας Dominic Raab στη Λευκωσία στο πλαίσιο συναντήσεων που είχε με τον Πρόεδρο Αναστασιάδη και τον ΥΠΕΞ Νίκο Χριστοδουλίδη.
Σε γενικές γραμμές ο κ. Raab επαναβεβαίωσε την ετοιμότητα της Μεγάλης Βρετανίας για διάρρηξη του αδιεξόδου στο Κυπριακό και στην εξεύρεση μιας λύσης επωφελούς για όλους τους κατοίκους της Κύπρου. Στην καλύτερη περίπτωση η βρετανική παρέμβαση μπορεί να αναζωπυρώσει το ενδιαφέρον στο Κυπριακό, στη χειρότερη να δημιουργήσει νέα περιρρέουσα καχυποψίας και συνωμοσιολογίας.
Πίσω από τις γενικότητες
Οι Βρετανοί σύμφωνα με πληροφορίες μας έχουν επεξεργαστεί μια νέα φόρμουλα αναθέρμανσης του Κυπριακού, την οποία έχουν ήδη παρουσιάσει στον Πρόεδρο Αναστασιάδη αλλά και τον Τ/Κ ηγέτη Ερσίν Τατάρ. Στην πραγματικότητα δεν καταθέτουν τίποτε καινούργιο. Όλα βρίσκονται στο τραπέζι και όλα είναι λυμένα σύμφωνα με την έκθεση του Αντόνιο Γκουτέρες μετά το Κραν Μοντανά. Πρόκειται για ένα σχέδιο γέφυρα που επιχειρεί να ικανοποιήσει περισσότερο τις θέσεις των δύο πλευρών στο επίπεδο των συμβολισμών παρά επί της ουσίας. Επιχειρεί εν ολίγοις να αναβαθμίσει τις θέσεις της ε/κ πλευράς για επίτευξη συμφωνίας αποκεντρωμένης ομοσπονδίας, λαμβάνοντας, ωστόσο, ταυτόχρονα υπόψη τη ρητορική αξίωση των Τουρκοκυπρίων για «κυριαρχική ισότητα» των δύο ομόσπονδων κρατιδίων που θα τη συνιστούν.
Οι βασικές αρχές της προσέγγισης των Βρετανών είναι οι ακόλουθες:
- Στην Κύπρο υπάρχουν από το 1960 δύο κοινότητες οι οποίες σήμερα ως κοινοτικά κυρίαρχα κρατίδια (Community States) θα ιδρύσουν την Κυπριακή Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, με τον ίδιο τρόπο που ιδρύθηκε και η Κυπριακή Δημοκρατία το 1960, δηλαδή από τις δύο κοινότητες. Το ομόσπονδο κράτος δεν θα χρειαστεί να υποβάλει ξανά αίτηση για ένταξη στον ΟΗΕ ή την ΕΕ.
- Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα έχει αρμοδιότητα σε κάποιους τομείς (οι οποίοι θα οριστούν) όπως π.χ. η εξωτερική πολιτική, η οικονομία, η ασφάλεια και η ιθαγένεια. Θα υπάρχει ένα Υπουργικό Συμβούλιο με 9 Υπουργούς (6 Ε/Κ και 3 Τ/Κ) και δύο συμπρόεδροι με ισότιμο καθεστώς. Ίσως και κάποιος διακοσμητικός Πρόεδρος. Σε ό,τι αφορά τον διορισμό των μελών του Υπουργικού προτείνεται να μελετηθούν το ομοσπονδιακό σύστημα του Βελγίου (η κάθε κοινότητα Βαλόνοι και Φλαμανδοί διορίζουν τους υπουργούς τους) αλλά και της Βορείου Ιρλανδίας (το Υπουργικό Συμβούλιο της οποίας διορίζεται με βάση τα ποσοστά που καταλαμβάνουν τα κόμματα στις βουλευτικές). Εν τοιαύτη περιπτώσει το πρόγραμμα διακυβέρνησης θα ανακοινώνεται μετά τη σύσταση της κυβέρνησης.
- Η νομοθετική εξουσία σε ομοσπονδιακό επίπεδο θα αποτελείται από ένα μόνο σώμα 36 ατόμων. Οι 24 θα είναι Ε/Κ και οι 12 Τ/Κ. Θα υπάρχουν ασφαλιστικές δικλίδες για τη μειοψηφία.
4. Τα δύο κοινοτικά κρατίδια πέραν των αρμοδιοτήτων που θα ανήκουν στην ομοσπονδία, θα έχουν το δικαίωμα να συνάπτουν δικές τους συμφωνίες. Όπως λέχθηκε θα μπορούν να εγγραφούν σε διεθνή σώματα και να εκπροσωπούνται σε διεθνείς αθλητικές συναντήσεις με τον ίδιο τρόπο που η Σκωτία, η Ουαλία, και η Βόρειος Ιρλανδία έχουν τις δικές τους ομάδες στα κύπελλα ΟΥΕΦΑ ή σε άλλες αθλητικές δραστηριότητες.
5. Τα δύο κοινοτικά κρατίδια θα δίνουν τη συγκατάθεσή τους σε αποφάσεις της ομοσπονδιακής κυβέρνησης σε διεθνή θέματα και την ΕΕ. Αν δεν υπάρχει ομοφωνία τότε η Κύπρος θα απέχει από διεθνείς ψηφοφορίες ή και ψηφοφορίες εντός της ΕΕ όπως συνέβαινε για παράδειγμα για 3 χρόνια με το Βέλγιο.
6. Σε ό,τι αφορά τα στρατεύματα κατοχής αυτά θα αποχωρήσουν στο μεγαλύτερό τους ποσοστό με την υπογραφή της συμφωνίας λύσης. Η Τουρκία θα αποποιηθεί του δικαιώματος μονομερούς επέμβασης της συνθήκης εγγυήσεως, θα παραμείνει μικρός αριθμός ελληνικών και τουρκικών στρατευμάτων και επίσης οι εγγυήσεις για περίοδο 10 χρόνων.
7. Στο εδαφικό η βρετανική φόρμουλα προτείνει υλοποίηση του Χάρτη που συμφωνήθηκε μεταξύ Αναστασιάδη - Ακιντζί δηλαδή το ποσοστό εδάφους του τ/κ κρατιδίου κινηθεί μεταξύ 28,2% και 29,2% με επιστροφή των Βαρωσίων και της Μόρφου.
- Στο περιουσιακό να ισχύσουν ό,τι επιτεύχθηκε στις διαπραγματεύσεις, δηλαδή να αναγνωριστεί ο συναισθηματικός δεσμός στους Ε/Κ χρήστες (όσους ζουν μετά από 46 χρόνια) και το θέμα να λυθεί με βάση το τρίπτυχο επιστροφή, αποζημιώσεις - ανταλλαγή.
Η ε/κ πλευρά
Η ε/κ πλευρά είναι επιφυλακτική απέναντι στη βρετανική φόρμουλα κυρίως σε ό,τι αφορά το ξεκαθάρισμα που επιχειρεί να κάνει στα θέματα της πολιτικής ισότητας και της κυριαρχικής ισότητας που θέτουν επί τάπητος οι Τουρκοκύπριοι. Δηλώνει ικανοποιημένη σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα σημεία της πρότασης. Με τον όρο Community States οι Βρετανοί επιχειρούν να προσδώσουν ουσία στη θέση των Τ/Κ περί κυριαρχικής ισότητας. Δύο κρατιδίων δηλαδή που ιδρύουν ένα κράτος (παρθενογένεση) σε αντίθεση με τα συνιστώντα κρατίδια που δημιουργούνται από το Σύνταγμα ενός υφιστάμενου κράτους (μετεξέλιξη).
Τις τελευταίες βδομάδες ο Πρόεδρος Αναστασιάδης επικεφαλής της νέας διαπραγματευτικής ομάδας που αποτελείται κυρίως από τεχνοκράτες και συνταγματολόγους, έχει πραγματοποιήσει τρεις συνεδρίες για εκπόνηση σεναρίων με στόχο την κάλυψη όλων των ενδεχομένων που μπορεί να προκύψουν κατά την άτυπη Πενταμερή.
Σύμφωνα με ε/κ πηγή, «αν η Τουρκία στη Νέα Υόρκη επιθυμεί πραγματικά λύση εντός των παραμέτρων του πλαισίου Γκουτέρες, αυτή τη φορά θα την έχει». Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σε δηλώσεις του χθες συναντώντας τον ΥΠΕΞ της Σλοβενίας, κάλεσε την Τουρκία σε έναν εποικοδομητικό διάλογο. Αύριο ο Πρόεδρος θα έχει συνάντηση με τον πρωθυπουργό της Ελλάδος Κυριάκο Μητσοτάκη, ενδεχόμενα εντός της εβδομάδας θα επισκεφθεί το Ισραήλ, ενώ εντός των ημερών θα επισκεφθεί την Κύπρο ο ύπατος εκπρόσωπος της ΕΕ, προκειμένου, όπως είπε «να συνδιαβουλευτούμε πώς είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί αυτή η μεγάλη συγκυρία, λαμβάνοντας υπόψη την πρόθεση του γ.γ. των ΗΕ να συγκαλέσει μια άτυπη, μετά από τρία χρόνια, συνάντηση για το Κυπριακό».
Η τουρκική πλευρά
Εν ολίγοις η ε/κ πλευρά σε κάθε ευκαιρία και κάθε τόνο δηλώνει τις τελευταίες βδομάδες έτοιμη να παρακαθίσει σε μια Πενταμερή χωρίς όρους. Ισχύει το ίδιο για την Τουρκία; Κατά την επίσκεψή του στη Λευκωσία στις 2 Φεβρουαρίου ο Τούρκος ΥΠΕΞ Μεβλούτ Τσαβούσογλου, διευκρίνισε ότι μέχρι το Κραν Μοντανά η Τουρκία και οι Τουρκοκύπριοι συζητούσαν για πολιτική ισότητα σε ένα ομοσπονδιακό κράτος. Σήμερα διεκδικούν την κυριαρχική ισότητα των Τουρκοκυπρίων, «με βάση την οποία μπορούν να υπάρξουν και δύο κράτη».
Πίσω από τη ρητορική Τσαβούσογλου διαφαίνεται με βάση τις πιο πάνω δηλώσεις μια υπαναχώρηση (πάντα ρητορική) σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, από τις αρχικές ακραίες δηλώσεις του Ερσίν Τατάρ περί ίδρυσης δύο ανεξάρτητων και διεθνώς αναγνωρισμένων κρατών στην Κύπρο.
Ο Τούρκος ΥΠΕΞ έκανε λόγο για κυριαρχική ισότητα, η οποία «προσφέρει τη δυνατότητα δύο κρατών». Στην πραγματικότητα ο όρος «κυριαρχική ισότητα» δεν είναι καινούργιος. Συμφωνήθηκε στο έγγραφο των συγκλίσεων του Κυπριακού, μεταξύ Χριστόφια - Ταλάτ αλλά και στο κοινό ανακοινωθέν της 11ης Φεβρουαρίου 2014. Η κυριαρχική αυτή ισότητα εκφράζεται μέσα από τη διατύπωση ότι «Καμιά πλευρά δεν μπορεί να διεκδικήσει εξουσία ή δικαιοδοσία επί της άλλης πλευράς». Και ακόμη ότι «δεν υπάρχει ιεραρχία μεταξύ της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και των δύο συνιστώντων ομοσπονδιακών κρατιδίων».
Οπότε προς τι οι υψηλοί τόνοι σε ό,τι αφορά την «κυριαρχική ισότητα» και τη δυνατότητα ίδρυσης δύο κρατών και κυρίως προς τι η εμπλοκή των Βρετανών οι οποίοι μόνο πρόσθετη καχυποψία προκαλούν; Πίσω από τις δηλώσεις αυτές που είναι αλήθεια ότι προκαλούν σύγχυση, αφού στόχος τους είναι να εξυπηρετήσουν κυρίως προεκλογικά και κομματικά αφηγήματα, κρύβεται ο πραγματικός στόχος της τουρκικής πλευράς, σύμφωνα με έγκυρη τουρκοκυπριακή πηγή: «Αν προκύψουν νέα δημοψηφίσματα κι αν οι Ελληνοκύπριοι ψηφίσουν για μια ακόμα φορά 'όχι' τότε οι Τουρκοκύπριοι νόμιμα και με τη σύμφωνο γνώμη της διεθνούς κοινότητας, θα προχωρήσουν στην ίδρυση δικού τους κράτους. Με λίγα λόγια η απόφαση για ομοσπονδία ή για λύση δύο κρατών θα κριθεί εξ ολοκλήρου από την ελληνοκυπριακή ψήφο, αφού θεωρώ δεδομένο ότι οι Τ/Κ θα πουν ξανά 'ναι'».
Τα δύο βέτο της Λουτ
Ούτως ή άλλως η επιμονή σε δύο κράτη σε αυτή τη φάση, τερματίστηκε άδοξα για την τ/κ πλευρά μετά τις δύο επισκέψεις της απεσταλμένης του γ.γ. Αντόνιο Γκουτέρες στη Λευκωσία Τζέιν Χολ Λουτ τον Δεκέμβριο του 2020 και τον Ιανουάριο του 2021. Η κ. Λουτ ταυτόχρονα έστειλε και δύο μηνύματα που αφορούν τις εκ των ων ουκ άνευ προϋποθέσεις που θέτει ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες για τη σύγκληση μιας άτυπης Πενταμερούς:
* Στην τ/κ πλευρά ξεκαθάρισε σε κάθε τόνο ότι η θέση για αναγνώριση τ/κ κράτους στην Κύπρο είναι εκτός τόπου και χρόνου και ότι με τέτοια θέση στο τραπέζι ο γενικός γραμματέας δεν προτίθεται να συγκαλέσει Πενταμερή. Διευκρίνισε επίσης ότι τα Ηνωμένα Έθνη ουδέποτε θα αναγνωρίσουν ένα κράτος το οποίο δημιουργήθηκε με τη χρήση βίας. Ανέφερε τέλος στους Τ/Κ ότι η θέση για κυριαρχική ισότητα των κοινοτήτων είναι συζητήσιμη και εντός των παραμέτρων της εντολής που έχει ο ΟΗΕ για λύση του Κυπριακού.
* Στην ε/κ πλευρά διευκρίνισε ότι αν δεν υπάρξει αποδοχή της πολιτικής ισότητας των Τ/Κ όπως ο γενικός γραμματέας την προσδιόρισε στο πλαίσιο του στις 31 Ιουνίου 2017 στο Κραν Μοντανά, δηλαδή αν δεν γίνεται αποδεκτό ότι οι Τουρκοκύπριοι θα έχουν αποτελεσματική συμμετοχή στο υπό ίδρυση ομοσπονδιακό κράτος, τότε και πάλιν δεν είχε νόημα να συγκληθεί η άτυπη Πενταμερής. Η ε/κ πλευρά απάντησε ότι αποδέχεται την πολιτική ισότητα σε ένα αποκεντρωμένο ομοσπονδιακό κράτος το οποίο θα έχει τα εχέγγυα να είναι λειτουργικό. Η κ. Λουτ αποδέχθηκε ότι αυτή η θέση είναι εντός των παραμέτρων του ΟΗΕ για λύση του Κυπριακού.
