Η γυναικοκτονία δεν είναι μόνο η πιο ακραία εκδήλωση έμφυλης βίας κατά των γυναικών, αλλά και η πιο βίαιη εκδήλωση έμφυλης διάκρισης και ανισότητας. Είναι ένα πρόβλημα που απασχόλησε την κοινωνία έντονα προ διετίας, λόγω των εγκλημάτων του κατά συρροή δολοφόνου Νίκου Μεταξά, που αποκαλύφθηκαν κατά το 2019, όταν και καταδικάστηκε σε επτά φορές ισόβια για τη δολοφονία πέντε γυναικών και δύο κοριτσιών.
13 μεταξύ 2019 και 2020
Κάθε μέρα, σε όλο τον κόσμο, 137 γυναίκες και κορίτσια δολοφονούνται λόγω του φύλου τους από μέλος της οικογένειάς τους, είτε από έναν νυν ή πρώην σύντροφο.
Στην Κύπρο, οι αριθμοί είναι μεγάλοι, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε τον πληθυσμό. Συγκεκριμένα, σημειώθηκαν 13 γυναικοκτονίες από το 2019 μέχρι και το 2020, εκ των οποίων οι δύο αφορούν κορίτσια, χωρίς σ΄ αυτές να συνυπολογίζονται τα θύματα του Νίκου Μεταξά.
Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, τα αποτρόπαια αυτά εγκλήματα διαπράχθηκαν από νυν ή πρώην σύζυγο/σύντροφο.
28 σε μια επταετία…
Να σημειώσουμε ότι συνολικά στο νησί μας, από το 2010 μέχρι το 2016, σε μια περίοδο επτά ετών, έχουν καταγραφεί 28 υποθέσεις γυναικοκτονίας. Οι 21 εκ των 28 υποθέσεων, δηλαδή το 75%, κατηγοριοποιήθηκαν ως υποθέσεις συντροφικής/ ενδοοικογενειακής βίας. Αριθμοί που σοκάρουν, αφού στα πιο πάνω στοιχεία, επίσης δεν περιλαμβάνονται τα θύματα του κατά συρροή δολοφόνου Νικόλα Μεταξά.
Να σημειωθεί ότι τα εν λόγω στατιστικά δημοσιοποιήθηκαν από το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου και το ΤΕΠΑΚ, στο πλαίσιο του έργου «FEM – United» και σε παρουσίαση που φιλοξένησε στις εγκαταστάσεις του το Πανεπιστήμιο Frederick.
Βάσει αυτών των δεδομένων, λοιπόν, φαίνεται ότι στην Κύπρο είναι ιδιαίτερα οξύ το πρόβλημα, το οποίο πέραν από τα υποψήφια θύματα, αφορά και τις αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους και κυρίως τις διωκτικές αρχές.
Η έρευνα «FEM-United» στην οποία συμμετείχαν πέντε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έδειξε ότι το 2019-2020, 629 γυναίκες δολοφονήθηκαν στην Κύπρο, τη Γερμανία, τη Μάλτα, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Σημαντικό στοιχείο, αποτελεί το γεγονός -σύμφωνα με την έκθεση- πως το 60% των γυναικοκτονιών διαπράχθηκε, επίσης, από νυν ή πρώην σύντροφο.
Άγνοια των αρχών
Από τα στοιχεία της έρευνας για τη διετία 2019 και 2020, προκύπτει και το γεγονός ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν έχουν έγκαιρη ενημέρωση για κακοποίηση γυναικών που εξελίσσονται σε γυναικοκτονία.
Αρκεί να σημειώσουμε ότι από τις 13 γυναικοκτονίες που καταγράφηκαν τα έτη 2019 και 2020, οι 11 αποδείχθηκε ότι σχετίζονταν με συστηματική κακοποίηση. Και απ΄ αυτές τις 11 μόνο η μία ήταν γνωστή και στην Αστυνομία και στο γραφείο ευημερίας. Σε αυτή τη μοναδική περίπτωση είχαν εκδοθεί περιοριστικά μέτρα και το θύμα λάμβανε στήριξη από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Ωστόσο, δεν αποφεύχθηκε η τραγική κατάληξη.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τα στοιχεία της έρευνας, παρά την ύπαρξη ιστορικού βίας, υπήρξε ελάχιστη έως καθόλου ανάμειξη ή υποστήριξη από τις αρχές πριν από τις γυναικοκτονίες. Επιπλέον, ένας μικρός αριθμός περιπτώσεων ήταν εις γνώση των αρχών, αλλά στις πλείστες από αυτές δεν είχαν ληφθεί προστατευτικά μέτρα.
Ευθύνη στα ΜΜΕ
Ευθύνη, για το πρόβλημα που τείνει να εξελιχθεί σε μάστιγα, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έκθεσης, έχουν και τα Μέσα Ενημέρωσης. Συχνά παρατηρείται το φαινόμενο να «ρομαντικοποιούνται» οι υποθέσεις γυναικοκτονιών, παρουσιάζοντάς τις ως μεμονωμένα περιστατικά, μέσω μιας δημοσιογραφικής γλώσσας που σχεδόν ενοχοποιεί το θύμα και αναπαράγει τα έμφυλα στερεότυπα.
«Τον τύφλωσε το πάθος», «Δεν άντεξε την απόρριψη», «Θόλωσε το μυαλό του από τη ζήλια», είναι μερικοί από τους τίτλους που κατά καιρούς συνόδευσαν περιπτώσεις γυναικοκτονιών και που αποδεδειγμένα δεν βοηθούν να υπάρξει κατανόηση από μέρους της κοινωνίας τέτοιων φαινομένων.
Τα ευρήματα
Παραθέτουμε κάποια άλλα σημαντικά ευρήματα της έρευνας, σε σχέση με τις 13 γυναικοκτονίες που καταγράφηκαν στην Κύπρο, τη χρονική περίοδο 2019 – 2020:
- Η πιο συχνή μορφή είναι αυτή που διαπράττεται στο πλαίσιο συντροφικής σχέσης: Στη συντριπτική πλειοψηφία διαπράχθηκαν από νυν ή πρώην σύζυγο/σύντροφο.
- Γυναίκες που έχουν μεταναστεύσει στην Κύπρο διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο: Η πλειοψηφία των θυμάτων γυναικοκτονίας στην Κύπρο, κατά την περίοδο 2019-2020, ήταν μετανάστριες που ήταν είτε υπήκοοι τρίτων χωρών (55%) είτε υπήκοοι κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (18%).
- Οι γυναικοκτονίες διαπράττονται από άνδρες. Επιπλέον, η πλειοψηφία των δραστών ήταν Κύπριοι πολίτες (72%).
- Παρά το ιστορικό βίας από στενό σύντροφο, στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, δεν υπήρξε παρέμβαση από τις αρχές πριν τη διάπραξη των γυναικοκτονιών. Για την ακρίβεια, μόνο μια ήταν γνωστή στους εμπλεκόμενους φορείς και μόνο 2 από τις 10 περιπτώσεις ήταν γνωστές σε άλλους, όπως μέλη της οικογένειας, γείτονες/ισσες ή φιλικά πρόσωπα.
Τρύπιες διαδικασίες
Οι υφιστάμενες διαδικασίες συλλογής δεδομένων για τις γυναικοκτονίες είναι ανεπαρκείς και δεν λαμβάνουν υπόψη την έμφυλη διάσταση του φαινομένου. Μόνο η Ισπανία έχει θεσπίσει στοχευμένες και εξειδικευμένες διαδικασίες συλλογής δεδομένων για τις γυναικοκτονίες, αναγνωρίζοντας τη σχέση μεταξύ γυναικοκτονίας, έμφυλης βίας και ανισότητας. Η πρόεδρος της Βουλής Αννίτα Δημητρίου, τον Οκτώβριο του 2021, ζήτησε την τροποποίηση του ποινικού κώδικα σε σχέση με τη διάπραξη γυναικοκτονιών, με πρόταση νόμου την οποία κατέθεσε. Η πρόταση της κ. Δημητρίου προνοεί την ισόβια κάθειρξη των ενόχων. Σύμφωνα με τον ορισμό της γυναικοκτονίας, όπως αναφέρεται στην πρόταση νόμου, αυτή είναι:
Η θανάτωση γυναίκας ως αποτέλεσμα:
- άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο
- βασανισμού και μισογυνισμού
- λόγων τιμής, θρησκευτικών πεποιθήσεων, πρακτικής ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων
- σεξουαλικού προσανατολισμού και/ή ταυτότητας φύλου
- σχέσης εξάρτησης, εμπιστοσύνης ή επιρροής η οποία δημιουργεί ευαλωτότητα
- άσκησης βίας προς επίτευξη συνουσίας
- άσκησης ενδοοικογενειακής βίας
- στοχοποίησης στο πλαίσιο ενόπλων συγκρούσεων
Μέσα από την πρόταση νόμου της κ. Αννίτας Δημητρίου, η οποία ενημέρωσε σχετικά τις ΜΚΟ και τις κρατικές υπηρεσίες, στόχος είναι η Κύπρος να γίνει η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που θα θεσπίσει νόμο για τη γυναικοκτονία. Εφόσον υπερψηφιστεί η νομοθετική πρωτοβουλία, το αδίκημα της γυναικοκτονίας θα θεσπιστεί ως ιδιώνυμο αδίκημα, το οποίο θα επισύρει την ποινή της διά βίου φυλάκισης. Σύμφωνα με την πρόταση νόμου, ως γυναικοκτονία θα θεωρείται η θανάτωση γυναίκας ως αποτέλεσμα άσκησης βίας από ερωτικό σύντροφο, βασανισμού και μισογυνισμού, και άσκησης ενδοοικογενειακής βίας.
