Σε μια περίοδο που η Κύπρος δοκιμάζεται από σοβαρή λειψυδρία και η γεωργία στενάζει, ένα δικοινοτικό, υπό γερμανική διαχείριση, υπερσύγχρονο εργοστάσιο επεξεργασίας λυμάτων στην κατεχόμενη Μια Μηλιά συνεχίζει να λειτουργεί στο φουλ, χωρίς όμως να διοχετεύει το νερό του εκεί όπου χρειάζεται. Αντί στους αγρότες και στις καλλιέργειες, το καθαρό νερό καταλήγει στον ποταμό Πεδιαίο.
Το Εργοστάσιο Επεξεργασίας Λυμάτων που βρίσκεται στην κατεχόμενη Μια Μηλιά λειτούργησε στις αρχές του 2013, είναι δυναμικότητας 30 χιλιάδων (30.000) κυβικών μέτρων λυμάτων ημερησίως και διαθέτει σύστημα τριτοβάθμιας επεξεργασίας με τη χρήση τεχνολογίας μεμβρανών. Το εργοστάσιο ανεγέρθηκε στον χώρο του παλιού εργοστασίου που είχε κατασκευαστεί στις αρχές της δεκαετίας του ’70, μετά από διαγωνισμό που προκηρύχθηκε υπό την ομπρέλα του UNDP. Εξυπηρετεί τις περιοχές Λευκωσίας, Αγίου Δομετίου, Έγκωμης, τμήματα των περιοχών Στροβόλου και Αγλαντζιάς, καθώς και τμήμα της κατεχόμενης περιοχής Λευκωσίας.
Επί τόπου
Ο «Π» βρέθηκε στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου στην κατεχόμενη Μια Μηλιά και κατέγραψε βήμα προς βήμα. τόσο τη διαδικασία της επεξεργασίας των λυμάτων όσο και τις δυσκολίες που άπτονται θεμάτων διοχέτευσης του νερού, το οποίο αντί για τους γεωργούς ποτίζει τον ποταμό και εμπλουτίζει, αν μη τι άλλο, τα υπόγεια ύδατα. Στο εργοστάσιο επεξεργασίας λυμάτων η τεχνολογία δουλεύει, οι δυνατότητες υπάρχουν, αλλά η αξιοποίηση των παραγόμενων πόρων παραμένει αποσπασματική και χωρίς ουσιαστικό σχεδιασμό.
Η επίσκεψη στη μονάδα ανέδειξε και μια άλλη διάσταση, καθώς το εργοστάσιο της Μιας Μηλιάς δεν παράγει μόνο καθαρό νερό άρδευσης, παράγει και πλούτο. Από τη διαδικασία επεξεργασίας των λυμάτων προκύπτουν τρία χρήσιμα προϊόντα, που υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσαν να αξιοποιούνται σε γεωργία, ενέργεια και βιολογική ανακύκλωση.
Η εγκατάσταση επεξεργάζεται καθημερινά δεκάδες χιλιάδες κυβικά μέτρα λυμάτων, από τα οποία προκύπτουν τρία χρήσιμα προϊόντα:
• Νερό τριτοβάθμιας επεξεργασίας, κατάλληλο για άρδευση. Μέρος του νερού χορηγείται ανεπίσημα σε Τ/Κ γεωργούς στα κατεχόμενα χωρίς θεσμικό πλαίσιο. Το υπόλοιπο καταλήγει στην κοίτη του Πεδιαίου ποταμού. Η απουσία αγωγού μεταφοράς νερού από το εργοστάσιο προς τις ελεύθερες περιοχές και η έλλειψη πολιτικής βούλησης καθιστούν την υποδομή μια ακόμη χαμένη ευκαιρία εν μέσω υδατικής κρίσης.
• Οργανική ουσία (λάσπη), αξιοποιήσιμη ως λίπασμα/φυτόχωμα για δέντρα και αμπέλια, αλλά όχι για τρόφιμα, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή Οδηγία. Ωστόσο, δεν υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα σε σχέση με τη συνολική αξιοποίηση των παραγόμενων υλικών, αφού κανείς δεν φαίνεται να γνωρίζει με σαφήνεια τι γίνεται με το λίπασμα. Πάντως, σύμφωνα με τις πληροφορίες, μέρος του λιπάσματος καταλήγει «ανεπίσημα» στις δύο κοινότητες για τις ανάγκες των καλλιεργειών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο δήμαρχος Λευκωσίας, Χαράλαμπος Προύντζος, δήλωσε στον «Π» ότι ήγειρε το θέμα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στον δήμαρχο του τ/κ τομέα Λευκωσίας, Μεχμέτ Χαρματζί, μετά από αίτημα δημοτών και καλλιεργητών.
• Μεθάνιο, το οποίο χρησιμοποιείται για καύση και παραγωγή ενέργειας εντός της μονάδας.
Επέκταση
Σε αυτή τη φάση έχει δρομολογηθεί η επέκταση του εργοστασίου, προκειμένου να αποκτήσει δυνατότητα παραγωγής για ακόμη 50.000 κυβικά ημερησίως. Ωστόσο, το έργο δεν προχωρεί, κυρίως λόγω έλλειψης χρηματοδότησης, αλλά και επειδή ο Πεδιαίος ποταμός δεν μπορεί να απορροφήσει ή να δεχτεί περισσότερο νερό. Για τη λειτουργία του εργοστασίου, τη χαμένη δυναμική και τα πολιτικά αδιέξοδα, μίλησε στον «Π» ο πρόεδρος του Επαρχιακού Οργανισμού Λευκωσίας, Κωνσταντίνος Γιωρκάτζης. «Το εργοστάσιο λειτουργεί από το 2013 με δυνατότητα επεξεργασίας 30.000 κυβικών μέτρων λυμάτων την ημέρα και τριτοβάθμια επεξεργασία. Αυτό σημαίνει περίπου 12 εκατομμύρια κυβικά νερού τον χρόνο, ένα τεράστιο απόθεμα», σημείωσε. Το εργοστάσιο, σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Γιωρκάτζη, μπορεί να παραγάγει ακόμη περισσότερο νερό, αλλά οι απαιτούμενες υποδομές μεταφοράς απουσιάζουν. «Έχουμε το νερό, αλλά δεν έχουμε αγωγούς για να το φέρουμε στις ελεύθερες περιοχές. Το περισσότερο πάει στον Πεδιαίο», είπε ο πρόεδρος του Επαρχιακού Οργανισμού Λευκωσίας.
Εμπόδια και τεχνικές καθυστερήσεις
Γιατί όμως δεν έχει κατασκευαστεί ακόμη ο απαραίτητος αγωγός; «Χρειάζεται πολιτική συμφωνία, αλλά και οικονομικοί πόροι, καθώς το έργο της μεταφοράς μέσω αγωγού κοστίζει πολλά εκατομμύρια ευρώ και θα χρηματοδοτηθεί από την Κυπριακή Δημοκρατία και την ΕΕ, χωρίς καμία οικονομική συμβολή από την τουρκοκυπριακή πλευρά», εξήγησε ο Κωνσταντίνος Γιωρκάτζης.
Ένα διαχρονικό πρόβλημα
Το πρόβλημα της μη αξιοποιησης του ανακυκλωμένου νερού δεν περιορίζεται μόνο στη Μια Μηλιά. Ο Γενικός Ελεγκτής, σε πρόσφατη έκθεσή του αποκάλυψε ότι παγκυπρίως μόλις το 50% του ανακυκλωμένου νερού αξιοποιείται. Το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων απάντησε πως το ποσοστό φτάνει το 90%, αν συνυπολογιστεί και το νερό που διοχετεύεται σε ποταμούς για εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων. Σύμφωνα με την έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, μόνο από το εργοστάσιο επεξεργασίας της Μιας Μηλιάς, κάθε χρόνο χάνονται σχεδόν 11 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού, των οποίων η επεξεργασία κοστίζει περίπου 9 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο.
«Όμως, αν δεν έχεις τις υποδομές, δεν μπορείς να εκμεταλλευτείς αυτό το πολύτιμο νερό», επεσήμανε ο πρόεδρος του Επαρχιακού Οργανισμού Λευκωσίας. Το εργοστάσιο στη Μια Μηλιά είναι έτοιμο, λειτουργικό, και θα μπορούσε να συμβάλει αποφασιστικά στη μείωση της πίεσης που αντιμετωπίζουν οι γεωργοί. Όμως, χωρίς πολιτική βούληση και τεχνική υλοποίηση, το πολύτιμο νερό συνεχίζει να κυλά εκεί όπου δεν μπορεί να αξιοποιηθεί, τουλάχιστον όχι άμεσα: στον Πεδιαίο ποταμό.
Eπεξεργασία νερού
Η επεξεργασία των λυμάτων στο εργοστάσιο της Μια Μηλιάς είναι μια σύνθετη, αλλά πλήρως αυτοματοποιημένη διαδικασία, η οποία ακολουθεί έξι βασικά στάδια. Από τη στιγμή που το νερό φτάνει στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου, μέχρι να καθαριστεί και να επιστραφεί στο περιβάλλον, περνά από μια σειρά μηχανικών, βιολογικών και χημικών φάσεων.
Πρώτος καθαρισμός
Το νερό από τις αποχετεύσεις φτάνει αρχικά σε μια σειρά από φίλτρα, χοντρά και λεπτά (γνωστά και ως εσχάρες), τα οποία συγκρατούν τα μεγάλα στερεά αντικείμενα, όπως πλαστικά, χαρτιά ή γυαλί. Αμέσως μετά οδηγείται σε δεξαμενές καθίζησης, όπου η άμμος και τα βαριά υλικά μένουν στον πυθμένα, ενώ οι λιπαρές ουσίες ανεβαίνουν στην επιφάνεια και αφαιρούνται. Το μερικώς καθαρισμένο νερό αντλείται στη συνέχεια και περνά στο επόμενο στάδιο, στον βιολογικό καθαρισμό.
Βιολογικός καθαρισμός
Σε αυτή τη φάση αξιοποιούνται φυσικοί μικροοργανισμοί. Δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες (κυρίως με ελεγχόμενη θερμοκρασία και παροχή οξυγόνου) ώστε να αναπτυχθούν τα απαραίτητα βακτήρια που θα αποδομήσουν οργανικές ενώσεις, φωσφόρο και άζωτο. Ο αερισμός είναι κρίσιμος καθώς οξυγονώνοντας το νερό, τα βακτήρια λειτουργούν πιο αποτελεσματικά, καθαρίζοντας βαθύτερα τα λύματα.
Καθαρισμός και απολύμανση
Αφού ολοκληρωθεί η βιολογική επεξεργασία, το νερό περνά από ειδικά φίλτρα με μεμβράνες που συγκρατούν μικροσκοπικά σωματίδια και βακτήρια. Το τελικό στάδιο περιλαμβάνει απολύμανση με χλώριο, ώστε να εξουδετερωθούν τυχόν μικρόβια που έχουν απομείνει. Το καθαρό πλέον νερό καταλήγει στον ποταμό Πεδιαίο. Είναι κατάλληλο για άρδευση, αλλά όχι για ανθρώπινη κατανάλωση.
Τι γίνεται με τα υπολείμματα
Παράλληλα με τον καθαρισμό του νερού, παράγεται και λάσπη, γνωστή ως ιλύς, ένα παχύρευστο μείγμα από νεκρά βακτήρια και στερεά κατάλοιπα. Η ιλύς συμπυκνώνεται, ώστε να μειωθεί ο όγκος της, και στη συνέχεια οδηγείται σε ειδικά δοχεία όπου υφίσταται χώνευση (χωρίς οξυγόνο) στους 37°C. Εκεί, νέα βακτήρια αποδομούν το οργανικό υλικό και παράγουν βιοαέριο (μεθάνιο). Μετά την επεξεργασία, αφαιρείται το πλεονάζον νερό και απομένει ένα στερεό υπόλειμμα, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως λίπασμα/φυτόχωμα σε καλλιέργειες δέντρων και αμπελιών, αλλά όχι σε τρόφιμα.
Ενεργειακή αξιοποίηση
Το παραγόμενο μεθάνιο δεν πάει χαμένο. Χρησιμοποιείται για να ζεσταίνει τα δοχεία χώνευσης και για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, καλύπτοντας μέρος των αναγκών του ίδιου του εργοστασίου. Έτσι μειώνεται σημαντικά το κόστος λειτουργίας και ενισχύεται η ενεργειακή αυτάρκεια της μονάδας.
Το εργοστάσιο σε αριθμούς
Αν η μονάδα επεξεργασίας λυμάτων στη Μια Μηλιά αξιοποιούσε πλήρως τις δυνατότητές της, τα οφέλη θα ήταν πολλαπλά, τόσο για τις δύο κοινότητες όσο και για τη γεωργία, το περιβάλλον και τους υδάτινους πόρους της περιοχής
• 270.000 άνθρωποι, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, θα μπορούσαν να εξυπηρετούνται σταθερά από το εργοστάσιο.
• Με σωστό σχεδιασμό και εναλλαγή καλλιεργειών, το επεξεργασμένο νερό θα μπορούσε να αρδεύσει περίπου 500 εκτάρια (5.000 στρέμματα) γεωργικής γης
• Το σύστημα αυτό θα συνέβαλλε στη μείωση της υπεράντλησης των υπόγειων υδάτων, προσφέροντας ένα σημαντικό μέτρο διατήρησης των υδατικών αποθεμάτων της περιοχής.
Η επεξεργασία λυμάτων δεν είναι πολυτέλεια
Το στίγμα της δικής του προσέγγισης σε σχέση με τη λειτουργία του εργοστασίου επεξεργασίας λυμάτων, έδωσε μιλώντας στον «Π» ο πρόεδρος της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής, Χαράλαμπος Θεοπέμπτου.
«Η επεξεργασία λυμάτων είναι ένα εξαιρετικά σοβαρό ζήτημα που, δυστυχώς, εξακολουθούμε να υποτιμούμε. Δεν πρόκειται μόνο για περιβαλλοντική υποχρέωση, πρόκειται για ζήτημα δημόσιας υγείας, γεωργικής επιβίωσης και διαχείρισης φυσικών πόρων», επεσήμανε ο πρόεδρος της Επιτροπής Περιβάλλοντος.
Έστειλε παράλληλα το μήνυμα ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία «μάς υποχρεώνει να διαθέτουμε λειτουργικά συστήματα επεξεργασίας λυμάτων σε πολεοδομικά συγκροτήματα και μεγάλους οικισμούς». Η εφαρμογή αυτών των υποδομών προστατεύει τα υπόγεια νερά, μειώνει τον υγειονομικό κίνδυνο και επιστρέφει πολύτιμες ποσότητες νερού, χρήσιμες για τη γεωργία και άλλες καλλιέργειες.
Παρόλα αυτά, η Κύπρος έχει μείνει πίσω στις ευρωπαϊκές της υποχρεώσεις. «Έχουμε ήδη καταδικαστεί μία φορά από την Ευρωπαϊκή Ένωση και όλα δείχνουν πως οδεύουμε προς νέα παραπομπή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αυτή τη φορά με πιθανή χρηματική ποινή», σημείωσε.
Η σημερινή κατάσταση είναι παράδοξη αφού από τη μία, η απόρριψη καθαρού νερού στην κοίτη του ποταμού συμβάλλει μεν στον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων, από την άλλη ,όμως, ένα δίκτυο διανομής νερού προς τους γεωργούς θα μπορούσε να στηρίξει άμεσα και ουσιαστικά και πραγματικά την παραγωγή, ειδικά εν μέσω υδατικής κρίσης. «Αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν σκεφτεί κανείς ότι το σύστημα επεξεργασίας λυμάτων της Μιας Μηλιάς παράγει καθημερινά μεγάλες ποσότητες καθαρού νερού», σημείωσε ο Χαράλαμπος Θεοπέμπτου.
Ωστόσο, χωρίς σχεδιασμό, χωρίς δίκτυο, χωρίς πολιτική βούληση, οι εν λόγω ποσότητες συνεχίζουν να χάνονται.
