Την απουσία ενός στερεού συστήματος πρόληψης και αντιμετώπισης φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών, όπως οι πυρκαγιές, επανέφερε η φονική πυρκαγιά στην ορεινή Λεμεσό, η οποία την Τετάρτη ξεκίνησε από την κοινότητα της Μαλλιάς στα 650 μέτρα και κατηφορίζοντας ανεξέλεγκτα εξαπλώθηκε μέχρι τον αυτοκινητόδρομο Λεμεσού – Πάφου, καλύπτοντας τελικά 124 τετραγωνικά χιλιόμετρα καμένης γης. Η παρούσα κυβέρνηση έχει δώσει κατ’ επανάληψη μεγάλες υποσχέσεις σε σχέση με την κάλυψη των σοβαρών κενών, αρχής γενομένης από τον Αύγουστο του 2023 και τη μεγάλη πυρκαγιά στην ορεινή Λεμεσό (από την Κορφή μέχρι τη Φασούλα), όπου της δόθηκε το ελαφρυντικό του σύντομου διαστήματος στην εξουσία. Άξια προσοχής είναι η συγκεκριμένη δέσμη εξαγγελιών που έγιναν από το Προεδρικό τον Μάρτιο του 2024. Ωστόσο, όπως κατέδειξαν τα γεγονότα αυτής της εβδομάδας, από τότε μέχρι σήμερα ελάχιστα έγιναν, κλονίζοντας το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών.
Τα πτητικά στην ΕΦ
Αν επικεντρωθούμε στα μέτρα που ανακοινώθηκαν το 2024 και την απόδοση που θα έπρεπε να είχαν μέχρι σήμερα, θα δούμε ότι στην προμετωπίδα ήταν η ενίσχυση της Κύπρου με ικανοποιητικό αριθμό αεροπλάνων και ελικοπτέρων αεροπυρόσβεσης και η υπαγωγή της μονάδας πτητικών μέσων δασοπυρόσβεσης στην Εθνική Φρουρά, για καλύτερο επιχειρησιακό αποτέλεσμα, κατά το παράδειγμα άλλων χωρών. Για την πρόσφατη πυρκαγιά η ώρα της άφιξής τους στο ξεκίνημα της πυρκαγιάς ήταν στο επίκεντρο των επικρίσεων. Αναφορές από το Υπουργείο Γεωργίας, για πρώτες ρίψεις στις 14.20, ενώ η πυρκαγιά ξέσπασε μεταξύ 12.00 – 13.00 στη Μαλλιά, καταδεικνύουν καθυστέρηση, η οποία δεν συμφωνεί με τις υποσχέσεις του 2024. Ερώτημα την ίδια ώρα γεννάται για το πού ήταν το έμφορτο αεροσκάφος που θα έπρεπε αυτή την περίοδο να περιπολεί και να κάνει τις πρώτες ρίψεις.
Πυρομετεωρολογικό δελτίο
Την ανάγκη άμεσης κατάσβεσης της πυρκαγιάς τα πρώτα λεπτά που ξέσπασε στη Μαλλιά αλλά και ευρύτερα του αυξημένου βαθμού επιφυλακής καταδεικνύει το πυρομετεωρολογικό δελτίο, το οποίο εξέδωσε εκείνη τη μέρα ο ιδιώτης μετεωρολόγος Έρικ Κίτας και αξιοποιείται ανεπίσημα από ενδιαφερόμενες υπηρεσίες πυρόσβεσης και εθελοντικές ομάδες. Σημειώνοντας ότι οι περιοχές που θα έχουν τις πιο δυσμενείς πυρομετεωρολογικές συνθήκες θα είναι η επαρχία Λεμεσού, δυτικά τμήματα της επαρχίας Λευκωσίας και Λάρνακας και ανατολικά τμήματα της επαρχίας Πάφου, το δελτίο τόνιζε ότι «σε περίπτωση πυρκαγιάς θα ευνοείται η πολύ γρήγορη εξάπλωσή της και θα είναι κατευθυνόμενη από τον άνεμο. Παράλληλα ο κίνδυνος δημιουργίας κηλιδώσεων από καύτρες είναι πολύ αυξημένος και μπορούν να παρατηρηθούν πολλαπλές νέες ακόμη και αρκετές εκατοντάδες μέτρα μακριά από το κυρίως μέτωπο. Εκτιμούμε ότι μια πυρκαγιά η οποία δεν θα καταφέρει να κατασβεστεί εντός 5 λεπτών θα μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες, νοουμένου ότι την ευνοεί η τοπογραφία και βλάστηση». Όπως αποδείχθηκε, αυτά τα δεδομένα δεν τα έλαβε υπόψη ο κρατικός μηχανισμός συντονισμού της αεροπυρόσβεσης. Εδώ αξίζει να καταγραφεί και η μη έκδοση πυρομετεωρολογικών δελτίων από τη Μετεωρολογική Υπηρεσία, δηλαδή του επίσημου μετεωρολογικού συμβούλου του κράτους, με παρουσία μετεωρολόγου στο πεδίο.
Ο συντονιστής στην… Αυστραλία
Στο ίδιο κάδρο, ενός προβληματικού πυλώνα συντονισμού των πτητικών, εντάσσεται και η απουσία στην Αυστραλία -στην καρδιά της περιόδου πυρκαγιών- του γενικού διευθυντή του Υπουργείου Γεωργίας, Ανδρέα Γρηγορίου, κατόπιν οδηγιών από την κυβέρνηση, για τις εκδηλώσεις καταδίκης του πραξικοπήματος και της εισβολής Όμως είναι η ίδια κυβέρνηση, η οποία με απόφασή της στις 14 Απριλίου του 2023 τού όρισε, μεταξύ άλλων, τα καθήκοντα κινητοποίησης των πτητικών μέσων και γενικού προστάγματος σε ό,τι αφορά τη διασπορά, τις μετακινήσεις και τη διάταξη δυνάμεων κατά την πυρόσβεση, ανεξαρτήτως Υπηρεσίας που ανήκουν (αριθμός απόφασης: 94.669). Εν ολίγοις, απουσίαζε ο κρατικός αξιωματούχος με ρόλο συντονιστή των κατακερματισμένων αρμοδιοτήτων πυρόσβεσης στα Υπουργεία Δικαιοσύνης, Γεωργίας και Άμυνας. Ενδεχομένως να ήταν εκείνο το πρόσωπο που θα ζητούσε μέρος των δασοπυροσβεστών που προστάτευαν το Δάσος του Τροόδους να έσπευδε για να βοηθήσει τους πυροσβέστες. Το 2024, την ημέρα που ανακοινώνονταν τα μέτρα πυρόσβεσης από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο, ο ίδιος ανέφερε, μετά από σχετική ερώτηση, ότι δόθηκαν αυτά τα καθήκοντα στον κ. Γρηγορίου διότι «ένα ζήτημα το οποίο έχει εντοπιστεί από την πρώτη στιγμή είναι η ανάγκη για περαιτέρω συντονισμό μεταξύ των πολλών Υπηρεσιών που είναι αρμόδιες σε περιπτώσεις πυρκαγιών».
Τεχνολογία
Στο πλαίσιο υλοποίησης της «2ης φάσης του ολιστικού συστήματος πολιτικής προστασίας», στο Προεδρικό το 2024 αποφασίστηκε και η εγκατάσταση αισθητήρων για έγκαιρο εντοπισμό των πυρκαγιών. Απορίας άξιο είναι το γιατί αυτή η τεχνολογική αξιοποίηση δεν απέδωσε. Την ίδια ώρα απουσιάζει η αξιοποίηση σωρείας άλλων σύγχρονων τεχνολογικών εργαλείων πρόληψης και έγκαιρης αντιμετώπισης πυρκαγιών, όπως οι θερμικές κάμερες, για τα οποία το κράτος θα μπορούσε να συνεργαστεί με τα κυπριακά πανεπιστήμια.
112
Στο πεδίο της Πολιτικής Άμυνας, εκείνη τη μέρα το Προεδρικό ενημέρωσε ότι αντικείμενο συζήτησης ήταν και οι καθυστερήσεις στην ενεργοποίηση του πανευρωπαϊκού αριθμού έκτακτης ανάγκης 112, που θα μπορούσε να συμβάλει στην έγκαιρη προειδοποίηση των πολιτών. Το κενό αυτό συνεχίζει να υπάρχει μέχρι σήμερα και, όπως αποδείχθηκε στην πρόσφατη πυρκαγιά της Λεμεσού, θα μπορούσε να βοηθήσει σημαντικά στις εκκενώσεις των κοινοτήτων και στο να αποφεύγονταν εγκλωβισμοί κατοίκων κατά τη διαφυγή, όπως έγινε το βράδυ της Τετάρτης στη Λόφου και τη Συλίκου, καθώς οι εφαρμογές αυτές κατατοπίζουν τους πολίτες, ντόπιους και ξένους, σε σχέση με τον ασφαλή δρόμο διαφυγής. Μάλιστα εδώ αξιοποιούνται και μετεωρολόγοι με εξειδίκευση στις πυρκαγιές, οι οποίοι προβλέπουν την πορεία που θα έχει μία πυρκαγιά.
Εθελοντές
Στο κομμάτι του εθελοντισμού, παρά το αυξημένο ενδιαφέρον ομάδων πολιτών, εκκρεμεί η πλήρης υλοποίησης πρότασης που θα έπρεπε να υποβάλει το Υπουργείο Εσωτερικών για αξιοποίηση, εκπαίδευση και ασφάλιση των εθελοντών. Στην πραγματικότητα υλοποιήθηκε μόνο ο τρίτος πυλώνας, ωστόσο καμία πρόοδος δεν έγινε για την αξιοποίηση και την εκπαίδευση. Μετά τις προεδρικές διακηρύξεις, από το 2024 μέχρι πρόσφατα το Γραφείο του Επιτρόπου του Πολίτη είχε αναλάβει το έργο δημιουργίας μητρώου για παγκύπριο δίκτυο εθελοντών για φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές, υπό την Πολιτική Άμυνα. Ωστόσο το θέμα βρίσκεται ακόμα στα χαρτιά και προορίζεται να υλοποιηθεί από την Πολιτική Άμυνα μετά το 2026, όταν θα κατατεθεί στη Βουλή το νομοθετικό πλαίσιο για τη σύσταση του Εθνικού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας.
Αποψιλώσεις
Η κυβέρνηση είχε ανακοινώσει και μέτρα για τον καθαρισμό των άγριων χόρτων. Όπως φάνηκε, μέχρι σήμερα οι κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση γίνονται είτε αποσπασματικά είτε σε πιλοτικό επίπεδο (ελεγχόμενη καύση, ελεγχόμενη βόσκηση). Είναι παραδεκτό ότι σήμερα δεν έχει κάθε κοινότητα της Κύπρου δακτύλιο ασφάλειας περιμετρικά, με αποτέλεσμα η άφθονη καύσιμη ύλη να βοηθά την πυρκαγιά να διέρχεται μέσα από τους οικισμούς. Αυτό καταγράφηκε στην πυρκαγιά των κρασοχωριών της Λεμεσού. Εδώ θα πρέπει να ενταχθεί και η σοβαρή καθυστέρηση των τοπικών Αρχών στο να απομακρύνουν τους παράνομους σκυβαλότοπους από τα διοικητικά τους όρια Σύμφωνα με πρόσφατο ρεπορτάζ του «Π», στην καρδιά του καλοκαιριού, με το ενδεχόμενο πυρκαγιών να βρίσκεται σε επίπεδο «κόκκινου συναγερμού», οι 76 τοπικές Αρχές που εγκρίθηκαν για χρηματοδότηση, μετά από απόφαση του Υπουργικού στις 2 Μαΐου, προχωρούν με ρυθμούς χελώνας με ποσοστό υλοποίησης μόλις στο 36%. Η κυβέρνηση με ποντιοπιλατική στάση επιρρίπτει την ευθύνη στις τοπικές Αρχές, ωστόσο οφείλει να εξεύρει τους μοχλούς πίεσης, ώστε να υλοποιηθούν πλάνα που υποσχέθηκε.
Οι κρίσεις
Τα τελευταία χρόνια οι κρίσεις φυσικών και ανθρωπογενών φαινομένων που καταγράφονται στο νησί, αλλά και στη γειτονική περιοχή, σκιαγραφούν το προφίλ μίας χώρας «νάνου» από άποψη πολιτικής προστασίας. Αν απομονώσουμε την περίοδο 2023 – 2025, όπου συσσωρεύτηκαν κρίσεις, όπως αυτές τις οποίες καλείται να διαχειριστεί καλύτερα ένας νέος μηχανισμός, θα δούμε ότι η κυπριακή κοινωνία έβλεπε για μέρες ένα φλεγόμενο εργοστάσιο ανακύκλωσης (Γέρι, 16 Ιουλίου 2023), μία μεγάλου μεγέθους πυρκαγιά με σοβαρή απουσία πτητικών (ορεινή Λεμεσός, 6 και 7 Αυγούστου 2023), την πολύνεκρη κακοκαιρία «Daniel» να πλήττει με πλημμύρες χώρες της περιοχής μας (Λιβύη, Ελλάδα, Τουρκία, 5 - 12 Σεπτεμβρίου 2023), την καταστροφική επέλαση δύο ανεμοστρόβιλων μέσα από αστική περιοχή (Λεμεσός, 14 Φεβρουαρίου 2024), τη μεγάλη πυρκαγιά στην Πάφο, πάλι με μεγάλα κενά στην αεροπυρόσβεση (Πάφος, 11 και 12 Ιουνίου 2024). Και πλέον, τη φονική πυρκαγιά στα κρασοχώρια της Λεμεσού, η οποία τις προσεχείς μέρες αναμένεται να αναλυθεί σε βάθος, ειδικά στην έκτακτη συνεδρίαση τριών κοινοβουλευτικών Επιτροπών της Βουλής την προσεχή Τρίτη. Η εμπειρία αυτών των γεγονότων έδειξε ότι μέχρι σήμερα η Κυπριακή Δημοκρατία λαμβάνει αποσπασματικά μέτρα και δεν έχει διαβάσει σωστά τις προκλήσεις που επιβάλλουν πλέον οι πραγματικότητες της κλιματικής αλλαγής.
