ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΕΛΛΗΝΑ *
Αυτή ήταν η σαφής και κατηγορηματική άποψη που εξέφρασε ο Ευρωπαίος επίτροπος Ενέργειας, Dan Jorgensen, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα την περασμένη εβδομάδα. Δήλωσε ότι το GSI είναι «υψίστης στρατηγικής σημασίας» για την Ευρώπη, καθώς θα βοηθήσει στην ενίσχυση των διασυνδέσεων ηλεκτρικής ενέργειας και θα συμβάλει στη μείωση των τιμών ενέργειας - μια κορυφαία προτεραιότητα. Γι' αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΚ) στήριξε αυτό το έργο με επιχορήγηση €657 εκατομμυρίων ευρώ, την υψηλότερη επιχορήγηση που έχει δοθεί ποτέ για ένα «έργο κοινού ενδιαφέροντος».
Και όμως, παρά τις τρεις τηλεδιασκέψεις με την ΕΚ, οι εξελίξεις των τελευταίων δύο εβδομάδων δεν ήταν επαρκείς για να ξεπεραστούν τα εκκρεμή ζητήματα.
Παρ' όλα αυτά, τόσο ο Πρωθυπουργός Μητσοτάκης όσο και ο Dan Jorgensen εξέφρασαν την πεποίθηση ότι το έργο θα ολοκληρωθεί όπως έχει προγραμματιστεί. Ο διευθύνων σύμβουλος του ΑΔΜΗΕ, Μάνος Μανουσάκης, προχώρησε περαιτέρω, λέγοντας την Τετάρτη ότι, «παρά τις προκλήσεις,είμαι βέβαιος ότι το έργο θα υλοποιηθεί, τερματίζοντας την ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου».
Ωστόσο, ο Πρόεδρος του κύριου πρωταγωνιστή του έργου, της Κύπρου, απουσίαζε εμφανώς από αυτές τις εξελίξεις. Και εκεί βρίσκεται το πρόβλημα.
Έλλειψη σαφήνειας από την κυπριακή κυβέρνηση
Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα και η Κύπρος υπέγραψαν διμερή συμφωνία το 2024 για την υλοποίηση του έργου, η θέση της κυπριακής κυβέρνησης έκτοτε είναι αμφίσημη. Τα δύο βασικά Υπουργεία της, Ενέργειας και Οικονομικών, κινούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις, με τον Πρόεδρο μέχρι στιγμής να μην εμπλέκεται. Στην πραγματικότητα, η Κύπρος φαίνεται σαν να «μην ξέρει τι θέλει».
Το κύριο ζήτημα εδώ δεν είναι μόνο η κατεύθυνση που σχεδιάζει να ακολουθήσει η κυβέρνηση, αλλά η απόλυτη ανάγκη να υπάρξει μια ενιαία θέση, με τα δύο υπουργεία να κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση -ειδικά δημόσια- εφαρμόζοντας όλες τις συμφωνίες και αποφεύγοντας την οπισθοδρόμηση.
Η έλλειψη σαφήνειας και η τρέχουσα σύγχυση είναι απαράδεκτες. Αυτό, όχι μόνο εμποδίζει την πρόοδο, αλλά τροφοδοτεί και την αβεβαιότητα. Κανένας επενδυτής ή δανειστής δεν θα δεσμευτεί για το έργο όσο η θέση του κύριου πρωταγωνιστή παραμένει ασαφής.
Αυτό αντικατοπτρίζεται επίσης στη θέση της ΡAEK και στη διχασμένη κοινή γνώμη και την κάλυψη του έργου από τα ΜΜΕ.
Συνολικά, τα μηνύματα που προέρχονται από την Κύπρο σχετικά με το GSI είναι αντιφατικά και συγκεχυμένα.
Ο υποκείμενος παράγοντας πίσω από την αμφιταλάντευση της κυβέρνησης μπορεί να είναι ο γεωπολιτικός κίνδυνος που θέτουν οι απειλές της Τουρκίας να παρεμποδίσει το έργο.
Γεωπολιτικός κίνδυνος
Η Τουρκία απειλεί να μπλοκάρει τις προγραμματισμένες έρευνες για τη διαδρομή του καλωδίου ηλεκτρικής ενέργειας GSI, επικαλούμενη το νομικά άκυρο μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης, το οποίο αγνοεί το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας του ΟΗΕ (UNCLOS) και τα δικαιώματα των νησιών σε ΑΟΖ. Ούτε η ΕΕ ούτε οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν αυτό το μνημόνιο καθώς δεν τηρεί το διεθνές δίκαιο.
Παρ' όλα αυτά, η Τουρκία ισχυρίζεται ανυπόστατα ότι μέρος της διαδρομής του καλωδίου διέρχεται από μια περιοχή που θεωρεί επέκταση της υφαλοκρηπίδας της.
Αυτό που δυσκολεύει την κατάσταση είναι ότι η Τουρκία απειλεί να χρησιμοποιήσει το πολεμικό ναυτικό της για να μπλοκάρει τις έρευνες. Πράγματι, τον περασμένο Ιούλιο ανέπτυξε πολεμικά πλοία κοντά στην περιοχή έρευνας, εμποδίζοντας τις εργασίες έρευνας. Ακολούθησαν περαιτέρω περιστατικά τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο.
Ωστόσο, μέχρι στιγμής, η Τουρκία έχει αποφύγει οποιαδήποτε φυσική ενέργεια, περιορίζοντας τη θέση της στους ισχυρισμούς ότι η διαδρομή του καλωδίου παραβιάζει τη «διεκδικούμενη» υφαλοκρηπίδα της.
Ελληνική θέση
Τον τελευταίο χρόνο, ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, εξέφραζε επανειλημμένα τη βεβαιότητά του ότι το GSI θα προχωρήσει, δηλώνοντας ότι πρόκειται για ένα έργο που συγχρηματοδοτείται από την ΕΕ, «το οποίο προστατεύεται από το διεθνές δίκαιο, υπό την έννοια ότι η έρευνα και η εγκατάσταση του καλωδίου δεν απαιτούν άδεια... Το έργο θα προχωρήσει την κατάλληλη στιγμή», τόνισε, και πρόσθεσε: «Υποστηρίζουμε σθεναρά και σοβαρά τα κυριαρχικά μας δικαιώματα... Η Ελλάδα θα προχωρήσει χωρίς δισταγμό».
Το πιο σημαντικό είναι ότι την περασμένη εβδομάδα ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης τόνισε ότι η ελευθερία της διασυνδεσιμότητας ηλεκτρικής ενέργειας και δεδομένων μέσω υποθαλάσσιων καλωδίων είναι αδιαπραγμάτευτη, τονίζοντας ότι το τουρκολιβυκό μνημόνιο «δεν παράγει καμία νομική ισχύ».
Συνέχισε λέγοντας: «Δεν δεχόμαστε καμία απρόσκλητη πρόταση από την Τουρκία για το τι πρέπει να γίνει σε περιοχές ελληνικής κυριαρχίας. Το έργο GSI θα ολοκληρωθεί». Πρόσθεσε ότι «όσο επιμένει στις γκρίζες ζώνες στο Αιγαίο, η Τουρκία δεν θα ενταχθεί στο πρόγραμμα SAFE της ΕΕ. Η Ελλάδα δεν θα το επιτρέψει αυτό... Μπορούμε επίσης να θέσουμε όρους για την απόκτηση Eurofighters από τη Γερμανία... Η Τουρκία πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι δεν μπορεί να επιδιώκει προσέγγιση με την Ευρώπη και ταυτόχρονα να θέλει να μπλοκάρει ένα στρατηγικό ευρωπαϊκό έργο». Μια σαφής και κατηγορηματική θέση.
Νωρίτερα, υπογράμμισε επίσης την υποστήριξη της Ελλάδας στον οικονομικό διάδρομο IMEC Ινδίας-Ευρώπης και επανέλαβε την επιθυμία της Ελλάδας να συνεργαστεί με τις χώρες που συμμετέχουν σε αυτόν, ως φυσική πύλη προς την Ευρώπη που θα περιλαμβάνει το GSI.
Μέχρι στιγμής, η θέση της κυπριακής κυβέρνησης είναι ότι θα υπερασπιστεί τα δικαιώματά της βάσει του διεθνούς δικαίου, ασκώντας παράλληλα πίεση στην Ελλάδα και την ΕΕ για την αντιμετώπιση του ζητήματος.
Ισραηλινό ενδιαφέρον
Το Ισραήλ επιβεβαίωσε εκ νέου το ενδιαφέρον του να ενταχθεί στο GSI. Μετά τον πόλεμο με το Ιράν και την επίθεση στους σταθμούς παραγωγής ενέργειας, το Ισραήλ βλέπει την αξία του GSI στην παροχή πρόσθετης ενεργειακής ασφάλειας. Βλέπει επίσης πολιτικά και οικονομικά οφέλη μέσω των άμεσων εξαγωγών πλεονάζουσας ενέργειας στην Ευρώπη.
Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψης του Μητσοτάκη στο Ισραήλ, ο Πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου τον διαβεβαίωσε ότι το GSI θα συμπεριληφθεί στο IMEC -το οποίο είναι μια πρωτοβουλία που υποστηρίζεται από την ΕΕ και τις ΗΠΑ- και ότι, εάν χρειαστεί, το Ισραήλ θα ζητήσει την υποστήριξη των ΗΠΑ για το έργο.
Επιπλέον, η Κύπρος και το Ισραήλ συμφώνησαν να οριστικοποιήσουν μια συμφωνία για το GSI έως το 2025. Μέχρι το τέλος Ιουλίου, ο ΑΔΜΗΕ θα υποβάλει έναν πλήρη φάκελο στις ρυθμιστικές Αρχές και των δύο χωρών για να διευκολύνει μια κοινή απόφαση σχετικά με τη CBCA (Διασυνοριακή Κατανομή Κόστους).
Το GSI θα προχωρήσει
Δεδομένων των πρόσφατων δηλώσεων του Dan Jorgensen και του Έλληνα Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, είναι πλέον πιο πιθανό ότι το έργο θα προχωρήσει. Άλλωστε, παρά την επίμονη έλλειψη σαφήνειας στην Κύπρο, η κυβέρνηση έχει ήδη λάβει την πολιτική απόφαση - έχοντας συνάψει το 2024 ένα «πλαίσιο συνεννόησης» που υπέγραψαν οι υπουργοί Ενέργειας της Κύπρου και της Ελλάδας - δεσμεύοντας την Κύπρο στην ολοκλήρωση του έργου.
Παρά τις προσπάθειες της Τουρκίας να ταράξει τα νερά ανακοινώνοντας την πρόθεσή της να προχωρήσει με μια ηλεκτρική διασύνδεση με τα κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου, αυτό δεν έχει καμία επίπτωση στον GSI.
Ωστόσο, υπάρχει ανησυχία στην Κύπρο για την επιθετική προσέγγιση που υιοθετεί ο ΑΔΜΗΕ στην επιδίωξη των αιτημάτων του. Αυτό θεωρείται αντιπαραγωγικό και ανταγωνίζεται τους εμπλεκόμενους και την κοινή γνώμη. Μια λιγότερο επιθετική προσέγγιση θα μπορούσε να επιτύχει καλύτερα αποτελέσματα.
Τα νέα της Παρασκευής αναφέρουν ότι η ΡAEK εξετάζει τα δεδομένα που της παρείχε ο ΑΔΜΗΕ για τις πληρωμές που έχει πραγματοποιήσει μέχρι στιγμής. Επιβεβαίωσε την Τετάρτη την προθυμία της να ολοκληρώσει τη διαδικασία πληρωμής, για το εισόδημα που δικαιούται ο ΑΔΜΗΕ έναντι εγκεκριμένων, πραγματοποιηθέντων εξόδων, μέχρι την επόμενη εβδομάδα. Η ελληνική ομόλογός της, ΡAAEY, έχει ήδη δώσει την έγκρισή της.
Αυτές οι εξελίξεις θα δώσουν ώθηση στο έργο.
*Ανώτερου συνεργάτη στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου
