Σχεδόν τριάντα χρόνια μετά, ο δρ Μάρβιν Ζούσε, αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο Trinity College του Δουβλίνου, συμμετέχοντας σε συζήτηση του Cyprus Forum για το μέλλον του Κυπριακού, ανέδειξε τον ρόλο των εξωτερικών δυνάμεων σε συνδυασμό με τα πολιτικά και οικονομικά κίνητρα στην προώθηση της επίλυσης της μακροχρόνιας σύγκρουσης στη Βόρεια Ιρλανδία. Αντλώντας διδάγματα και παρατηρήσεις από τη σύγκρουση στη Βόρεια Ιρλανδία, σημείωσε πως, ενώ κάθε ιστορική περίπτωση είναι μοναδική, μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα από την πολυπλοκότητα της κάθε περίπτωσης.
Κατά την περίοδο της βίαιης σύγκρουσης, γνωστής ως «Troubles», από τη δεκαετία του 1960 έως και τη δεκαετία του 1990, η σύγκρουση στη Βόρεια Ιρλανδία θεωρείτο η μακροβιότερη, η πιο δύσκολη και η πιο βίαιη στην Ευρώπη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κι όμως, το 1998, τα περισσότερα από τα αντιμαχόμενα μέρη, πολιτικά και παραστρατιωτικά, αποφάσισαν να βάλουν τέλος στη βία και να ανοίξουν ένα νέο κεφάλαιο με τη «Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής».
Η σύγκρουση στη Βόρεια Ιρλανδία δεν ήταν θρησκευτική, αλλά εθνο-εθνικιστική. Από τη μια, οι ενωτικοί/φιλοβρετανοί, κυρίως προτεστάντες, επιδίωκαν τη διατήρηση της ένωσης με τη Βρετανία. Από την άλλη, οι εθνικιστές/ρεπουμπλικάνοι, κυρίως καθολικοί, ήθελαν την ένωση της Βόρειας Ιρλανδίας με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας.
Οι ξένοι έθεσαν το πλαίσιο
«Αν ήμουν ιστορικός, θα έλεγα πως η ειρηνευτική διαδικασία ξεκίνησε το 1985 με τη Συμφωνία Αγγλίας-Ιρλανδίας», ανέφερε ο Ζούσε. «Η συμφωνία έφερε τις δύο κυβερνήσεις στην ίδια σελίδα». Από τη στιγμή εκείνη η σύγκρουση έπαψε να εκλαμβάνεται ως διακρατική, μεταξύ Βρετανίας και Ιρλανδίας, και άρχισε να θεωρείται ως διακοινοτική διαμάχη που μπορούσε να επιλυθεί, γεγονός που, όπως υπογράμμισε, καταδεικνύει τον καθοριστικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι εξωτερικές δυνάμεις.
Όταν υπογράφηκε η «Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής», υπήρχε ελάχιστη εμπιστοσύνη και συνεργασία ανάμεσα στις δύο πλευρές. Σε κάποιες περιπτώσεις οι συνομιλίες γίνονταν, όχι απευθείας, αλλά μέσω τρίτων μερών.
Ειρηνευτική διαδικασία σε εξέλιξη...
Η συμφωνία επετεύχθη ωστόσο επειδή το στάτους κβο είχε γίνει μη αποδεκτό και για τις δύο πλευρές. Το ρίσκο μιας λύσης φαινόταν τελικά μικρότερο από τη συνέχιση της σύγκρουσης. Για τους ενωτικούς, ήταν ξεκάθαρο μετά τη Συμφωνία Αγγλίας-Ιρλανδίας ότι το Λονδίνο ήταν πρόθυμο να κάνει συμφωνίες με το Δουβλίνο χωρίς τη συμμετοχή τους. Είχαν αποκλειστεί από την πολιτική διαδικασία και χρειάζονταν να επανέλθουν, συμφωνώντας σε συγκυβέρνηση. Για τους ρεπουμπλικάνους, η στρατιωτική δράση είχε φτάσει σε αδιέξοδο. Η δυνατότητα συμμετοχής σε νόμιμες πολιτικές διαδικασίες τους δόθηκε ως κίνητρο, κάτι που αποδείχθηκε αρκετά ελκυστικό ώστε να δεσμευτούν στην αρχή της αποστράτευσης.
Ένα ακόμη δίδαγμα από τη Βόρεια Ιρλανδία είναι ότι η ειρηνευτική διαδικασία παραμένει σε εξέλιξη. «Η διαδικασία δεν έχει ολοκληρωθεί, και ίσως αυτό ήταν αναπόφευκτο», δήλωσε ο Ζούσε. «Έχει εκτροχιαστεί πολλές φορές λόγω ζητημάτων, όπως η αστυνόμευση και η αποστράτευση».
Η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής, λιγότερη από 40 σελίδες, δεν περιλάμβανε σαφείς απαντήσεις στα πιο ακανθώδη ζητήματα. Αν οι διαπραγματευτές επιχειρούσαν να τα λύσουν εξαρχής, δεν θα υπήρχε συμφωνία. Αντιθέτως, επέλεξαν να τα παρακάμψουν και να τα αντιμετωπίσουν μεταγενέστερα.
Η συνεργασία παίρνει χρόνο
«Η διακοινοτική συνεργασία απαιτεί πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα», ανέφερε. Σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά τη συμφωνία, τα ποσοστά διακοινοτικών γάμων έχουν αυξηθεί από 2% σε μόλις 6%. «Είναι πολύ χαμηλό ποσοστό για δύο κοινότητες με παρόμοιο πληθυσμό», σημείωσε ο ακαδημαϊκός. Παρά τις δεκαετίες οικοδόμησης ειρήνης, οι κοινότητες παραμένουν χωρισμένες, με φυσικά εμπόδια, τοίχους, πύλες που κλείνουν το βράδυ, χωριστά σχολεία, αθλητικές ομάδες και άλλους κοινωνικούς διαχωρισμούς.
Κλείνοντας, ο Ζούσε τόνισε ότι οι πολιτικές διαδικασίες που χαρακτηρίζονται από έλλειψη εμπιστοσύνης είναι εξαιρετικά ασταθείς, ειδικά όταν επηρεάζονται από γεωπολιτικές εξελίξεις. Μια πιθανή αντιμετώπιση είναι η ενίσχυση των διακοινοτικών δεσμών και η παροχή οικονομικών κινήτρων. Για παράδειγμα, στη Βόρεια Ιρλανδία, οι ενωτικοί τελικά αναγνώρισαν ότι ένα μεγάλο μέρος του εμπορίου τους γινόταν με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, και δεν ήθελαν να το χάσουν.
