Οι σεισμοί στην Κύπρο καλύπτονται από το εθνικό σχέδιο «Εγκέλαδος», το οποίο εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο «Ζήνων» για την πολιτική προστασία. Σύμφωνα με το σχέδιο, σε περίπτωση σοβαρού σεισμού, τον συντονισμό αναλαμβάνει η διυπουργική ομάδα διαχείρισης κρίσεων με επικεφαλής τον υπουργό Εσωτερικών. Το Συντονιστικό Κέντρο «Ζήνων» συγκεντρώνει την επιχειρησιακή εικόνα σε παγκύπριο επίπεδο, ενώ ο έπαρχος έχει τον διοικητικό συντονισμό και η Πολιτική Άμυνα τον επιχειρησιακό.
Όπως ανέφερε στον «Π» η εκπρόσωπος Τύπου του Υπουργείου Εσωτερικών Μαργαρίτα Κυριάκου, το σύστημα βρίσκεται σε διαδικασία αναδιοργάνωσης βάσει εισηγήσεων του οργανισμού Expertise France. «Το σχέδιο "Εγκέλαδος" είναι ήδη υπό αναθεώρηση, ενώ η επικαιροποιημένη εκτίμηση κινδύνου αναμένεται να δημοσιευθεί το 2026», σημείωσε.
Στο κέντρο του συστήματος βρίσκεται η Πολιτική Άμυνα, η οποία παρέχει εκπαίδευση και ασκήσεις σε κρατικές υπηρεσίες, οργανισμούς και πολίτες. «Η ετοιμότητα δεν είναι μόνο ευθύνη του κράτους αλλά όλων», δήλωσε στον «Π» ο εκπρόσωπος Τύπου της Πολιτικής Άμυνας Παναγιώτης Λιασίδης, εξηγώντας ότι κάθε υπηρεσία οφείλει να αναθεωρεί τις διαδικασίες της όταν εντοπίζονται αδυναμίες ή όταν αλλάζουν πρόσωπα σε καίριες θέσεις.
Λειτούργησε το σύστημα
Οι δύο σεισμοί των 5,3 Ρίχτερ που σημειώθηκαν στις 12 Νοεμβρίου, με επίκεντρο την Αγία Μαρίνα Κελοκεδάρων στην Πάφο, αποτέλεσαν την πιο ουσιαστική δοκιμή του σχεδίου. Περισσότεροι από 200 μετασεισμοί καταγράφηκαν μέσα σε δύο ημέρες, δεκαέξι εκ των οποίων μεταξύ 3,0 και 4,5 Ρίχτερ. Οι δονήσεις έγιναν αισθητές σε όλο το νησί και ιδιαίτερα στην Πάφο, τη Λεμεσό και τη Λευκωσία. Το πρώτο χτύπημα, γύρω στις 11:30 το πρωί, βρήκε τα σχολεία και τα γραφεία σε πλήρη λειτουργία. Η εκκένωση έγινε γρήγορα και με τάξη. «Οι εκκενώσεις ήταν οργανωμένες και ασφαλείς», είπε ο κ. Λιασίδης, αποδίδοντας το αποτέλεσμα στην εμπειρία των ασκήσεων. Το πρόβλημα προέκυψε αργότερα, όταν μαθητές και εκπαιδευτικοί δεν ήξεραν πότε ήταν ασφαλές να επιστρέψουν στις αίθουσες.
«Η οδηγία είναι να περάσει ένα εύλογο χρονικό διάστημα, να γίνει έλεγχος για ζημιές και μετά να επιστρέψουν», εξήγησε. Όπως παραδέχεται όμως, το «εύλογο» δεν είναι συγκεκριμένο και οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν αρμοδιότητα να δώσουν το «εντάξει». Το αποτέλεσμα ήταν αναμονή και αβεβαιότητα. Η εικόνα αυτή δείχνει πως το σχέδιο, αν και λειτουργικό στη θεωρία, χρειάζεται πιο σαφή πρωτόκολλα για τη φάση της επαναφοράς.
Οι πιέσεις στα συστήματα
Αμέσως μετά τον πρώτο σεισμό, τα τηλεφωνικά δίκτυα υπερφορτώθηκαν για λίγα λεπτά. «Το φαινόμενο είναι αναμενόμενο και παρατηρείται παγκοσμίως», ανέφερε στον «Π» ο εκπρόσωπος της Cyta Λευτέρης Χρίστου, εξηγώντας ότι πολλοί προσπάθησαν να καλέσουν ταυτόχρονα, ξεπερνώντας τη χωρητικότητα του δικτύου.
Η Πολιτική Άμυνα απηύθυνε έκκληση στους πολίτες να κάνουν σύντομες κλήσεις, να χρησιμοποιούν τα SOS τηλέφωνα μόνο για επείγοντα περιστατικά και, όπου είναι δυνατό, να στέλνουν μηνύματα ή να επικοινωνούν μέσω διαδικτύου. Το μέτρο αυτό μειώνει την πίεση στο δίκτυο και επιτρέπει στις υπηρεσίες να λειτουργούν απρόσκοπτα.
Η τρύπα της νυχτερινής βάρδιας
Την ίδια στιγμή, το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης παρακολουθούσε στενά τη δραστηριότητα. Ο διευθυντής της υπηρεσίας, Χριστόδουλος Χατζηγεωργίου, εξήγησε ότι το φαινόμενο ήταν «πρωτόγνωρο για τα κυπριακά δεδομένα» και σημείωσε κάτι ιδιαίτερα κρίσιμο: Το Σεισμολογικό Κέντρο δεν λειτουργεί με νυχτερινή βάρδια, παρά τις εισηγήσεις του Τμήματος προς το Υπουργείο Γεωργίας. Αυτό σημαίνει ότι, εκτός ωραρίου, οι αναλύσεις των σεισμολόγων μπορεί να καθυστερήσουν, με ό,τι συνεπάγεται για την έγκαιρη ενημέρωση του κοινού.
Ο πρόεδρος του ΟΑΣΠ και καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής, Ευθύμιος Λέκκας, εμφανίστηκε καθησυχαστικός, λέγοντας στον «Π» ότι «με βάση τα μέχρι τώρα στοιχεία το φαινόμενο βρίσκεται σε πορεία εκτόνωσης». Ανέφερε ότι οι μετασεισμοί είναι αναμενόμενοι και μάλιστα «θετικοί», καθώς βοηθούν στην αποφόρτιση της ενέργειας. «Πραγματική ανησυχία υπάρχει σε σεισμούς άνω των 6 Ρίχτερ», είπε, επισημαίνοντας ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν ενδείξεις για τόσο ισχυρό γεγονός.
Όσα χρειάζονται βελτίωση
Η εικόνα της 12ης Νοεμβρίου είχε και θετικά και αρνητικά. Οι εκκενώσεις έγιναν χωρίς τραυματισμούς, χωρίς πανικό, και οι υπηρεσίες συνεργάστηκαν ομαλά. Η Πολιτική Άμυνα επικοινώνησε αμέσως με την Αστυνομία, την Πυροσβεστική και τα κοινοτικά συμβούλια, έθεσε σε ετοιμότητα το προσωπικό και τους εθελοντές και εξέδωσε δύο ανακοινώσεις με οδηγίες προς το κοινό, σύμφωνα με τον κύριο Λιασίδη.
Τα κενά όμως είναι υπαρκτά. Πέρα από το θέμα της επιστροφής στα κτήρια, η έλλειψη συστήματος άμεσης ειδοποίησης στα κινητά τηλέφωνα (γραπτά μηνύματα μέσω του 112) αφήνει ένα κενό τις πρώτες κρίσιμες ώρες. Μέχρι την εφαρμογή του, που αναμένεται εντός του 2026, η ενημέρωση βασίζεται σε σειρήνες, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά δελτία και αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επίσης, η απουσία νυχτερινής βάρδιας στο Σεισμολογικό Κέντρο περιορίζει την ταχύτητα επαλήθευσης και δημοσιοποίησης στοιχείων σε περίπτωση νυχτερινού σεισμού.
Άσκηση τον Απρίλιο
Η Πολιτική Άμυνα συνεχίζει την εκπαίδευση σε υπηρεσίες και οργανισμούς, ενώ οι ενημερωτικές καμπάνιες προς το κοινό θα ενταθούν. Τον ερχόμενο Απρίλιο, η Κύπρος θα φιλοξενήσει μεγάλη άσκηση πεδίου του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας της ΕΕ, με τη συμμετοχή της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και του Μαυροβουνίου. Το σενάριο προβλέπει σεισμό στην Κύπρο και στοχεύει να δοκιμάσει στην πράξη τη συνεργασία και τη διαλειτουργικότητα μεταξύ κρατών.
Όπως σημείωσε η εκπρόσωπος Τύπου του Υπουργείου Εσωτερικών Μαργαρίτα Κυριάκου, στο πλαίσιο της εκπαίδευσης του Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας της ΕΕ «Assessment Mission Course», οι αρμόδιες υπηρεσίες είχαν την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε συναντήσεις με ομάδες αξιολόγησης από το εξωτερικό και να ενημερώνουν για τις δράσεις τους σε ένα πιθανό σενάριο σεισμού.
