Έναν μήνα μετά την εγκατάλειψη του διδακτορικού προγράμματος του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ την άνοιξη του περασμένου έτους, η Demi Guo και η φίλη της Chenlin Meng είχαν συγκεντρώσει 5 εκατ. δολάρια για τη νέα τους επιχείρηση.
Η εφαρμογή που δημιούργησαν, η Pika Art, χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη για να παράγει άγρια εφέ βίντεο και απειλεί να κάνει τουλάχιστον μια πτυχή της παραδοσιακής παραγωγής βίντεο και ταινιών παρελθόν. Μέσα σε λίγους μήνες είχε περισσότερους από ένα εκατομμύριο χρήστες, ενώ οι δύο ιδρυτές, ηλικίας 26 ετών, συγκέντρωσαν 135 εκατ. δολάρια σε λίγο περισσότερο από έναν χρόνο.
Η ιστορία τους θα ήταν εξαιρετική οπουδήποτε εκτός της Silicon Valley, και είναι σπάνια ακόμη και εκεί. Αλλά το φημισμένο δίκτυο μεντόρων, καινοτόμων και επενδυτών της Καλιφόρνιας βοήθησε να γίνει εφικτή, εξηγούν οι ίδιοι. «Με τους επενδυτές υπήρχε αμοιβαίος ενθουσιασμός από την αρχή», λέει η Guo, εξηγώντας ότι «κάνουν 'καταιγισμό ιδεών' μαζί μας, βοηθούν με την πρόσληψη προσωπικού και πολλά άλλα. Αν αντιμετωπίσω κάποιο πρόβλημα, μπορώ απλώς να τους στείλω μήνυμα και να με βοηθήσουν αμέσως».
Για πολλούς οικονομολόγους, η επιτυχία των Guo και Meng εξηγεί και κάτι άλλο: γιατί οι ΗΠΑ αναπτύσσονται τόσο πολύ πιο γρήγορα από οποιαδήποτε άλλη προηγμένη οικονομία. Το ΑΕΠ τους έχει επεκταθεί κατά 11,4% από το τέλος του 2019 και στις τελευταίες του προβλέψεις, το ΔΝΤ προέβλεψε ανάπτυξη των ΗΠΑ κατά 2,8% φέτος.
Ενώ οι εκλογές του περασμένου μήνα στις ΗΠΑ διεξήχθησαν με φόντο την κρίση του κόστους ζωής, οι οικονομικές επιδόσεις της χώρας τα τελευταία χρόνια είναι αυτές που ζηλεύει ο ανεπτυγμένος κόσμος.
Οι ΗΠΑ μπορεί να επηρεάστηκαν λιγότερο από τον πόλεμο στην Ουκρανία σε σχέση με την Ευρώπη, λόγω των άφθονων εγχώριων ενεργειακών αποθεμάτων τους, και ανέκαμψαν ταχύτερα από ορισμένες χώρες της G7 από την κρίση του Covid. Αλλά το αναπτυξιακό της ρεκόρ έχει τις ρίζες του στην ταχύτερη αύξηση της παραγωγικότητας - έναν πιο διαρκή παράγοντα των οικονομικών επιδόσεων.
Η παραγωγικότητα της εργασίας στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 30% από την οικονομική κρίση του 2008-09, με ρυθμό υπερτριπλάσιο από αυτόν της Ευρωζώνης και του Ηνωμένου Βασιλείου. Αυτό το χάσμα παραγωγικότητας, ορατό εδώ και μια δεκαετία, αναδιαμορφώνει την ιεραρχία της παγκόσμιας οικονομίας. Η οικονομική ανάπτυξη στην Ευρωζώνη ήταν το ένα τρίτο της ανάπτυξης των ΗΠΑ μετά την πανδημία, και η παραγωγή αναμένεται να αυξηθεί κατά μόλις 0,8% φέτος, σύμφωνα με το ΔΝΤ.
Ομοίως, οι οικονομίες της Ιαπωνίας και του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν αναπτυχθεί μόνο κατά 3% τα τελευταία πέντε χρόνια. Στην πραγματικότητα, όσον αφορά την αύξηση της παραγωγικότητας, οι ΗΠΑ ξεπερνούν με ταχείς ρυθμούς σχεδόν όλες τις προηγμένες οικονομίες, πολλές από τις οποίες έχουν παγιδευτεί σε ένα σπιράλ χαμηλής ανάπτυξης, εξασθένησης του βιοτικού επιπέδου, επιβαρυμένων δημόσιων οικονομικών και μειωμένης γεωπολιτικής επιρροής.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η νέα κυβέρνηση των Εργατικών έχει υποσχεθεί μια «δεκαετία ανανέωσης» για να λύσει αυτό που οι οικονομολόγοι έχουν αποκαλέσει «γρίφο της παραγωγικότητας». Η αντιμετώπιση της χαμηλής αύξησης της παραγωγικότητας είναι η βασική σύσταση του ΔΝΤ για την Ιαπωνία, ενώ μια έκθεση-ορόσημο που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο από τον Μάριο Ντράγκι, πρώην πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, περιέγραψε την αδύναμη ανταγωνιστικότητα ως «υπαρξιακή πρόκληση» για την ΕΕ.
H έλευση του Τραμπ
Ο Ντόναλντ Τραμπ θα κληρονομήσει μια ανθηρή αμερικανική οικονομία όταν εισέλθει στον Λευκό Οίκο τον Ιανουάριο. Ορισμένοι οικονομολόγοι αμφισβητούν κατά πόσον οι πολιτικές που έχει δηλώσει ότι θα ακολουθήσει - δασμοί στις αμερικανικές εισαγωγές, μαζικές απελάσεις μεταναστών και μεγάλες φορολογικές περικοπές για τους πλούσιους - μπορεί να υπονομεύσουν τα μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα που διαθέτουν σήμερα οι ΗΠΑ και να διακινδυνεύσουν την επιστροφή σε αναζωπύρωση του πληθωρισμού και να διατηρήσουν τα επιτόκια σε υψηλά επίπεδα.
Ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ Jay Powell - στον οποίο επιτέθηκε ο Τραμπ κατά την πρώτη του θητεία ως Πρόεδρος - αναγνώρισε την αβεβαιότητα γύρω από τις προοπτικές παραγωγικότητας της χώρας. «Η παράδοση σχετικά με τις μετρήσεις της παραγωγικότητας», δήλωσε στους δημοσιογράφους τον Νοέμβριο, «είναι ότι, όποτε βλέπετε υψηλές μετρήσεις, θα πρέπει να υποθέτετε ότι πρόκειται να επιστρέψουν πολύ γρήγορα στη μακροπρόθεσμη τάση».
Η προοπτική μιας δεύτερης κυβέρνησης Τραμπ έχει κάνει πολλούς οικονομολόγους νευρικούς. Ο Mahmood Pradhan, επικεφαλής του τμήματος παγκόσμιων μακροοικονομικών στο Amundi Investment Institute, λέει ότι τόσο οι δασμοί όσο και οι απελάσεις μεταναστών είναι «αρνητικές για τις επενδύσεις».
«Θα έχουμε ένα αυξανόμενο μερίδιο του ΑΕΠ που θα αφιερώνεται στην πληρωμή τόκων για το ομοσπονδιακό χρέος», λέει ο Gordon του Northwestern. «Πρόκειται για άλλη μια αποστράγγιση από τα δυνητικά κεφάλαια που είναι διαθέσιμα για επενδύσεις». Η αυξημένη πίεση στις τιμές θα μπορούσε επίσης να είναι επιζήμια για τις επενδύσεις, εκτιμούν οι αναλυτές.
Πολλοί όμως αναμένουν ότι οι ΗΠΑ θα διατηρήσουν την πρώτη θέση και λένε ότι οι άλλες χώρες έχουν λίγες πιθανότητες να τις προλάβουν. «Οι οικονομικές πολιτικές του Τραμπ θα αμαυρώσουν τον τεχνολογικό εξαιρετισμό των ΗΠΑ», λέει ο Mark Zandi, επικεφαλής οικονομολόγος της Moody's Analytics. «Αλλά δεν θα την υπονομεύσει».
Για πολλούς ειδικούς, η θέση της Αμερικής είναι ασφαλής.
Ο καθοριστικός ρόλος της τεχνολογίας
Η αύξηση της παραγωγικότητας - ένα μέτρο του πόσο αποτελεσματικά χρησιμοποιούνται οι πόροι στην οικονομία - επιτρέπει στους εργαζόμενους να κερδίζουν υψηλότερους μισθούς, να διευρύνουν την κερδοφορία των επιχειρήσεων και να αυξάνουν τα φορολογικά έσοδα, ενισχύοντας τελικά το βιοτικό επίπεδο.
Είναι ένας δείκτης στον οποίο οι ΗΠΑ έχουν σημειώσει αξιοσημείωτη επιτυχία. Τους τρεις μήνες έως τον Σεπτέμβριο του 2024, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, η παραγωγή των ΗΠΑ ανά ώρα εργασίας αυξήθηκε κατά 8,9% από το προ της πανδημίας επίπεδο στα τέλη του 2019, έχοντας επεκταθεί με ετήσιους ρυθμούς μεταξύ 2% και 2,8% για περισσότερο από ένα έτος.
Η εποχή της αδιαμφισβήτητης αύξησης της αμερικανικής παραγωγικότητας είναι σχετικά νέα. Στα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η αμερικανική οικονομία σημείωσε υψηλή ανάπτυξη, αλλά η παραγωγικότητα στις περισσότερες ευρωπαϊκές οικονομίες και στην Ιαπωνία την προσπέρασε. Στις τρεις δεκαετίες μέχρι το 1980, στις χώρες που σήμερα ανήκουν στην Ευρωζώνη, η παραγωγικότητα της εργασίας τετραπλασιάστηκε, ενώ κατά τη διάρκεια της ίδιας δεκαετίας, η Ιαπωνία κυριάρχησε στην παραγωγή καταναλωτικών ηλεκτρονικών ειδών και οχημάτων.
Μέχρι τη δεκαετία του 1990, η πρόοδος είχε σταματήσει. Καθώς η επανάσταση της πληροφορικής και των επικοινωνιών επιταχύνθηκε, η παραγωγικότητα των ΗΠΑ άρχισε να ξεπερνά την παραγωγικότητα άλλων προηγμένων οικονομιών όπου οι εν λόγω τομείς ήταν λιγότερο αντιπροσωπευτικοί.
Το χάσμα αυτό διευρύνθηκε μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση και πολλοί εμπειρογνώμονες, συμπεριλαμβανομένης της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, επισήμαναν την υστέρηση των επενδύσεων σε άλλες προηγμένες οικονομίες. Τα στοιχεία του Conference Board δείχνουν ότι, τα τελευταία χρόνια, η παραγωγικότητα της εργασίας έχει μειωθεί σε σχέση με εκείνη των ΗΠΑ στις περισσότερες προηγμένες οικονομίες. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η «κακοδαιμονία της παραγωγικότητας» χρονολογείται από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, λέει ο Bart van Ark, διευθύνων σύμβουλος του Ινστιτούτου Παραγωγικότητας με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, κατηγορώντας γι' αυτό «τις διαχρονικά αργές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις και την έλλειψη διάχυσης των τελευταίων τεχνολογιών και καινοτομιών σε ολόκληρη την οικονομία».
Η Ευρωζώνη παρουσίασε παρόμοια επιβράδυνση. Η παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε κατά 5,3% την πενταετία έως το 2007, αλλά η αύξηση αυτή μειώθηκε στο 2,6% την πενταετία έως το 2019 και μόλις στο 0,8% την πιο πρόσφατη πενταετία. Η εντυπωσιακή δύναμη των ΗΠΑ στον τομέα της τεχνολογίας είναι η διαφορά, έγραψε ο Ντράγκι: «Εάν εξαιρέσουμε τον τομέα της τεχνολογίας, η αύξηση της παραγωγικότητας της ΕΕ κατά τα τελευταία 20 χρόνια θα ήταν σε γενικές γραμμές στο ίδιο επίπεδο με τις ΗΠΑ».
Οι περισσότερες χώρες έχουν κακές επιδόσεις όσον αφορά τις δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη, ενώ υπάρχει επίσης τεράστια υποεκπροσώπηση στους ταχέως αναπτυσσόμενους τομείς. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι κορυφαίοι επενδυτές που δαπανούν Ε&Α συγκεντρώνονται όλο και περισσότερο στο λογισμικό και τις υπηρεσίες υπολογιστών, έναν τομέα που έχει ξεπεράσει τη φαρμακευτική βιομηχανία, το τεχνολογικό υλικό και την αυτοκινητοβιομηχανία για να γίνει ο κορυφαίος προορισμός για επενδύσεις. Κυριαρχείται από αμερικανικές εταιρείες, συχνά πολύ μεγάλες.
Η Κίνα είναι η μόνη άλλη μεγάλη οικονομία που σημειώνει σημαντικά βήματα στις δαπάνες για Ε&Α στον τομέα της τεχνολογίας.
Η τάση αυτή αντανακλά επίσης μια διαφορετική αντίληψη της ανταγωνιστικότητας, υποστηρίζει ο Samy Chaar, επικεφαλής οικονομολόγος της τράπεζας Lombard Odier. «Οι Αμερικανοί επιδιώκουν την παραγωγικότητα της καινοτομίας, η οποία καθοδηγείται από τις επενδύσεις, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος φαίνεται να βρίσκεται σε μια άλλη οικονομική λογική», λέει. «Εστιάζουν πολύ περισσότερο στην ανταγωνιστικότητα του κόστους».
Κοινωνική Ευρώπη και παραγωγικότητα
Η πρόκληση για τις άλλες προηγμένες οικονομίες δεν είναι απλώς να αντιγράψουν τον δυναμισμό της Αμερικής. Είναι να το πράξουν διατηρώντας τις αγαπημένες τους κοινωνικές δικλίδες ασφαλείας.
Παρ' όλη την οικονομική τους δύναμη, οι ΗΠΑ έχουν τη μεγαλύτερη εισοδηματική ανισότητα στην G7, σε συνδυασμό με το χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής και το υψηλότερο κόστος στέγασης, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ. Ο ανταγωνισμός στην αγορά είναι περιορισμένος και εκατομμύρια εργαζόμενοι υπομένουν ασταθείς συνθήκες απασχόλησης.
Το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας της Ευρώπης πρέπει να πληρωθεί, προειδοποίησε η Christine Lagarde, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, σε ομιλία της τον Νοέμβριο. Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας είναι απαραίτητη για τη μακροπρόθεσμη ευημερία, υποστήριξε η ίδια: «Η αποτυχία αυτή θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ικανότητά μας να παράγουμε τον πλούτο που απαιτείται για τη διατήρηση του οικονομικού και κοινωνικού μας μοντέλου».
Υπάρχουν αμέτρητες πρωτοβουλίες σε εξέλιξη, από το Στρατηγικό Ταμείο Καινοτομίας του Καναδά και τα προγράμματα επιχειρηματικών κεφαλαίων και τα προγράμματα Smart Grants του Ηνωμένου Βασιλείου μέχρι την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Tech Champions της ΕΕ και το Horizon Europe - ένα πρόγραμμα χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας με προϋπολογισμό σχεδόν 100 δισ. ευρώ.
Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές είναι ανεπαρκείς- στην έκθεση Ντράγκι εκτιμάται ότι απαιτούνται επενδύσεις ύψους 800 δισ. ευρώ ετησίως - περίπου 4,7% του ΑΕΠ της ΕΕ - για να αποτραπεί η περαιτέρω υστέρηση του μπλοκ έναντι των ΗΠΑ και της Κίνας. Υποστήριξε επίσης την ενοποίηση των κεφαλαιαγορών, την ενίσχυση των επενδύσεων στα πανεπιστήμια και τη μείωση των κανονιστικών ρυθμίσεων.
Η Τράπεζα του Καναδά προέτρεψε επίσης την κυβέρνηση της χώρας να καλύψει το επενδυτικό χάσμα με τις ΗΠΑ και να δημιουργήσει κίνητρα που θα επιτρέψουν στις εταιρείες σε βιομηχανίες υψηλής αξίας να αναπτυχθούν και να ευδοκιμήσουν. Η Ιαπωνία υποσχέθηκε κρατική στήριξη ύψους 13 δισ. δολαρίων για την εγχώρια παραγωγή τσιπ και επενδύσεις στη γενεσιουργό τεχνητή νοημοσύνη, ενώ η καγκελάριος του Ηνωμένου Βασιλείου, Rachel Reeves, δεσμεύτηκε για πρόσθετες κεφαλαιακές δαπάνες ύψους 100 δισ. λιρών την επόμενη πενταετία για την ενίσχυση της αύξησης της παραγωγικότητας.
Είναι σαν να παρακολουθείς έναν τελικό 100 μέτρων όπου κάποιος κερδίζει με πολύ μεγάλη διαφορά, λέει ο Simon Gaudreault, επικεφαλής οικονομολόγος της Καναδικής Ομοσπονδίας Ανεξάρτητων Επιχειρήσεων. «Μένουμε να αναρωτιόμαστε: είναι επειδή αυτοί οι εννέα ήταν όλοι πολύ πιο αδύναμοι, ή είναι [επειδή] αυτός ο ανταγωνιστής που προηγείται της παρέας βρήκε μια μυστική φόρμουλα;»
