Ο Μπεν είναι πατέρας, ειδικός σε θέματα ασφάλειας του διαδικτύου με 30χρονη εμπειρία. Σε ένα βίντεό του διάρκειας 4.36 λεπτών στο Tiktok με 10,6 Κ. προβολές αφού εξηγεί ότι το περιεχόμενο μπορεί να είναι ακατάλληλο για την ψυχική μας υγεία ξεκινά αναφέροντας την περίπτωση του 17 χρονoυ Τζόρνταν ΝτεΜέι (Jordan DeMay) από το Μίσιγκαν. Ενός τυπικού για την ηλικία του κι εξωστρεφούς νεαρού «ο οποίος έκανε τις ζωές όλων φωτεινότερες», σύμφωνα με δημοσίευμα του ABC. Ο Τζόρνταν έλαβε ένα μήνυμα από έναν λογαριασμό στο Instagram που φαινόταν να είναι μια έφηβη κοπέλα και κατέληξε να ακολουθήσει έναν σκοτεινό δρόμο που μέσα σε μόλις έξι ώρες θα έφτανε στην αυτοκτονία του. Αφαίρεσε τη ζωή του στις 25 Μαρτίου του 2022 έχοντας πέσει θύμα σεξουαλικού εκβιασμού με απειλές ότι θα διακινηθούν προσωπικά δεδομένα που είχε εμπιστευθεί στο Διαδίκτυο και θα γίνει ρεζίλι.
Sextortion αποκαλείται το είδος εκβιασμού όπου ο δράστης εξαπατά ή εξαναγκάζει το θύμα να μοιραστεί ιδιαίτερα προσωπικές φωτογραφίες ή βίντεο και στη συνέχεια απειλεί να δημοσιοποιήσει το υλικό, αν το θύμα δεν τον πληρώσει ή αν δεν δεχτεί να στείλει περισσότερες φωτογραφίες ή βίντεο.
Μια αυτοκτονία τον μήνα σημειώνεται στις ΗΠΑ από sextortion σύμφωνα με το FBI. Οι αριθμοί των περιστατικών δείχνουν μια ιδιαίτερα ανησυχητική αύξηση (στις ΗΠΑ): Εκατόν τριάντα εννέα περιστατικά το 2021, 10 721 το 2022 και 26 718 το 2023 σύμφωνα με την συγκεκριμένη ανάρτηση. Ο Μπεν σημειώνει επίσης πως παρά την άποψη ότι τα κορίτσια υφίστανται κυρίως sextortion, έρευνες αναφέρουν ότι περισσότερο αγόρια πέφτουν θύματα της συγκεκριμένης πρακτικής.
Η ανακοίνωση της Meta
Τον Οκτώβριο του 2014, η Meta ανακοίνωσε ότι αφαίρεσε πάνω από 1.620 ενεργούς συνδέσμους - 800 ομάδες Facebook και 820 λογαριασμούς - που συνδέονταν με το Yahoo Boys (σ.σ. διαδικτυακοί απατεώνες με βάση τη Νιγηρία) που προσπαθούσαν να οργανώσουν, να στρατολογήσουν και να εκπαιδεύσουν νέους απατεώνες σεξουαλικών εκβιασμών. Αυτό ήρθε μετά την ανακοίνωση του Ιουλίου του 2024 ότι είχαν αφαιρεθεί περίπου 7.200 ενεργoί σύνδεσμοι του Facebook που είχαν παρόμοια «συμπεριφορά».
Ζητήσαμε από την ψυχολόγο, παιδοψυχολόγο, Αλεξάνδρα Καππάτου και τη Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ, Αρτεμις Τσίτσικα να μας μιλήσουν για το φαινόμενο το διαδικτυακού σεξουαλικού εκβιασμού που έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις. Μας εξηγούν, μεταξύ πολλών άλλων ενδιαφερόντων ζητημάτων που θίγουν, πως το αντιλαμβανόμαστε, πως το αντιμετωπίζουμε και κυρίως πως μπορούμε να το προλάβουμε.
Αλεξάνδρα Καππάτου, ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος
- Ποιοι είναι οι βασικοί ψυχολογικοί παράγοντες που κάνουν τους εφήβους πιο ευάλωτους στο σεξουαλικό εκβιασμό (sextortion) μέσω των social media;
Θα ξεκινήσω λέγοντας ότι είναι ένα φαινόμενο που έχει παρουσιαστεί τα τελευταία χρόνια. Νομίζω μετά το 2010 άρχισαν να εμφανίζονται αυτά τα περιστατικά γιατί νομίζω ότι οι ορολογίες είναι διαφορετικές ανά περίοδο. Ιδιαίτερο κοινό είναι τα παιδιά της εφηβείας από 13 μέχρι 17 ετών τα οποία βρίσκονται σε φάση διαφόρων αναζητήσεων. Καταρχάς της σεξουαλικότητάς τους, η οποία ήδη από 13 ετών έχει αρχίσει να αφυπνίζεται. Οι λόγοι είναι η ανάγκη τους να ανήκουν κάπου και να γίνουν αποδεκτά καθώς αναπτύσσουν την προσωπική τους ταυτότητα. Τα παραπάνω μαζί με την τάση για αναζήτηση επιβεβαίωσης κι ανίχνευση πιθανώς τα καθιστά ευάλωτα σ΄αυτά τα περιστατικά. Ενα άλλο χαρακτηριστικό, είναι η ανασφάλεια η οποία έχουν. Πολλές φορές έχουν μεγάλη μοναξιά, χαμηλή αυτοεκτίμηση και νιώθουν απομόνωση. Αν δεν έχουν φίλους και παρέες - όχι στον ψηφιακό κόσμο - και καλή σχέση με την οικογένειά τους, καθώς επίσης και το ότι δεν γνωρίζουν τους κινδύνους που μπορεί να ενέχει αυτή η συμπεριφορά παίζουν επίσης ρόλο. Μπορεί να παίζουν στα δάχτυλα τα σόσιαλ, αλλά δεν μπορούν να καταλάβουν ποιοι είναι οι κίνδυνοι. Εύκολα μπορούν να μπουν στη διαδικασία να κολακευθούν από τον υποψήφιο δράστη και να γίνει της εμπιστοσύνης τους λόγω της εγκεφαλικής ανωριμότητας και της παρορμητικότητας.
Η εφηβεία σήμερα, με τα δεδομένα που έχουμε λήγει μετά τα 20, 21 ακόμα και σε ηλικία 24 ετών την αναφέρουμε. Απλά μετά τα 17, το παιδί θεωρούμε ότι εισέρχεται στην ενηλικίωση.
- Πώς μπορεί να επηρεάσει μια εμπειρία sextortion την ψυχική υγεία ενός εφήβου; Υπάρχουν ενδείξεις που οι γονείς ή οι εκπαιδευτικοί πρέπει να προσέχουν;
Η εμπειρία αυτή μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά τον ψυχισμό ενός παιδιού και την ψυχική του υγεία. Καταρχάς δημιουργώντας του φόβο, πανικό, γι′ αυτό που μπορεί να του συμβεί. Να αποκαλυφθεί. Ο φόβος, ο πανικός, το άγχος, η ντροπή, η μομφή, η ενοχή, η απελπισία, η απομόνωση, ο θυμός για όλα αυτά και πως «την πάτησε» είναι ένα παζλ συναισθημάτων περίπλοκο. Σε αρκετές περιπτώσεις αυτό μπορεί να γίνει και τραύμα. Ιδιαίτερα «καμπανάκια» γι′ αυτή την περίπτωση δεν υπάρχουν. Ομως κάθε αιφνίδια αλλαγή στη συμπεριφορά και τη διάθεση ενός εφήβου χωρίς να υπάρχει ένα λόγος φαινομενικός πραγματικός, θα πρέπει να μας προβληματίσει. Ενα ξαφνικό κλείσιμο στον εαυτό του, αποφυγή δραστηριοτήτων που του άρεσαν και τον ικανοποιούσαν, έλλειψη ενδιαφερόντων, πτώση στη σχολική του επίδοση, θλίψη, κλάματα, διαταραχές ύπνου ή όρεξης, ένα αίσθημα απελπισίας που μπορεί να εκφράσει. Και ως προς τη χρήση του Διαδικτύου, να δείχνει ένα φόβο, να έχει κλείσει λογαριασμούς. Αναφερόμαστε σε ενδείξεις που μπορεί να «ακουμπούν» και σε άλλα ζητήματα, όμως κάθε φορά εμείς πρέπει να υποπτευόμαστε και να είμαστε σε επαγρύπνηση. Πολύ σημαντικό να λάβουμε υπ′ όψη είναι η πτώση στη σχολική του επίδοση και διάθεση ως προς τα σχολικά καθήκοντα. Πολλές φορές, δε, το άγχος σωματοποιείται. Μπορεί να μας παραπονεθεί για πονοκεφάλους, άγχος, πόνο στην κοιλιά και άλλα. Επίσης ένας ευαισθητοποιημένος εκπαιδευτικός θα πρέπει να υποπτευθεί ότι κάτι συμβαίνει, να παρατηρήσει, να μιλήσει και να επικοινωνήσει ενδεχομένως και με τους γονείς.
- Ποιος είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να μιλήσουν οι γονείς με τα παιδιά τους για την ασφάλεια στο Διαδίκτυο χωρίς να τα τρομάξουν ή να τα καταπιέσουν; Θεωρείτε πως η αλλαγή των γονεϊκών προτύπων (λιγότερο ‘’αυστηροί’’ γονείς σε σχέση με παλαιότερα) ενισχύει την υπάρχουσα συνθήκη; Γενικότερα ποιο «είδος» γονιού λειτουργεί αποτελεσματικότερα σ’ αυτές τις περιστάσεις;
Θα κινηθώ στο επίπεδο της πρόληψης γιατί το θέμα είναι τεράστιο. Ενας γονιός ο οποίος είναι δημοκρατικός, ελεύθερος, που προάγει το αίσθημα εμπιστοσύνης στο παιδί του, μπορεί να το βοηθήσει να είναι αυτόνομο και να καλλιεργήσει την κριτική σκέψη και την υπευθυνότητα, μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικό μοντέλο. Ναι στην οριοθέτηση του παιδιού αλλά με τρόπο να εκπαιδευτεί να μάθει να αποφεύγει τις διάφορες παγίδες. Επίσης, είναι πάρα πολύ σημαντικό να έχουμε από νωρίς επικοινωνία με τα παιδιά μας. Η ενημέρωση, λοιπόν, στα παιδιά μπορεί να γίνεται και μέσω της επικαιρότητας η οποία μας δίνει πολλά παραδείγματα. Πολύ σημαντική η καλλιέργεια ενός περιβάλλοντος εμπιστοσύνης, ασφάλειας και διαθεσιμότητας προς το παιδί, ενώ πολύ σημαντικοί είναι οι ξεκάθαροι κανόνες χρήσεις και το δικό μας το παράδειγμα. Εδώ σημειώνω το εργαλείο Kids wallet της κυβέρνησης που θα μπορούσαν να το εντάξουν στην καθημερινότητα των παιδιών τους δημιουργώντας τους αυτοπεποίθηση.
- Ποιον ρόλο παίζουν τα κοινωνικά πρότυπα και η πίεση για ”αποδοχή” στο διαδίκτυο (likes, followers κ.λπ.) στη συμμετοχή εφήβων σε ριψοκίνδυνες online συμπεριφορές; Πως θα μπορούσαμε ως γονείς να μετριάσουμε αυτή την πίεση χωρίς να μας δουν ως οπισθοδρομικούς ή άσχετους με την τεχνολογία;
Η σωτηρία μας - χρησιμοποιώ αυτή την έκφραση απλά αν μου επιτρέπεται - είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να έχουν μια καλή αυτοεκτίμηση. Να κάνουν πολλές δραστηριότητες όπως άθληση (που είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό κομμάτι) ο εθελοντισμός που είναι άγνωστος στα παιδιά αυτής της ηλικίας στην Ελλάδα σε αντίθεση με το εξωτερικό, η σύναψη φιλικών σχέσεων. Να είμαστε υποστηρικτικοί σε αυτά και να τους δείχνουμε ότι τα αποδεχόμαστε. Να είμαστε ένα μεγάλο «αυτί» σε αυτά που αισθάνονται και να δείχνουμε σεβασμό στα συναισθήματά τους. Να βοηθήσουμε επίσης από νωρίς να έχουν μια κριτική άποψη στα πράγματα, να μην έχουν ανάγκη το κυνηγητό της αποδοχής μέσα από τα περισσότερα λάικ.
- Τι θα συμβουλεύατε έναν έφηβο που έχει πέσει θύμα ή φοβάται ότι κινδυνεύει από σεξουαλικό εκβιασμό; Ποια είναι τα πρώτα βήματα που πρέπει να κάνει;
Νομίζω ότι το πρώτο είναι να καταλάβει το παιδί ότι δεν φταίει το ίδιο. Να μην σκεφτεί τη διαπόμπευση. Αμεσα θα πρέπει να βρει κάποιο άτομο εμπιστοσύνης, ενήλικα να μιλήσει. Τους γονείς του, ένα συγγενικό πρόσωπο, ένα ψυχολόγο, ή μια από τις γραμμές επικοινωνίας που υπάρχουν. Δεν θα πρέπει να το αντιμετωπίσει μόνο του. Επίσης, πάρα πολύ σημαντικό, δεν θα πρέπει να δώσει χρήματα. Να διακόψουν άμεσα την επικοινωνία μ′ αυτόν που τους εκβιάζει, να κάνουν άμεσα αρχειοθέτηση συνομιλιών (screen shots), να καταφύγουν μαζί με τους γονείς τους στην υπηρεσία ηλεκτρονικού εγκλήματος και πιο βασικό να καταλάβουν και να πάρουν μάθημα ποιους πρέπει να εμπιστεύονται, κι ότι δεν πρέπει να κάνουμε φίλους αγνώστους ακόμα κι αν βρισκόμαστε στην πιο δύσκολη φάση της ζωής μας. Ακόμα, δεν διακινούμε προσωπικό υλικό, φωτογραφίες, βιντεάκια κ.τ.λ.
Αρτεμις Τσίτσικα*, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ Επιστ. Υπεύθυνος Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.)
- Ποιοι είναι οι βασικοί ψυχολογικοί παράγοντες που κάνουν τους εφήβους πιο ευάλωτους στο σεξουαλικό εκβιασμό (sextortion) μέσω των social media;
Το αναπτυξιακό υπόβαθρο της εφηβικής ηλικίας χαρακτηρίζει την συμπεριφορά της ηλικιακής αυτής περιόδου. Συγκεκριμένα η περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την κριτική σκέψη, τη λογική και την λήψη αποφάσεων δεν έχει ακόμη πλήρως αναπτυχθεί, ενώ το κέντρο της παρόρμησης, του συναισθήματος και της αυθόρμητης συμπεριφοράς είναι σε πλήρη ανάπτυξη. Συνεπώς, λόγω της ανωτέρω ιδιαίτερης συνθήκης, αλλά και της διαφορετικής ανταπόκρισης των συστημάτων ανταμοιβής που κατά την φάση αυτή απαιτούν έντονες και βραχυπρόθεσμες αμοιβές για να προκύψει ευφορία, οι νέοι μπορεί να εκφράζονται ακραία, να ρισκάρουν ή να δρουν χωρίς να σκέφτονται. Επίσης, λόγω της ανάγκης τους να αυτονομηθούν και να είναι αποδεκτοί από την ομάδα των συνομηλίκων, θέλουν να εντυπωσιάσουν ή/και να μιμηθούν συμπεριφορές χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες. Αν και νοητικά είναι απόλυτα επαρκείς (η νοημοσύνη τους είναι ανάλογη ή και υψηλότερη ορισμένων ενηλίκων), οι πράξεις τους μπορεί να ενέχουν βία και να εκθέτουν τους ίδιους ή άλλους σε κίνδυνο.
Λόγω του αναπτυξιακού υποβάθρου της εφηβικής ηλικίας (προσκόλληση στον παρόντα χρόνο, αίσθημα «παντοδυναμίας», έκθεση στην πίεση των συνομηλίκων κ.α.) οι έφηβοι χαρακτηρίζονται διαχρονικά από ευαλωτότητα σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Επιπλέον, το διαδίκτυο είναι μέσο που δημιουργεί συνθήκες ιδιαίτερης έκθεσης σε ερεθίσματα ακατάλληλα που λόγω της επανάληψής τους «απενοχοποιούνται» και τα παιδιά εξοικειώνονται σε αυτά. Η κατάσταση μπορεί να επιδεινωθεί από τις προκλήσεις του περιβάλλοντός τους, όπως η πίεση από την παρέα ή η τυχόν οικογενειακή δυσλειτουργία και συχνά βιώνουν συναισθηματικό κενό, έλλειμμα επικοινωνίας και δυσκολίες στη διαχείριση των καθημερινών δυσκολιών.
Η συμμετοχή τους σε επικίνδυνες διαδικτυακές προκλήσεις αποτελεί μία παρόρμηση που ενισχύεται από το μιμητισμό της ηλικίας και δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός επιτεύγματος, μιας πράξης που δηλώνει έντονα την παρουσία τους και έναν τρόπο να «ξεχωρίσουν» - να τραβήξουν την προσοχή. Δεν αντιλαμβάνονται τους κινδύνους και τις συνέπειες στους ίδιους ή τους συνανθρώπους τους και πειραματίζονται ακραία – συχνά δε τα αποτελέσματα μπορεί να είναι δυσάρεστα ή και πολύ επιβλαβή.
Τα άτομα που εμπλέκονται είναι συνήθως ευάλωτα σε πιέσεις μιμητισμού και συχνά χαρακτηρίζονται από :
- χαμηλή αυτοεκτιμηση
- ανασφάλεια
- τραυματικά βιώματα (π.χ. κακοποιητική συμπεριφορά, παραμέληση ή ενδοοικογενειακή βία)
- δυσκολία αποδοχής απόρριψης
Το αποτέλεσμα αποτελεί «κορυφή ενός παγόβουνου» ως πολυπαραγοντικό αποτέλεσμα. Εξαρτάται από την κληρονομική προδιάθεση σε ευαλωτότητα, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και το περιβάλλον (οικογενειακό, ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό), καθώς και από δεδομένα σχετικά με οικονομικές ή άλλες κρίσεις που προκαλούν περιβαλλοντική αστάθεια. Το πόσο και πώς κάθε παράγοντας από τους προαναφερόμενους συμβάλλει στην διαμόρφωση συνθηκών έκφρασης εξατομικεύεται για κάθε έναν από εμάς, δημιουργώντας μοναδικότητα μίγματος.
- Πώς μπορεί να επηρεάσει μια εμπειρία sextortion την ψυχική υγεία ενός εφήβου; Υπάρχουν ενδείξεις που οι γονείς ή οι εκπαιδευτικοί πρέπει να προσέχουν;
Πολύτιμη κρίνεται η προσεκτική παρατήρηση όλων των πτυχών της καθημερινότητας ενός παιδιού. Ένας έφηβος που βιώνει κάποιου είδους πρόβλημα, μπορεί να μεταβάλλει σημαντικά την καθημερινότητά του και όταν εντοπιστούν τέτοιες μεταβολές, αξιολογούνται και έχουν θέση η ειδική συμβουλευτική, υποστήριξη ή/και παρέμβαση.
Πηγή: huffingtonpost.gr
